Η μεταφορά κρατουμένων σε μεταλλικούς θαλάμους φορτηγών χωρίς νερό και τροφή συνιστά εξευτελιστική μεταχείριση. Συστημικό πρόβλημα.

ΑΠΟΦΑΣΗ

Tomov κ.ά. κατά Ρωσίας της 09.04.2019 (αρ. 18255/10, 63058/10, 10270/11, 73227/11, 56201/13 και 41234/16)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Μεταφορά κρατουμένων.  Άθλιες συνθήκες κράτησης. Καταγγελίες επτά Ρώσων προσωρινώς κρατουμένων. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι παραβιάσεις είχαν προέλθει κυρίως από την τήρηση αρχών ξεπερασμένων πρoτύπων για τη μεταφορά των κρατουμένων (μεταφορά σε στερεούς μεταλλικούς θαλάμους στα φορτηγά των φυλακών, ολονύχτιο ταξίδι με τρένο χωρίς αρκετούς χώρους για ύπνο, μη πρόσβαση σε πόσιμο νερό και τροφή). Παραβίαση του άρθρου 3 (απαγόρευση απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης) της ΕΣΔΑ αναφορικά με τις συνθήκες μεταφοράς έξι εκ των προσφευγόντων. Παραβίαση του άρθρου 13 (δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής) σε συνδυασμό με το άρθρο 3 αναφορικά με την καταγγελία τριών από τους προσφεύγοντες ότι δεν υπήρχαν αποτελεσματικά ένδικα μέσα στο εγχώριο δίκαιο για να αμφισβητήσουν τις συνθήκες μεταφοράς τους.

Παραβίαση του Άρθρου 6 § 1 (δικαίωμα ακρόασης) για έναν προσφεύγοντα, στον οποίο δε δόθηκε η δυνατότητα να υποβάλλει αίτημα στο δικαστήριο για αποζημίωση εξαιτίας των εξευτελιστικών συνθηκών κράτησης. Επίσης, έκρινε ότι το ρωσικό κράτος παρέλειψε να συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το άρθρο 38 (υποχρέωση παροχής των αναγκαίων μέσων για την εξέταση της υπόθεσης), διότι το ίδιο αρνήθηκε να εφαρμόσει τα μέτρα που ζήτησε το Δικαστήριο. Σύμφωνα με το άρθρο 46 (εφαρμογή), το Δικαστήριο υπογράμμισε μέτρα για τη βελτίωση του διαρθρωτικού προβλήματος και έδωσε 18 μήνες προθεσμία στη Ρωσία από την ημερομηνία κατά την οποία η απόφαση κατέστη αμετάκλητη, ώστε να αποφευχθούν μελλοντικά παρόμοιες παραβιάσεις.

ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

Άρθρο 3

Άρθρο 6

Άρθρο 13

Άρθρο 38

Άρθρο 46

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Οι προσφεύγοντες, Aleksey Tomov, Yuliya Punegova, Natalia Kostromina, Yevgeniy Rakov, Dmitriy Vasilyev, Nikolay Roshka, Nikita Barinov είναι Ρώσοι υπήκοοι που γεννήθηκαν το 1966, το 1985, το 1978, 1969, 1958, 1965 και 1990 αντιστοίχως.

Οι προσφεύγοντες ισχυρίζονται ότι οι συνθήκες μεταφοράς τους μεταξύ ποινικών εγκαταστάσεων, όταν εξέτιαν τις ποινές ή κρατούνταν υπό κράτηση εν αναμονή δίκης, ήταν απάνθρωπες και εξευτελιστικές.

Κατά την εκτέλεση των ποινών ο κ. Tomov, ο κ. Vasilyev, ο κ. Roshka και ο κ. Barinov μεταφέρθηκαν μακριά τόσο με αμάξι όσο και με τρένο. Το 2009 ο κ. Tomov μεταφέρθηκε από τη Vorkuta στην Yemva, 900 χιλιόμετρα μακριά. Το ταξίδι διήρκησε 21 ώρες συνολικά, συμπεριλαμβανομένων των στάσεων. Υποβλήθηκε επίσης σε άλλη μεταφορά, το 2015, μαζί με τους προσφεύγοντες, τους κκ. Roshka και Barinov, η οποία διήρκησε 62 ώρες και έκαναν τρεις διαδρομές άνω των 2.200 χιλιομέτρων, με τη τελευταία διαδρομή  να είναι η μεγαλύτερη, καθώς έπρεπε να περάσουν τρεις νύχτες σε ένα τρένο. Ο κ. Vasilyev μεταφέρθηκε τον Νοέμβριο του 2014 από την περιοχή του Sverdlovsk στο Yekaterinburg και πίσω, και οι δύο διαδρομές που διήρκησαν μεταξύ 12 και 14 ωρών.

Αυτοί οι τέσσερις προσφεύγοντες ισχυρίζονται ότι στο σιδηροδρομικό σκέλος των ταξιδιών τους, το οποίο περιελάβανε τουλάχιστον ένα μεταμεσονύχτιο ταξίδι, δεν είχαν την δυνατότητα να ξεκουραστούν επειδή οι κρατούμενοι ήταν περισσότεροι από τα υπνοδωμάτια.

Οι τρείς προσφεύγοντες που υποβλήθηκαν στο ταξίδι των 2.200 χιλιομέτρων διαμαρτύρονται επίσης ότι τους επιτράπηκαν μόνο δύο επισκέψεις σε τουαλέτα και τρία ποτήρια νερού την ημέρα και, σε ένα σημείο, έμειναν για περίπου 15 ώρες σε θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν χωρίς θέρμανση ενώ η αμαξοστοιχία ήταν ακίνητη.

Όλοι επίσης παραπονέθηκαν για υπερπληθυσμό τα οχήματα μεταφοράς- λιγότερο από 0,5 τετραγωνικά μέτρα χώρου ανά κρατούμενο – όταν μεταφέρονται από και προς τους σιδηροδρομικούς σταθμούς.

Όταν μεταφέρθηκαν από τη φυλακή κατά τη διάρκεια της κράτησής τους, η κα Punegova και η κα Kostromina έπρεπε να ταξιδεύουν σε ένα ενιαίο θάλαμο, γνωστό ως “stakan”, το οποίο είναι ένα στερεό μεταλλικό κουτί απομόνωσης με διάμετρο 65 cm έως 50 cm με ένα κάθισμα μέσα. Το “stakan” είναι για εκείνους τους κρατούμενους που θεωρούνται ευάλωτοι σύμφωνα με τους σχετικούς κανονισμούς, όπως οι γυναίκες που διατρέχουν κίνδυνο σεξουαλικής κακοποίησης και παρενόχλησης και πρέπει να μεταφέρονται ξεχωριστά.

Η κα Punegova μεταφέρθηκε σε ένα τέτοιο θάλαμο όταν μεταφέρθηκε προς και από το δικαστήριο. Στις αρχές του 2010 πριν από τη δίκη της, τα ταξίδια διαρκούσαν μερικά λεπτά κάθε φορά. Κατά τη διάρκεια της δίκης διάρκειας δύο μηνών, από τα τέλη του 2010 και μέχρι τις αρχές του 2011, μεταφέρθηκε από ακροατήριο σε ακροατήριο τουλάχιστον 10 φορές, και το κάθε ταξίδι διήρκησε πάνω από μία ώρα. Ισχυρίζεται ότι ο θερμός αέρας από τη μονάδα θέρμανσης στο κεντρικό διάδρομο του βαν δεν μπορούσε να κυκλοφορήσει στο θάλαμο της, ο οποίος ήταν σφραγισμένος από μια σταθερή μεταλλική πόρτα, και ότι έτσι υπέφερε από το κρύο.

Η κα Kostromina μεταφέρθηκε από το Kineshma στο Syktyvkar το καλοκαίρι του 2010, μεταβαίνοντας σε τρία διαφορετικά κέντρα κράτησης σε περίοδο τριών εβδομάδων. Μεταφέρθηκε από τα κέντρα αποφυλάκισης σε σιδηροδρομικούς σταθμούς επτά φορές μέσω “stakan” μαζί με μια άλλη γυναίκα. Κάθε ταξίδι διήρκεσε μία έως δύο ώρες, και ισχυρίζεται ότι βρισκόμενη σε τέτοιο περιορισμένο χώρο επιδεινώθηκε από το γεγονός ότι ήταν παχύσαρκη και έπασχε από διαβήτη.

Τον Φεβρουάριο του 2011 ο κ. Rakov μεταφέρθηκε στο Βλαδιβοστόκ, 200 χιλιόμετρα μακριά από εκεί που εξέτιε την ποινή του. Διαμαρτυρήθηκε σε διάφορες αρχές και δικαστήρια για το ταξίδι αυτό, ισχυριζόμενος ότι ήταν ιδιαίτερα δύσκολο γι’ αυτόν επειδή, έπασχε από χρόνια προστατίτιδα, και είχε αναγκαστεί να περιμένει ώρες για να χρησιμοποιήσει την τουαλέτα. Τα δικαστήρια απέρριψαν επίσης τους ισχυρισμούς του στο πλαίσιο προσφυγής τον Ιούλιο του 2011, χωρίς να εξετάσουν τον κ. Rakov ή τον δικηγόρο του.

Ο κ. Rakov, καθώς και δύο από τους άλλους προσφεύγοντες, αμφισβήτησαν ανεπιφύλακτα τις κατευθυντήριες γραμμές του Υπουργείου Δικαιοσύνης και του Υπουργείου Εσωτερικών για τη μεταφορά κρατουμένων. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσίας απέρριψε τις καταγγελίες τους ότι ο μέγιστος αριθμός των κρατουμένων που επιτρέπονταν σε σιδηροδρομικές μεταφορές ήταν πολύ υψηλός και οδήγησε σε υπερπληθυσμό, βρίσκοντας ειδικότερα ότι τέτοιες συνθήκες ήταν σύμφωνε με τους εγχώριους κανονισμούς και δεν προκάλεσε σκόπιμα πόνο ή ταλαιπωρία.

Με βάση το άρθρο 3 (απαγόρευση απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης) της Σύμβασης, και οι επτά προσφεύγοντες παραπονούνται για τις άσχημες συνθήκες μεταφοράς τους. Ο Κ. Rakov, Tomov, κ. Roshka και Barinov διαμαρτύρονται επίσης βάσει του άρθρου 13 (δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής) ότι δεν υπήρχαν αποτελεσματικά ένδικα μέσα στο εσωτερικό δίκαιο για να αμφισβητήσουν τις συνθήκες μεταφοράς τους.

Ο κ. Rakov επικαλείται επίσης το άρθρο 6 § 1 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη) για να διαμαρτυρηθεί ότι δεν του δόθηκε η ευκαιρία να υποβάλει αίτημα για αποζημίωση για ανεπαρκείς συνθήκες κράτησης ενώπιον των δικαστηρίων.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι καταγγελίες του κ. Rakov δυνάμει των άρθρων 3 και 13 είχαν υποβληθεί μετά από έξι μήνες από την τελευταία ημέρα της μεταφοράς του. Δεδομένου ότι οι μεταγενέστερες δικαστικές διαδικασίες δεν θεωρούνται αποτελεσματικό ένδικο βοήθημα στο ρωσικό νομικό σύστημα, οι καταγγελίες αυτές είχαν καθυστερήσει και κρίθηκαν απαράδεκτες.

Άρθρο 3 (απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες μεταφοράς)

Το Δικαστήριο υιοθέτησε μια περιεκτική προσέγγιση στις υποθέσεις σχετικά με τη μεταφορά κρατουμένων και επικεντρώθηκε στις πραγματικές συνθήκες μεταβίβασης και την επίδρασή τους στους προσφεύγοντες.

Επισήμανε ότι θα τεθεί ισχυρό τεκμήριο παραβίασης της Σύμβασης όταν οι κρατούμενοι μεταφέρονταν σε φορτηγά με χώρο λιγότερο από 0,5 τετραγωνικά μέτρα ανά άτομο. Δεν έχει σημασία αν τέτοιες περιορισμένες συνθήκες ήταν αποτέλεσμα ελαττωματικού σχεδιασμού ή απόφασης φρουρού να βάλλουν πολλούς κρατούμενους σε ένα όχημα. Ένα τέτοιο τεκμήριο θα μπορούσε να ανατραπεί μόνο στην περίπτωση μικρών ή περιστασιακών μεταφορών.

Η στέρηση του ύπνου, η ανεπαρκής θέρμανση ή ο εξαερισμός, τα χαμηλά ταβάνια που αναγκάζουν τους κρατουμένους να σκύβουν, ιδίως σε θαλάμους που χωρούσαν ενός μόνο  κρατούμενος και η περιορισμένη πρόσβαση σε νερό, τρόφιμα και τουαλέτες κατά τη διάρκεια ταξιδιών μακράς διάρκειας θα αποτελούσαν επιβαρυντικούς παράγοντες.

Λαμβάνοντας υπόψη την προσέγγιση αυτή, το Δικαστήριο εξέτασε τις ατομικές προσφυγές.

Διαπίστωσε ότι ο κ. Tomov, ο κ. Vasilyev, ο κ. Roshka και ο κ. Barinov είχαν στερηθεί το ύπνο τους μία ή περισσότερες διαδοχικές νύχτες κατά τη διάρκεια των ταξιδιών τους μέσω σιδηροδρόμων λόγω ανεπαρκούς χώρου ύπνου, γεγονός που από μόνο του ισοδυναμούσε με απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Η κατάστασή τους επιδεινώθηκε επειδή κρατούνταν κατά τη διάρκεια της νύχτας μέσα σε ένα μη θερμαινόμενο χώρο σε θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν, έχοντας περιορισμένη πρόσβαση σε νερό και τουαλέτες και επειδή μεταφέρονταν σε υπερπλήρεις φορτηγά αμέσως πριν ή μετά τα ταξίδια με το τρένο.

Θεώρησε επίσης ότι οι δύο γυναίκες προσφεύγουσες η κα Punegova και η κα Kostromina, υπέστησαν ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες μεταφοράς. Οι συνοδοί ακολούθησαν τους κανονισμούς απαιτώντας διαχωρισμό των φύλων κατά γράμμα κατά την τοποθέτησή τους στο “stakan” θάλαμο, αλλά είχαν παραβλέψει την ευημερία τους, καθώς και τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Η κα Kostromina, η οποία πάσχει από παχυσαρκία, έπρεπε συνεπώς να περάσει συνήθως έως και δύο ώρες στο περιορισμένο χώρο ενός “stakan”, με μια άλλη γυναίκα, στους καυτούς καλοκαιρινούς μήνες χωρίς αερισμό.

Η κα Punegova είχε υποβληθεί σε 10 μεταφορές σε “stakan” χωρίς θέρμανση στις χαμηλές θερμοκρασίες των χειμωνιάτικων μηνών κατά τη διάρκεια της δίκης της. Το Δικαστήριο διαπίστωσε, αντιθέτως, ότι η κα Punegova δεν είχε μεταφερθεί πολλές φορές κατά τη διάρκεια της προ δικαστικής περιόδου κράτησής της και οι μεταφορές διήρκησαν κάποιες φορές λιγότερες από τρία λεπτά, τα οποία ανακάλεσαν το τεκμήριο παραβίασης του άρθρου 3 λόγω περιορισμένου προσωπικού χώρου.

Κανένας υπάλληλος δεν είχε προφανώς επιδιώξει να προκαλέσει δυσκολίες ή βάσανα στους προσφεύγοντες. Ωστόσο, οι πραγματικές συνθήκες μεταφοράς τους είχαν υποβάλει σε άγχος που υπερβαίνει το αναπόφευκτο επίπεδο πόνου που ενυπάρχει στην κράτηση, το οποίο είχε υπονομεύσει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και έπρεπε να χαρακτηρίζεται ως “απάνθρωπο και εξευτελιστικό”, κατά παράβαση του άρθρου 3. Η παραβίαση αυτή είχε κυρίως προκύψει από τους εσωτερικούς κανονισμούς που δεν επέτρεπαν την ατομική αξιολόγηση της κατάστασης του καθενός.

Άρθρο 13 (έλλειψη αποτελεσματικών εσωτερικών μέτρων)

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι δεν υπήρχαν αποτελεσματικά ένδικα μέσα που να παρέχουν εύλογη προοπτική επιτυχίας στο ρωσικό νομικό σύστημα για καταγγελίες σχετικά με τις συνθήκες μεταφοράς των κρατουμένων. Δεν ήταν έτοιμο να τροποποιήσει τη θέση του, όπως εκφράστηκε σε πολλές προηγούμενες περιπτώσεις, όπου είχε εξετάσει τα διορθωτικά μέτρα που πρότεινε η κυβέρνηση και βρήκε ότι ήταν ελλιπή.

Κατά συνέπεια, υπήρξε παραβίαση του άρθρου 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 3, όσον αφορά τους  Tomov, Roshka και Barinov.

Άρθρο 6 (έλλειψη δυνατότητας υποβολής αιτήματος για αποζημίωση)

Στην υπόθεση του κ. Rakov, τα δικαστήρια, είτε σε πρώτο βαθμό, είτε κατ’ έφεση, δεν είχαν αξιολογήσει εάν η φύση της αξίωσής του απαιτούσε την αυτοπροσώπως μαρτυρία του. Ούτε εξήγησαν γιατί ο δικηγόρος του δεν μπορούσε να παρακολουθήσει ή να εξετάσει εναλλακτικούς τρόπους για να συναντήσει τον κ. Rakov, όπως μέσω βίντεο. Ως αποτέλεσμα, τα δικαστήρια είχαν εξετάσει μόνο τις παρατηρήσεις των αστυνομικών αρχών. Δεν δόθηκε ως εκ τούτου στον κ. Rakov πραγματική ευκαιρία να παρουσιάσει την υπόθεσή του, παραβιάζοντας το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη.

Άρθρο 38 (άρνηση υποβολής εγγράφων από το Δικαστήριο)

Κατά την υποβολή της πρώτης προσφυγής (αριθ. 18255/10), που υποβλήθηκε από τον κ. Tomov και η οποία βρισκόταν στο επίκεντρο της παρούσας υπόθεσης, το Δικαστήριο ζήτησε από την ρωσική κυβέρνηση να του παράσχει αντίγραφο των επίσημων πρότυπων μεταφοράς των κρατουμένων. Αντ’ αυτού, υπέβαλαν μονομερή δήλωση αναγνωρίζοντας παράβαση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης και υποστήριξαν ότι δεν υπήρχε λόγος να προσκομιστούν τα έγγραφα. Δεν υπέβαλαν από τότε καμία εξήγηση για την παράλειψή τους να το πράξουν, παρά το γεγονός ότι το Δικαστήριο απέρριψε τη μονομερή δήλωση και επανέλαβε το αίτημά του.

Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο έκρινε ότι το ρωσικό κράτος δεν τήρησε τις υποχρεώσεις του σύμφωνα με το άρθρο 38 λόγω μη υποβολής των αποδεικτικών στοιχείων που του ζητήθηκαν.

Άρθρο 46 (εκτέλεση)

Τα συμπεράσματα του Δικαστηρίου στην παρούσα υπόθεση, καθώς και σε 50 προηγούμενες και μια συνεχιζόμενη ροή παρόμοιων προσφυγών, οι οποίες σήμερα ανέρχονται σε πάνω από 680, απέδειξαν ότι υπήρξε ένα επαναλαμβανόμενο δομικό πρόβλημα στη Ρωσία.

Το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι το πρόβλημα ήταν πολύπλοκο, με παράγοντες όπως η μεγάλη απόσταση των εγκαταστάσεων, οι οποίες είχαν κατασκευαστεί μακριά από μεγάλες πόλεις στο πλαίσιο του πρώην καθεστώτος, και εξαιρετικά περιοριστικούς κανόνες και πρότυπα.

Έτσι, το Δικαστήριο περιέγραψε μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών μεταφοράς των κρατουμένων.

Πρώτον, οι αρχές έπρεπε να αλλάξουν την πρακτική τους για την κατανομή των κρατουμένων, όπως σε ορισμένους από τους εν προκειμένω προσφεύγοντες, σε απομακρυσμένες εγκαταστάσεις. Αυτοί πρέπει να τοποθετούνται όσο το δυνατόν πιο κοντά στα σπίτια τους, ώστε να μην υφίστανται τις κακουχίες ενός μεγάλου ταξιδιού με τον σιδηρόδρομο και έτσι να μειωθεί ο αριθμός των κρατουμένων που ταξίδευαν με αυτό τον τρόπο.

Δεύτερον, η τρέχουσα λεπτομερής αναθεώρηση του κανονιστικού πλαισίου για τη μεταφορά κρατουμένων έπρεπε να συνεχίσει να εξασφαλίζει επαρκή χώρο ανά άτομο στα φορτηγά και στα τρένα· να αποφεύγεται η χρήση χώρων τύπου «stakan», να μην χρησιμοποιούνται  εγκαταστάσεις που εμποδίζουν τους κρατουμένους να στέκονται, να  εξασφαλίζουν επαρκείς συνθήκες ύπνου για κρατούμενους σε μεγαλύτερα ταξίδια και να παρέχουν επαρκή πρόσβαση σε τουαλέτες, πόσιμο νερό και τρόφιμα. Επιπλέον, οι σχετικοί κανονισμοί έπρεπε να προβλέπουν ατομική αξιολόγηση των κρατουμένων με ειδικές ανάγκες.

Το Δικαστήριο εντόπισε επίσης ένα διαρθρωτικό πρόβλημα όσον αφορά τη διαθεσιμότητα αποτελεσματικών εσωτερικών ενδίκων μέσων σχετικά με τις συνθήκες μεταφοράς των κρατουμένων.

Δεδομένου του μεγάλου αριθμού των προσώπων που επλήγησαν και της επείγουσας ανάγκης να τους χορηγηθεί ταχέως κατάλληλη νομική προστασία σε εθνικό επίπεδο, το Δικαστήριο έκρινε ότι το ρωσικό κράτος πρέπει να θεσπίσει, χωρίς καθυστέρηση και όχι αργότερα από 18 μήνες από τη στιγμή που αυτή η απόφαση γίνει αμετάκλητη, μία σειρά αποτελεσματικών ένδικων μέσων για να αποφευχθούν παρόμοιες παραβιάσεις και να χορηγηθεί επαρκής αποζημίωση.

Τέλος, έκρινε ότι, εν αναμονή της εφαρμογής τέτοιων εγχώριων ένδικων μέσων, θα αναβάλει την εξέταση παρόμοιων υποθέσεων, επίσης για μέγιστο διάστημα 18 μηνών από την αμετάκλητη απόφαση.

Άρθρο 41 (δίκαιη ικανοποίηση)

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ρωσία οφείλει να καταβάλει, για ηθική βλάβη, 5.000 ευρώ σε έκαστο από τους κ. Tomov και κα Kostromina, 3.500 ευρώ σε έκαστο από τους κκ. Roshka και Barinov και 1.500 ευρώ σε έκαστο από τους κα Punegova και κ. Vasilyev. Επιδικάσθηκε ποσό 10.000 ευρώ στον δικηγόρο τους τον κ. Mezak στο Λονδίνο, όσον αφορά τα έξοδα και τις δαπάνες(επιμέλεια echrcaselaw.com).