Κριτήρια του Στρασβούργου για αίτημα κατηγορουμένου για εξέταση μαρτύρων
ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΕΥΡΕΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ
Murtazaliyeva κατά Ρωσίας της 18.12.2018 (αριθ. προσφ. 36658/05)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Δίκαιη δίκη. Προβολή βίντεο σε δικαστήριο. Εξέταση μαρτύρων. Η προσφεύγουσα καταδικάστηκε για τρομοκρατία. Προσέφυγε στο ΕΔΔΑ παραπονούμενη ότι: α) η δίκη της δεν ήταν δίκαιη, επειδή δεν μπορούσε να προβάλλει στο δικαστήριο ένα βίντεο της αστυνομίας για να ελέγξει την ακρίβειά του και β) ότι τα δικαστήρια είχαν αρνηθεί να καλέσουν τρείς μάρτυρες προς υπεράσπισή της.
Κατά το ΕΔΔΑ δεν ήταν σαφές με ποιον τρόπο στερήθηκε της δυνατότητάς της να προβάλλει το βίντεο. Ο στόχος της ήταν να ελέγξει την ακρίβεια του αρχείου του βίντεο, ο οποίος κατέστη δυνατός σε κάθε περίπτωση στην ακροαματική διαδικασία με το άκουσμα του ηχητικού μέρους του βίντεο.
Το ΕΔΔΑ τοποθετεί τρία κριτήρια για εξέταση μαρτύρων: α) ύπαρξη τεκμηριωμένου αιτήματος του κατηγορουμένου για Κλήση συγκεκριμένου μάρτυρα, β) έλεγχος από το εγχώριο δικαστήριο της σημασίας της εν λόγω μαρτυρίας και παράθεση επαρκούς αιτιολογίας και γ) αν η άρνηση του δικαστηρίου να καλέσει τον μάρτυρα είχε υπονομεύσει συνολικά το δίκαιο χαρακτήρα της διαδικασίας.
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι εν προκειμένω η υπεράσπιση δεν είχε καταστήσει σαφές για ποιο λόγο οι καταθέσεις των δύο μαρτύρων θα ενίσχυαν την υπόθεσή της κατηγορουμένης, ενώ τα εγχώρια δικαστήρια είχαν αιτιολογήσει επαρκώς τις αποφάσεις τους και η έλλειψη των καταθέσεων των μαρτύρων δεν είχε υπονομεύσει το δίκαιο χαρακτήρα της διαδικασίας. Σχετικά, τέλος, με την αδυναμία κλήτευσης ενός μάρτυρα αστυνομικού, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η προσφεύγουσα είχε παραιτηθεί από το δικαίωμά της να τον εξετάσει. Μη παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη και του δικαιώματος εξέτασης μαρτύρων.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 6§1
Αρθρο 6§3
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα Zara Khasanovna Murtazaliyeva είναι υπήκοος της Ρωσίας η οποία γεννήθηκε το 1983 και ζει στο Παρίσι.
Τον Φεβρουάριο του 2004 η προσφεύγουσα μετακόμισε σε ένα διαμέρισμα με τη βοήθεια του A., ενός γνωστού που ήταν αστυνομικός με καταγωγή από Τσετσενία. Το διαμέρισμα, το οποίο το μοιράζονταν με άλλες δύο γυναίκες, βρίσκονταν σε ένα συγκρότημα το οποίο ανήκε στην αστυνομία και ήταν εξοπλισμένο με κρυμμένες κάμερες και ηχοσυσκευές. Τέθηκε υπό την εποπτεία της αστυνομίας βάσει δικαστικής εντολής, επειδή ήταν ύποπτη ότι είχε σχέσεις με το κίνημα της εξέγερσης της Τσετσενίας.
Τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου η αστυνομία την σταμάτησε στο δρόμο για έλεγχο ταυτότητας και την μετέφερε στο αστυνομικό τμήμα. Η τσάντα της ελέγχθηκε και βρέθηκαν δύο πακέτα που περιείχαν εκρηκτικές ύλες. Δύο μάρτυρες, οι Β. και Κ., ήταν παρόντες στην έρευνα. Συνελήφθη και ξεκίνησε ποινική έρευνα. Αρνήθηκε τις κατηγορίες.
Το διαμέρισμά της ερευνήθηκε και κατασχέθηκαν στοιχεία τα οποία φέρεται ότι έδειχναν ότι σχεδίαζε τρομοκρατική επίθεση σε ένα εμπορικό κέντρο. Ένα απόσπασμα βίντεο από το διαμέρισμα την έδειχνε να προσηλυτίζει δύο συντρόφους της στο Ισλάμ εκφράζοντας το μίσος της για τους Ρώσους.
Τον Ιανουάριο του 2005 καταδικάστηκε για απόπειρα πρόκλησης έκρηξης, και για ηθική αυτουργία για διάπραξη τρομοκρατικών ενεργειών και μεταφοράς εκρηκτικών. Καταδικάστηκε σε κάθειρξη εννέα ετών.
Η καταδίκη βασίστηκε στις καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας, συμπεριλαμβανομένων κατ’ εξοχήν των συγκατοίκων της, σε αποδεικτικά στοιχεία (σημείωμα με εξτρεμιστικό περιεχόμενο και φωτογραφίες) που κατασχέθηκαν από την προσφεύγουσα, σε ιατροδικαστικές αναφορές και σε αντίγραφα αστυνομικών αρχείων παρακολούθησης του διαμερίσματός της.
Άσκησε έφεση κατά της καταδικαστικής απόφασης. Ισχυρίστηκε, μεταξύ άλλων, ότι λόγω τεχνικών ζητημάτων δεν μπόρεσε να επισημάνει ότι υπήρχαν ανακρίβειες μεταξύ των βιντεοσκοπήσεων και των ηχογραφημένων συνομιλιών στις βιντεοκασέτες. Επίσης, διαμαρτυρήθηκε για την άρνηση δύο εκ των αιτημάτων της να κληθούν μάρτυρες, αρχικά να εξετάσει τον Α., ο οποίος είχε προβεί σε προκαταρκτική κατάθεση, στην οποία κατέθεσε ότι είχε συνάψει σχέση μαζί της μετά από εντολή των ανωτέρων του και δεύτερον να εξετάσει δύο μάρτυρες, τους Β. και Κ., που ήταν παρόντες κατά τη διεξαγωγή έρευνας της αστυνομίας.
Τον Μάρτιο του 2005, το Ανώτατο Δικαστήριο επικύρωσε την καταδίκη της, μειώνοντας την ποινή σε κάθειρξη 8,5 ετών. Διαπίστωσε κυρίως ότι δεν είχαν υποβληθεί ενστάσεις στο δικαστήριο σχετικά με την ποιότητα του βίντεο ή τον τρόπο με τον οποίο αυτό παρουσιάστηκε. Επιπλέον, έκρινε ότι ο Α. δεν μπόρεσε να καταθέσει στο δικαστήριο επειδή αυτός έλειπε σε ταξίδι, ότι η προκαταρκτική του κατάθεση είχε διαβαστεί με τη συναίνεση της υπεράσπισης, και ότι η παρουσία των δύο μαρτύρων δεν ήταν απαραίτητη.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 6 § 1 και 3 (β)
Το Δικαστήριο δεν είχε κανένα λόγο να απομακρυνθεί από το συμπέρασμα του Τμήματος σχετικά με την καταγγελία της κ. Murtazaliyeva ως προς την υποτιθέμενη δυσκολία προβολής του βίντεο παρακολούθησης κατά τη διάρκεια της δίκης της.
Επισήμανε ότι έλαβε χώρα η αναπαραγωγή του ηχητικού κομματιού του βίντεο, ότι η υπεράσπιση είχε ζητήσει όμως την προβολή του και ότι δεν ζήτησε να προβληθούν άλλα βίντεο. Η προσφεύγουσα δεν είχε εξηγήσει ούτε στα εγχώρια δικαστήρια, ούτε στο Στρασβούργο, γιατί ήταν δύσκολο να προβληθεί και να εξεταστεί το βίντεο. Η υπεράσπιση δεν είχε καταγγείλει την ποιότητα του ηχητικού κομματιού, το οποίο ήταν επαρκές για να ελεγχθεί η ακρίβεια του αρχείου, πράγμα που ζητούσε να επιτύχει η υπεράσπιση παρουσιάζοντας το βίντεο στο δικαστήριο.
Η προσφεύγουσα ισχυρίστηκε ότι το Δικαστήριο έπρεπε να αντλήσει συμπεράσματα από την ανικανότητα της κυβέρνησης να ρυθμίσει έναν τρόπο για την προβολή του βίντεο στο δικαστήριο. Εντούτοις, το Δικαστήριο έκρινε ότι βάσει μιας τέτοιας έλλειψης πληροφοριών δεν μπορούσε να κρίνει ότι υπήρξε μία άδικη παρέμβαση.
Το Δικαστήριο ήταν πεπεισμένο ότι η προσφεύγουσα μπόρεσε να συμμετάσχει αποτελεσματικά στην εξέταση του βίντεο με τρόπο που είχε ικανοποιήσει τις ανάγκες της κατά τη διάρκεια της δίκης, η οποία ήταν να ελέγξει την ακρίβεια του αρχείου, αξιολογώντας το ηχητικό κομμάτι. Συνεπώς, δεν υπήρχε παραβίαση του άρθρου 6§1 και 3 (β) της Σύμβασης.
Άρθρο 6 § 1 και 3 (δ) όσον αφορά τον μάρτυρα Α.
Το Δικαστήριο, με πλειοψηφία, έκρινε ότι η καταγγελία αυτή είναι προδήλως αβάσιμη, υποστηρίζοντας την αντίρρηση της κυβέρνησης ότι η προσφεύγουσα παραιτήθηκε από το δικαίωμά της να εξετάσει τον μάρτυρα.
Το Δικαστήριο επισήμανε ότι κατά την τελευταία μέρα της εξέτασης των αποδεικτικών στοιχείων η υπεράσπιση δεν είχε φέρει αντίρρηση να διαβαστούν η κατάθεση του Α., καθώς δεν είχε τη δυνατότητα να εμφανιστεί αυτοπροσώπως. Δεν είχε συνεπώς προβάλλει αντιρρήσεις για να στηριχθεί το αίτημα της να εξεταστεί ο Α.
Επιπλέον, η προσφεύγουσα εκπροσωπήθηκε από δύο επαγγελματίες δικηγόρους, οι οποίοι πρέπει να γνώριζαν τις συνέπειες της ανάγνωσης της κατάθεσης του Α. όπως και ότι δεν θα κληθεί να παραστεί στο δικαστήριο και ότι οι προδικαστικές καταθέσεις του θα λαμβάνονταν υπόψη από το δικαστήριο. Η υπεράσπιση είχε τη δυνατότητα να επαναλάβει το αίτημά της να καλέσει τον Α. πριν λήξει η εξέταση των μαρτύρων και κατά τη διαδικασία της έφεσης, αλλά δεν το έπραξε.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι παραιτήθηκε από το δικαίωμά της να εξετάσει τον μάρτυρα. Δεν υπήρχε κανένας λόγος να αμφισβητηθεί ότι η παραίτηση αφορούσε παραίτηση από δικαίωμα και η συνέπεια της συμπεριφοράς ήταν ευλόγως προβλέψιμη, με τη βοήθεια των δύο δικηγόρων της.
Άρθρο 6 §§ 1 και 3 (δ) όσον αφορά τους μάρτυρες Β και Κ.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η υπεράσπιση είχε υποστηρίξει ότι οι συγκεκριμένοι μάρτυρες θα μπορούσαν να καταθέσουν, οδηγώντας στη διεύρυνση της έρευνας και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν μάρτυρες «εκ μέρους» της προσφεύγουσας κατά την έννοια της Σύμβασης. Το Δικαστήριο αναθεώρησε και διευκρίνισε τις αρχές της νομολογίας του σχετικά με την αίτηση εξέτασης των μαρτύρων υπεράσπισης, οι οποίες είχαν προηγουμένως διαμορφωθεί στην υπόθεση Perna κατά Ιταλίας. Οι αρχές αυτές απαιτούσαν την εξέταση του εάν ένας προσφεύγων είχε τεκμηριώσει το αίτημά του να καλέσει ένα συγκεκριμένο μάρτυρα, και αν η άρνηση ενός δικαστηρίου να τον καλέσει προς εξέταση, είχε υπονομεύσει συνολικά το δίκαιο χαρακτήρα της διαδικασίας.
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι στις υποθέσεις που εξεταζόταν ο τρόπος με τον οποίο ένα εθνικό δικαστήριο είχε αποφασίσει να μην εξετάσει μάρτυρα, έπρεπε να ληφθεί υπόψη ένα τρίτο στοιχείο, το οποίο αφορούσε αν το εγχώριο δικαστήριο είχε εξετάσει την σημασία της εν λόγω μαρτυρίας και αν είχε επαρκή αιτιολογία για την απόφασή του να μην εξετάσει συγκεκριμένο μάρτυρα. Το δικαστήριο διατύπωσε έτσι τρεις νέες προϋποθέσεις για μελλοντικές υποθέσεις και παρείχε οδηγίες για τον τρόπο υποβολής του αιτήματος.
Στην υπόθεση της κυρίας Murtazaliyeva, η υπεράσπιση δεν παρέσχε πραγματικά ή νομικά επιχειρήματα, ούτε αναφέρθηκε συγκεκριμένα ότι οι δύο μάρτυρες θα βοηθούσαν την υπεράσπισή της. Όσον αφορά τη δεύτερη προϋπόθεση, το Δικαστήριο σημείωσε ότι το δικαστήριο της ουσίας δεν είχε αιτιολογήσει την απόρριψη του αιτήματος υπεράσπισης για κλήση μαρτύρων, ωστόσο, το Ανώτατο Δικαστήριο το είχε πράξει, με τους κατάλληλους και ανάλογους όρους.
Τέλος, διαπίστωσε ότι η άρνηση να προσκληθούν οι Β και Κ ως μάρτυρες δεν είχε υπονομεύσει συνολικά το δίκαιο χαρακτήρα της δίκης, καθώς η καταδίκη της κας Murtazaliyeva βασίστηκε σε ένα μεγάλο αριθμό αποδεικτικών στοιχείων και η υπεράσπισή της μπορούσε να εξετάσει τους μάρτυρες κατηγορίας και να παρουσιάσει την εκδοχή της.
Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο διαπίστωσε, ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 6 § 1 και 3 δ) όσον αφορά τους μάρτυρες Β και Κ(επιμέλεια echrcaselaw.com).
