Η αδικαιολόγητη και πολυετής κράτηση σε ψυχιατρικό κατάστημα παραβιάζει το άρθρο 5 της ΕΣΔΑ
ΑΠΟΦΑΣΗ
Ν. κατά Ρουμανίας της 28.11.2017 (αριθ. προσφ.59152/08)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο προσφεύγων κρατείται σε Ψυχιατρικό Νοσοκομείο, λόγω παρανοϊκής σχιζοφρένειας. Τον Ιανουάριο 2001 ασκήθηκε ποινική δίωξη σε βάρος του με τις κατηγορίες της αιμομιξίας, της διαφθοράς και της σεξουαλικής κακοποίησης των δύο μικρών κοριτσιών του. Κατηγορήθηκε ότι είχε σεξουαλική επαφή με την μεγαλύτερη κόρη του και ότι ανάγκαζε και τις δύο κόρες του να είναι παρούσες όσο έκανε σεξ με τη σύζυγό του. Τον Απρίλιο του 2001, ο εισαγγελέας διέταξε την προσωρινή του κράτηση με το αιτιολογικό ότι αποτελούσε ιδιαίτερα σοβαρό κίνδυνο για την κοινωνία και ήταν πιθανό να διαπράξει αντικοινωνικές πράξεις. Το 2002 η υπόθεση ετέθη στο αρχείο γιατί δεν απεδείχθησαν οι κατηγορίες. Η προσωρινή του κράτηση όμως συνεχίστηκε. Μεταξύ 2007 και 2017 η κράτηση του προσφεύγοντος επανεξετάστηκε επανειλημμένα από τα δικαστήρια, με αποτέλεσμα τη συνέχιση της. Σε κάθε περίπτωση πραγματοποιήθηκαν ψυχιατρικές αξιολογήσεις, που κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα για την πάθησή του. Το Φεβρουάριο του 2017 το Επαρχιακό Δικαστήριο διέταξε την αντικατάσταση της υποχρεωτικής κράτησης του με θεραπεία μέχρι την ανάρρωσή του, αλλά οι προσπάθειες για την απελευθέρωσή του δεν είχαν αποτέλεσμα.
Το ΕΔΔΑ παρατήρησε με ανησυχία την πρακτική της αναδρομικής εξέτασης της ανάγκης συνέχισης της κράτησης βάσει ιατρικών πραγματογνωμοσυνών που διεξήχθησαν εκ των προτέρων (πριν δηλαδή από ένα, δύο ή τρία χρόνια) οι οποίες δεν αντικατόπτριζαν αναγκαστικά την κατάσταση του κρατουμένου κατά το χρόνο της απόφασης.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 της Σύμβασης λόγω της συνεχιζόμενης κράτησης του Ν. μετά το 2007 και της παράτασής του μέχρι το 2016 και για την μη ταχεία επανεξέταση της νομιμότητας της κράτησης.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 5 § 1 (ελευθερία και ασφάλεια)
Άρθρο 5 § 4 (δικαίωμα για ταχεία επανεξέταση της νομιμότητας της κράτησης)
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Ν., είναι Ρουμάνος υπήκοος, ο οποίος γεννήθηκε το 1959. Κρατείται στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο στη Săpoca (Ρουμανία).
Η υπόθεση αφορά την ψυχιατρική κράτηση του Ν. από το 2001 λόγω της παρανοϊκής σχιζοφρένειας του. Τον Ιανουάριο του 2001 η Εισαγγελία άσκησε ποινική δίωξη κατά του Ν. με την κατηγορία της αιμομιξίας και της σεξουαλικής κακοποίησης των δύο μικρών κοριτσιών του. Κατηγορήθηκε ότι είχε σεξουαλική επαφή με την μεγαλύτερη κόρη του και ότι ανάγκαζε και τις δύο κόρες του να είναι παρούσες όσο έκανε σεξ με τη σύζυγό του. Τον Απρίλιο του 2001, ο Εισαγγελέας διέταξε την προσωρινή του κράτηση με το αιτιολογικό ότι αποτελούσε ιδιαίτερα σοβαρό κίνδυνο για την κοινωνία και ήταν πιθανό να διαπράξει αντικοινωνικές πράξεις. Ο Ν. εισήχθη στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο του Βουκουρεστίου. Εν τω μεταξύ, μια προκαταρκτική έρευνα είχε κινηθεί σχετικά με τον υποτιθέμενο βιασμό της συζύγου του.
Τον Φεβρουάριο του 2002, η Εισαγγελία έθεσε την υπόθεση στο αρχείο σχετικά με τις κατηγορίες αιμομιξίας, καθώς η μεγαλύτερη κόρη του Ν. δεν είχε επιβεβαιώσει ότι είχε σεξουαλική επαφή με τον πατέρα της. Επίσης κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Ν. είχε αναγκάσει τις κόρες του να είναι παρούσες όσο είχε σεξουαλική επαφή με τη σύζυγό του, αλλά αποφάσισε να διακόψει την έρευνα για διαφθορά ανήλικων, διαπιστώνοντας ότι ο Ν. έπασχε από έλλειψη καταλογισμού. Τέλος, έκρινε ότι δεν υπήρχε υπόθεση να ερευνηθεί σχετικά με τον ισχυρισμό βιασμού, καθώς η σύζυγός του δεν είχε υποβάλει μήνυση.
Τον Απρίλιο του 2002 το Επαρχιακό Δικαστήριο του Βουκουρεστίου δεν ανακάλεσε την διάταξη για προσωρινή του κράτηση του Ν. Ο προσφεύγων δεν παραστάθηκε στο ακροατήριο και δεν εκπροσωπήθηκε. Τον Οκτώβριο του 2008 ο Ν. άσκησε έφεση, η οποία απορρίφθηκε ως εκπρόθεσμη. Οι μεταγενέστερες αιτήσεις του ήταν επίσης ανεπιτυχείς. Μετά το 2007, οι αλλαγές στο Κώδικα Ποινικής Δικονομίας εισήγαγαν την αυτόματη περιοδική αναθεώρηση των αποφάσεων προσωρινών κρατήσεων. Μεταξύ 2007 και 2017 η κράτηση του Ν. επανεξετάστηκε επανειλημμένα από τα δικαστήρια, με αποτέλεσμα τη συνέχιση της. Σε κάθε περίπτωση πραγματοποιήθηκαν ψυχιατρικές αξιολογήσεις, καταλήγοντας ειδικότερα στο συμπέρασμα ότι ο Ν. έπασχε από παρανοϊκή σχιζοφρένεια. Τον Αύγουστο του 2016 το περιφερειακό Δικαστήριο έκρινε ότι κατ’ αρχήν η κράτηση του Ν. στο ψυχιατρικό νοσοκομείο έπρεπε να διακοπεί, αλλά ο τελευταίος παρέμεινε στο νοσοκομείο. Το Φεβρουάριο του 2017 το Επαρχιακό Δικαστήριο διέταξε την αντικατάσταση της υποχρεωτικής κράτησης του Ν. με θεραπεία μέχρι την ανάρρωσή του, αλλά οι προσπάθειες για την απελευθέρωσή του δεν είχαν αποτέλεσμα. Ως αποτέλεσμα, μεταφέρθηκε στην πτέρυγα για ασθενείς με χρόνιες παθήσεις στο νοσοκομείο όπου ήταν ήδη κρατούμενος.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 5 § 1 (δικαίωμα στην ελευθερία και στην ασφάλεια)
Η καταγγελία σχετικά με την κράτηση που διατάχθηκε στις 22 Απριλίου 2002 ήταν εκπρόθεσμη και απορρίφθηκε λόγω μη τήρησης της εξάμηνης προθεσμίας. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έλαβε την 11η Σεπτεμβρίου 2007, ως αφετηρία της πρώτης εξέτασης της νομιμότητας της κράτησης του Ν.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κράτηση του Ν. μετά τις 11 Σεπτεμβρίου 2007 παραβίαζε την εγχώρια νομοθεσία (άρθρο 114 του πρώην Ποινικού Κώδικα και άρθρο 110 του νέου Ποινικού Κώδικα), το οποίο ανέφερε ότι η ψυχιατρική κράτηση θα μπορούσε να παραγγελθεί μόνο όταν το άτομο αποτελούσε κίνδυνο για την κοινωνία. Ωστόσο, το Επαρχιακό Δικαστήριο δεν κατόρθωσε να αποδείξει ότι ο Ν αποτελούσε κίνδυνο για τον ίδιο του τον εαυτό ή για άλλους λόγω της ψυχιατρικής του κατάστασης ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο. Η απόφασή του βασίστηκε σε μια απλή άσκηση ποινικής δίωξης που ασκήθηκε αρχικά κατά του Ν. από τον Εισαγγελέα (αιμομιξία και διαφθορά ανηλίκων) και στα πορίσματα της ιατρικής έκθεσης του Ιουλίου του 2007, στην οποία αναφέρονταν ότι ο Ν. υπέφερε από παρανοϊκή σχιζοφρένεια.
Ωστόσο, η κατηγορία της αιμομιξίας τέθηκε στο αρχείο από τον Εισαγγελέα. Η κατηγορία της διαφθοράς των ανήλικων οδήγησε στη συνέχεια στη διαπίστωση ότι δεν υπήρχε λόγος ποινικής δίωξης. Το Επαρχιακό Δικαστήριο είχε απλώς αναφερθεί στα συμπεράσματα της εγκληματολογικής ιατρικής πραγματογνωμοσύνης η οποία συνέστηνε τη συνέχιση της κράτησης – μια προσέγγιση που είχε ήδη επικριθεί από το Δικαστήριο σε πολλές περιπτώσεις. Επιπλέον, ούτε το Επαρχιακό Δικαστήριο ούτε οι ιατρικές αρχές ανέφεραν βίαιες πράξεις από τον Ν. κατά τη διάρκεια της κράτησής του. Οι επακόλουθες επανεξετάσεις που πραγματοποιήθηκαν από το Περιφερειακό Δικαστήριο δεν είχαν διευκρινίσει εάν ο Ν. αποτελούσε δυνητικό κίνδυνο και οι ενστάσεις του δεν έριψαν περαιτέρω φως σε αυτό το ζήτημα. Επιπλέον, ούτε οι ιατρικές αρχές ούτε το ίδιο το Δικαστήριο είχαν εξετάσει αν θα μπορούσαν να εφαρμοστούν εναλλακτικά μέτρα. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε ότι τουλάχιστον από το 2007, η κράτηση του Ν. δεν είχε νομική βάση και δεν ήταν δικαιολογημένη.
Το Δικαστήριο έκρινε επίσης ότι η συνεχιζόμενη κράτηση του Ν. μετά την απόφαση του Περιφερειακού Δικαστηρίου της 29.08.2016 ήταν αυθαίρετη. Στην απόφαση το δικαστήριο τόνισε την ανάγκη να σταματήσει η κράτηση του Ν. σε ψυχιατρικό νοσοκομείο, αλλά ο Ν. παρέμεινε στο νοσοκομείο προσωρινά εν αναμονή της λήψης μέτρων ανταποκρινόμενων στις ανάγκες του. Εξάλλου, η εν λόγω απόφαση δεν βασίστηκε σε οιαδήποτε νομική βάση για την εντολή της συνεχιζόμενης κράτησης του Ν. στο ψυχιατρικό νοσοκομείο. Μετά την έκδοση της τελικής απόφασης της 21.02.2017 που διατάσσει την απελευθέρωση του Ν. ούτε οι εθνικές αρχές ούτε η κυβέρνηση είχε κάνει οποιαδήποτε αναφορά στην εφαρμοστέα διαδικασία με την οποία θα έπρεπε πρώτα να έχουν αξιολογηθεί οι ανάγκες του πριν να απελευθερωθεί ή να μεταφερθεί σε άλλο ίδρυμα. Δεν αναφέρθηκε ούτε η δυνατότητα σταδιακής ή υπό όρους απελευθέρωσης.
Τέλος, το Δικαστήριο θεώρησε ότι ηγέρθησαν θέματα βάσει του άρθρου 5 § 1 της Σύμβασης. Αν και οι αποφάσεις βασίζονταν σε πρακτικές που υιοθετούνται από κοινού σε διεθνές επίπεδο και που ενθαρρύνουν τη θεραπεία και τη φροντίδα ατόμων με αναπηρίες εντός της κοινότητας όπου είναι δυνατόν, στην πράξη ο Ν. δεν είχε αφεθεί ελεύθερος. Σε κάθε περίπτωση, δεν φάνηκε να πραγματοποιείται αυστηρή εκτίμηση των ειδικών αναγκών του Ν. και των μέτρων κοινωνικής πρόνοιας που θα ήταν κατάλληλα για τον ίδιο. Αυτή η κατάσταση αποτέλεσε αντανάκλαση της τρέχουσας πραγματικότητας στη Ρουμανία.
Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 § 1 (ε) της ΕΣΔΑ λόγω της συνεχιζόμενης κράτησης του προσφεύγοντος μετά το 2007 και της παράτασής του μετά τις 29.08.2016.
Άρθρο 5 § 4 (δικαίωμα για ταχεία επανεξέταση της νομιμότητας της κράτησης)
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η διαδικασία δικαστικού ελέγχου της συνεχιζόμενης κράτησης του Ν. στις 11.09.2007 δεν είχε παρουσιάσει επαρκείς εγγυήσεις.
Πρώτον, το Δικαστήριο έκρινε ότι τα χρονικά διαστήματα κατά τα οποία τα εθνικά δικαστήρια είχαν εκτιμήσει την ανάγκη να συνεχιστεί η κράτησή του δεν είχε ικανοποιήσει την απαίτηση της ταχύτητας: 15 μήνες (Φεβρουάριος 2015 – Μάιος 2016), 16 μήνες (Οκτώβριος 2008 – Φεβρουάριος 2010) ή τρία χρόνια και οκτώ μήνες (Απρίλιος 2010 – Δεκέμβριος 2013). Επιπλέον, το Δικαστήριο σημείωσε με ανησυχία την πρακτική της αναδρομικής εξέτασης της ανάγκης συνέχισης της κράτησης βάσει ιατρικών πληροφοριών που λήφθηκαν εκ των προτέρων (για παράδειγμα, περισσότερο από ένα, δύο ή τρία χρόνια) οι οποίες δεν αντικατόπτριζαν αναγκαστικά την κατάσταση του κρατουμένου κατά το χρόνο της απόφασης. Διαπίστωσε ότι μια τέτοια καθυστέρηση μεταξύ της ιατροδικαστικής εξέτασης και της επακόλουθης απόφασης ήταν από μόνη της ικανή να έρθει σε αντίθεση με την αρχή που διέπει το άρθρο 5 της Σύμβασης, δηλαδή την προστασία των ατόμων κατά της αυθαιρεσίας αναφορικά με οποιοδήποτε μέτρο που τους στερεί την ελευθερία τους. Εξάλλου, αποφασίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα δικαστήρια δεν τήρησαν τους διαδικαστικούς κανόνες που θεσπίστηκαν με την εσωτερική νομοθεσία που αφορά την υποχρεωτική περιοδική αναθεώρηση των λόγων κράτησης: η προθεσμία των έξι μηνών ή, από την 1η Φεβρουαρίου 2014, δώδεκα μηνών, που ορίζονται στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας δεν τηρήθηκε. Τέλος, στο μέτρο που οι καθυστερήσεις αυτές μπορούν να αιτιολογηθούν από την ανάγκη να ληφθούν οι απαιτούμενες ιατρικές εκθέσεις, το δικαστήριο δεν είχε ζητήσει την πρόοδο των πραγματογνωμόνων, είχε επίσης τη δυνατότητα να επιβάλει πρόστιμα στους πραγματογνώμονες που δεν πληρούσαν την απαίτηση υποβολής έγκαιρα έκθεσης, αλλά στην πράξη δεν το είχε πράξει. Το Δικαστήριο σημείωσε επιπλέον ότι ο Ν. δεν είχε αποτελεσματική νομική συνδρομή κατά τη διάρκεια της διαδικασίας επανεξέτασης της ανάγκης κράτησης. Οι επίσημα διορισθέντες δικηγόροι είτε είχαν υποστηρίξει τη συνεχιζόμενη κράτηση είτε είχαν αφήσει το ζήτημα στη διακριτική ευχέρεια των δικαστηρίων. Ο Ν. εκπροσωπήθηκε από διαφορετικό δικηγόρο σε κάθε διαδικασία, και δεν είχε την ευκαιρία να μιλήσει μαζί τους πριν από τις ακροάσεις.
Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του Άρθρου 5 § 4 της Σύμβασης.
Άρθρο 46 (δεσμευτική ισχύς και εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι, προκειμένου να αποκατασταθούν οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων του προσφεύγοντος οι αρχές θα πρέπει να εφαρμόσουν χωρίς καθυστέρηση την αμετάκλητη απόφαση του Δικαστηρίου του Buzău στις 21.02.2017 διατάσσοντας την απελευθέρωσή του σε συνθήκες που ανταποκρίνοντο στις ανάγκες του.
Το Δικαστήριο παρατήρησε επίσης ότι οι ελλείψεις που εντοπίστηκαν στην παρούσα υπόθεση είναι πιθανόν να δικαιώσουν άλλες βάσιμες προσφυγές στο μέλλον. Ως εκ τούτου, συνέστησε στο ρουμανικό κράτος να προβλέψει γενικά μέτρα για να εξασφαλίσει την νόμιμη, δικαιολογημένη κράτηση ατόμων σε ψυχιατρικά νοσοκομεία. Ομοίως, οποιοδήποτε άτομο που κρατείται σε τέτοια ιδρύματα έχει το δικαίωμα να κινήσει διαδικασίες που παρέχουν επαρκείς εγγυήσεις για την εξασφάλιση ταχείας δικαστικής διαδικασίας σχετικά με τη νομιμότητα της κράτησής του.
Λοιπά άρθρα
Το Δικαστήριο απέρριψε τις λοιπές καταγγελίες που υπέβαλε ο Ν. σύμφωνα με το άρθρο 5 §§ 2 και 5 και το άρθρο 6 § 1 της Σύμβασης.
Άρθρο 41 (δίκαιη ικανοποίηση)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ρουμανία όφειλε να καταβάλει στον προσφεύγοντα ποσό 30.000 ευρώ για ηθική του βλάβη και 8.060 ευρώ για δικαστικά δαπάνες και έξοδα(επιμέλεια echrcaselaw.com).
