Η αδικαιολόγητη πρόσβαση σε τηλεφωνικά δεδομένα δημοσιογράφου και ο γεωγραφικός εντοπισμός της για 16 μήνες, παραβίασε την προστασία των δημοσιογραφικών πηγών της.
ΑΠΟΦΑΣΗ
Sedletska κατά Ουκρανίας της 01.04.2021 (αρ.προσφ. 42634/18)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Προστασία δημοσιογραφικών πηγών και ελευθερία της έκφρασης.
Η υπόθεση αφορούσε δικαστική απόφαση πρόσβασης στα δεδομένα του κινητού τηλεφώνου της προσφεύγουσας, η οποία εργάζονταν ως δημοσιογράφος για το ραδιοφωνικό σταθμό Radio Free Europe/Radio Liberty, από τις εισαγγελικές αρχές, με αποτέλεσμα να μην διασφαλιστεί η προστασία των δημοσιογραφικών της πηγών. Η άρση απορρήτου διατάχθηκε για τον σκοπό της έρευνας σοβαρών αδικημάτων διαφθοράς δικαστών και εισαγγελέων, ερήμην της και χωρίς να τηρηθούν οι διαδικαστικές εγγυήσεις.
Το Στρασβούργο επεσήμανε ότι πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα του κινητού της προσφεύγουσας ισοδυναμούσε με «παρέμβαση» στα δικαιώματα της βάσει του άρθρου 10 της Σύμβασης. Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι αυτή η παρέμβαση αυτή επιδίωκε «νόμιμους σκοπούς» σύμφωνα με το άρθρο 10 § 2, συγκεκριμένα, «την πρόληψη του … εγκλήματος» και την προστασία της φήμης ή των δικαιωμάτων άλλων», ωστόσο στην υπό κρίση υπόθεση δεν τηρήθηκαν οι προβλεπόμενες από το νόμο διαδικαστικές εγγυήσεις, καθώς η απόφαση για την άρση απορρήτου εκδόθηκε ερήμην της, ενώ η προσφεύγουσα την πληροφορήθηκε τυχαία. Παρόλα αυτά, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι η ουσία των επιχειρημάτων της ενώπιον του, αφορούσε τη συνάφεια και την επάρκεια των δικαιολογητικών λόγων που παρασχέθηκαν από τις δικαστικές αρχές για την έγκριση της παρέμβασης στα προσωπικά δεδομένα της και ως εκ τούτου έκρινε απαραίτητο να εξετάσει κατά πόσον η παρέμβαση ήταν απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Δεδομένου ότι τα εγχώρια δικαστήρια δεν απέδειξαν με σοβαρά στοιχεία ότι η πρόσβαση στα δεδομένα του κινητού της προσφεύγουσας και ο γεωγραφικός εντοπισμός της για διάστημα 16 μηνών, δικαιολογούνταν από «επιτακτική ανάγκη δημοσίου συμφέροντος», ούτε εξέτασαν εάν υπήρχαν πιο κατάλληλα μέσα για τη λήψη των πληροφοριών, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι παραβιάστηκε το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ και η παρέμβαση δεν ήταν απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Το Στρασβούργο επιδίκασε ποσό 4.500 ευρώ για ηθική βλάβη και 2.350 ευρώ για δικαστικά και άλλα έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα, Nataliya Yuriyivna Sedletska, είναι υπήκοος της Ουκρανίας η οποία γεννήθηκε το 1987 και ζει στο Κίεβο.
Η προσφεύγουσα είναι δημοσιογράφος στο Κιέβο στο ραδιοφωνικό σταθμό του Radio Free Europe / Radio Liberty. Είναι επίσης αρχισυντάκτρια του τηλεοπτικού προγράμματος «Σχέδια: Διαφθορά στη Λεπτομέρεια». Το πρόγραμμα λειτουργεί από το 2014 και πολλά από τα θέματα του αφορούν διαφθορά σε ανώτερους εισαγγελείς και πολιτικούς.
Τον Αύγουστο του 2018, στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας εναντίον δικαστικού λειτουργού, ένα περιφερειακό δικαστήριο επέτρεψε την άρση απορρήτου και την πρόσβαση σε αρχεία των δεδομένων κινητού τηλεφώνου της προσφεύγουσας από τις 19 Ιουλίου 2016 έως τις 16 Νοεμβρίου 2017. Κατόπιν έφεσης, τον Σεπτέμβριο του 2018, η απόφαση ανατράπηκε. Το δευτεροβάθμιο δικαστήριο εντούτοις εξουσιοδότησε τον Εισαγγελέα να έχει προσωρινή πρόσβαση στα δεδομένα σχετικά με την ημερομηνία, την ώρα και την τοποθεσία της προσφεύγουσας, κοντά σε έξι αναφερόμενους δρόμους και μέρη στο Κίεβο κατά την καθορισμένη περίοδο.
Τον Σεπτέμβριο του 2018, το ΕΔΔΑ δέχθηκε το αίτημα της προσφεύγουσας για τη λήψη προσωρινών μέτρων και δήλωσε στην κυβέρνηση ότι θα έπρεπε να διασφαλίσει ότι οι δημόσιες αρχές θα απείχαν από την πρόσβαση σε δεδομένα που αναφέρονται στην απόφαση της 27ης Αυγούστου 2018 σχετικά με την προσφεύγουσα. Στη συνέχεια, το προσωρινό μέτρο παρατάθηκε μέχρι νεωτέρας.
Βασιζόμενη ιδίως στο άρθρο 10 (ελευθερία έκφρασης) της Σύμβασης, η προσφεύγουσα παραπονέθηκε, για αδικαιολόγητη παρέμβαση στο δικαίωμα προστασίας των δημοσιογραφικών πηγών.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ….
- i) Αν υπήρχε παρέμβαση στην ελευθερία έκφρασης της προσφεύγουσας
Εν προκειμένω, τα εθνικά δικαστήρια εξουσιοδότησαν την Εισαγγελία να έχει πρόσβαση στα δεδομένα επικοινωνίας της προσφεύγουσας που ήταν αποθηκευμένα από τον πάροχο κινητής τηλεφωνίας της. Τα μέρη συμφώνησαν ότι η επίμαχη εξουσιοδότηση, ανεξάρτητα από το με ποια από τις δύο σχετικές δικαστικές εντολές εκτελέστηκε, ισοδυναμούσε με «παρέμβαση» στα δικαιώματα της προσφεύγουσας βάσει του άρθρου 10 της Σύμβασης. Το Δικαστήριο δεν βλέπει κανένα λόγο να αποφανθεί διαφορετικά.
Επομένως, το Δικαστήριο έπρεπε να εξετάσει αν η παρέμβαση δικαιολογείται βάσει του άρθρου 10 δεύτερο εδάφιο της Σύμβασης, δηλαδή εάν «προβλεπόταν από το νόμο», επιδίωκε «έναν ή περισσότερους νόμιμους σκοπούς» και «ήταν απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία».
(ii) Εάν η παρέμβαση ήταν δικαιολογημένη
(1) Εάν υπήρχε «νόμιμος σκοπός» για την παρέμβαση
Το Δικαστήριο σημείωσε καταρχάς ότι η προαναφερθείσα εντολή δόθηκε με σκοπό την προώθηση της έρευνας σχετικά με τη διαρροή εμπιστευτικών πληροφοριών από εκκρεμείς ποινικές διαδικασίες. Το Δικαστήριο ήταν επομένως ικανοποιημένο – και δεν αμφισβητήθηκε από τα μέρη – ότι η επίμαχη παρέμβαση επιδίωξε ορισμένους από τους «νόμιμους σκοπούς» που απαριθμούνται στο άρθρο 10 § 2, συγκεκριμένα, «την πρόληψη του … εγκλήματος» και «την προστασία της φήμης ή των δικαιωμάτων άλλων».
2) Αν η παρέμβαση «προβλεπόταν από το νόμο»
Εξετάζοντας κατά πόσον η επίμαχη παρέμβαση «προβλεπόταν από το νόμο», το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η άρση απορρήτου στα δεδομένα επικοινωνίας της προσφεύγουσας εγκρίθηκε από τις εθνικές δικαστικές αρχές δυνάμει του άρθρου 163 του ΚΠΔ. Το εν λόγω μέτρο είχε επομένως κάποια βάση στο εσωτερικό δίκαιο. Στο μέτρο που η προσφεύγουσα παραπονέθηκε ότι ο σχετικός νόμος δεν διέθετε διαδικαστικές εγγυήσεις, ιδίως δεδομένου ότι η απόφαση του δικαστηρίου στην υπόθεσή της ελήφθη ερήμην της , φαίνεται ότι, σύμφωνα με τον ΚΠΔ, οι ερήμην αποφάσεις επιτρέπονται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Σύμφωνα με το άρθρο 163 § 2, το μέρος που υποβάλλει αίτηση πρόσβασης σε «δεδομένα και έγγραφα» πρέπει να αποδείξει «ότι υπάρχουν επαρκείς λόγοι που να αποδεικνύουν την ύπαρξη πραγματικής απειλής αλλοίωσης ή καταστροφής αυτών». Κατά την άποψη του Δικαστηρίου αυτή η γενική απαίτηση συνιστά σημαντική διαδικαστική εγγύηση για όλα τα πρόσωπα που ενδέχεται να ενδιαφέρονται για αιτήματα πρόσβασης σε δεδομένα, συμπεριλαμβανομένων των δημοσιογράφων.
Φαίνεται ότι, στην περίπτωση της προσφεύγουσας αυτή η διασφάλιση δεν εφαρμόστηκε λόγω της συγκεκριμένης ερμηνείας του άρθρου 163 του ΚΠΔ από το Επαρχιακό Δικαστήριο. Αντί να εκθέσει συγκεκριμένους λόγους για να εξετάσει το αίτημα της Εισαγγελίας, καλώντας την προσφεύγουσα, το Επαρχιακό Δικαστήριο έκανε μια τυπική αναφορά στην «απειλή αλλοίωσης ή της καταστροφής των πληροφοριών που ζητήθηκαν». Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, η παροχή περαιτέρω λόγων για να δικαιολογήσει την ανωτέρω διαπίστωση ήταν ιδιάζουσας σημασίας, ιδίως επειδή τα εν λόγω δεδομένα, τα οποία αποθηκεύτηκαν από τον πάροχο κινητής τηλεφωνίας της προσφεύγουσας, δεν ήταν στην κατοχή της. Ως συνέπεια της απόφασης του Επαρχιακού Δικαστηρίου να εφαρμόσει το άρθρο 163 § 2, η προσφεύγουσα δεν ειδοποιήθηκε ότι η Εισαγγελία είχε λάβει εντολή άρσης απορρήτου και κατά συνέπεια δεν είχε πρόσβαση στα δεδομένα επικοινωνίας της και, μάλιστα μόλις έμαθε για αυτήν την εξουσιοδότηση από άλλες πηγές, το Επαρχιακό Δικαστήριο αρνήθηκε να της παράσχει αντίγραφο της αντίστοιχης εντολής του.
Πρέπει να επισημανθεί ότι από καθαρή τύχη η προσφεύγουσα έμαθε για αυτήν την εντολή, και υπήρχε η πιθανότητα να μην καταφέρει να χρησιμοποιήσει διαδικαστικές εγγυήσεις που υπάρχουν στην εσωτερική νομοθεσία για την προστασία των δικαιωμάτων της. Το Δικαστήριο θεώρησε ότι αυτό θα ισοδυναμούσε με αυθαιρεσία.
Ωστόσο, δεδομένου ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση, η προσφεύγουσα έμαθε πράγματι για την ύπαρξη της αμφισβητούμενης απόφασης και το Εφετείο έκανε δεκτή την έφεση της και ακύρωσε την απόφαση, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η ουσία των επιχειρημάτων της ενώπιον του, αφορά τη συνάφεια και την επάρκεια των λόγων που δόθηκαν από τις δικαστικές αρχές για την έγκριση της παρέμβασης στα προσωπικά δεδομένα της. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε απαραίτητο να συνεχίσει την εξέταση της υπόθεσης στρέφοντας το ερώτημα κατά πόσον η παρέμβαση ήταν απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία.
(3) Εάν η παρέμβαση ήταν «απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία»
Εξετάζοντας την παρούσα υπόθεση υπό το φως των προαναφερθεισών αρχών, το Δικαστήριο θεώρησε ότι οι λόγοι που έδωσαν οι εγχώριες δικαστικές αρχές για την παρέμβαση στα δικαιώματα του προσφεύγοντος βάσει του άρθρου 10 δεν επαρκούσαν για να αποδείξουν ότι η παρέμβαση ήταν αναλογική και ότι αντιστοιχούσε σε επιτακτική κοινωνική ανάγκη.
Κατά συνέπεια, για τους σκοπούς του άρθρου 10 της Σύμβασης, το εθνικό δικαστήριο ήταν ακόμη υποχρεωμένο να αποδείξει ότι η κατάσχεση των δεδομένων γεωγραφικού εντοπισμού της τοποθεσίας της, δικαιολογείται από επιτακτική απαίτηση δημοσίου συμφέροντος. Με άλλα λόγια, το Εφετείο έπρεπε να αναφέρει γιατί το ενδιαφέρον για την απόκτηση των δεδομένων γεωγραφικής θέσης της προσφεύγουσας από την Εισαγγελία ήταν ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση του σοβαρού εγκλήματος, να εξακριβώσει ότι δεν υπήρχαν εύλογα εναλλακτικά μέτρα για τη λήψη των πληροφοριών που ζήτησε η Εισαγγελία · και να αποδείξει ότι το νόμιμο συμφέρον της αποκάλυψης των πηγών υπερέβαινε σαφώς το δημόσιο συμφέρον της μη αποκάλυψης.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το κείμενο της απόφασης του Εφετείου δεν ανταποκρίθηκε επαρκώς σε αυτές τις απαιτήσεις. Πρώτον, αυτή η απόφαση επέτρεψε την πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα γεωγραφικής τοποθεσίας της προσφεύγουσας για περίοδο δεκαέξι μηνών. Λόγω της διάρκειας αυτής της περιόδου και του μεγέθους της γεωγραφικής περιοχής του κέντρου της πόλης του Κιέβου για την οποία ζητήθηκαν τα δεδομένα γεωγραφικής τοποθεσίας, το τηλέφωνο θα μπορούσε να έχει παρακολουθηθεί πολλές φορές και σε στιγμές που δεν είχαν συνάφεια με την υπό εξέταση υπόθεση από την Εισαγγελία. Δεύτερον, για να δικαιολογήσει την επιτακτική κοινωνική ανάγκη για παρέμβαση στα δικαιώματα της προσφεύγουσας το Εφετείο αναφέρθηκε μόνο στον σκοπό της «επίτευξης αποτελεσματικότητας» σε μια ποινική έρευνα και στον καθορισμό «του χρόνου και του τόπου» της φερόμενης εμπιστευτικής συνάντησης χωρίς να παρέχει καμία ένδειξη για το γιατί αυτές οι εκτιμήσεις υπερέβαιναν το δημόσιο συμφέρον για μη αποκάλυψη των προσωπικών δεδομένων γεωγραφικής τοποθεσίας της προσφεύγουσας. Τρίτον, με βάση το φάκελο της υπόθεσης, κατά τον κρίσιμο χρόνο παρέμεινε σημαντική αβεβαιότητα ότι οποιαδήποτε πληροφορία σχετική με την ποινική διαδικασία θα προέκυπτε από τα δεδομένα επικοινωνίας της προσφεύγουσας.
Από το υλικό που είχε στη διάθεσή του το Δικαστήριο, προέκυψε ότι κατά τον κρίσιμο χρόνο δεν είχε αποδειχθεί κατηγορηματικά ότι έλαβε χώρα κάποια κρίσιμη συνάντηση σε ορισμένες άλλες εγκαταστάσεις που βρίσκονται εντός της γεωγραφικής περιοχής που στόχευε η Εισαγγελία για τη συλλογή των δεδομένων γεωγραφικής τοποθεσίας της προσφεύγουσας ή ότι η προσφεύγουσα είχε πράγματι συμμετάσχει στη συνάντηση. Ακόμα κι έτσι, η προσφεύγουσα ίσως δεν είχε απαραίτητα το τηλέφωνό της εκείνη τη στιγμή. Τέταρτον, δεν φαίνεται ότι το Εφετείο εξέτασε το ερώτημα αν υπήρχαν άλλα πιο κατάλληλα μέσα για τη λήψη των πληροφοριών που η ανακριτική αρχή ήλπιζε να ανακτήσει από τα στοιχεία επικοινωνίας της προσφεύγουσας.
Λαμβάνοντας υπόψη τις ανωτέρω σκέψεις, το Δικαστήριο δεν είναι πεπεισμένο ότι η άρση απορρήτου και η πρόσβαση στα δεδομένα της επικοινωνίας της προσφεύγουσας που εγκρίθηκε από τα εγχώρια δικαστήρια δικαιολογούταν από «επιτακτική ανάγκη δημοσίου συμφέροντος» και, ως εκ τούτου, δεν ήταν απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Κατά συνέπεια, υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης στην παρούσα υπόθεση.
Το Δικαστήριο θεώρησε ότι, λαμβανομένων υπόψη των σχετικών συμπερασμάτων του δυνάμει του άρθρου 10 της Σύμβασης, δεν ήταν απαραίτητο να εξεταστεί η καταγγελία βάσει του άρθρου 13 στην παρούσα υπόθεση.
Δίκαιη ικανοποίηση: Το ΕΔΔΑ επιδίκασε στην προσφεύγουσα 4.500 ευρώ για ηθική βλάβη και 2.350 ευρώ για έξοδα και δαπάνες. (επιμέλεια echrcaselaw.com).
