Η προστασία της μητρότητας κρατουμένων γυναικών και η διαφορετική μεταχείριση του κρατούμενου πατέρα

ΑΠΟΦΑΣΗ

Alexandru Enache κατά Ρουμανίας της 3/10/2017 (αριθ. 16986/12)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ευνοϊκή μεταχείριση των κρατούμενων μητέρων ανήλικων τέκνων σε σχέση με τους κρατούμενους πατέρες. Δικαίωμα αναστολή εκτέλεσης της ποινής σε μητέρες μέχρι να γίνει ενός έτους το παιδί τους σε αντίθεση με πατέρες με νεογεννηθέντα παιδιά. Μη παραβίαση της απαγόρευσης διάκρισης και του δικαιώματος στην οικογενειακή ζωή λόγω αναλογικότητας του μέτρου. Διαπίστωση παραβίασης για εξευτελιστική μεταχείριση σχετικά με τις συνθήκες κράτησης, γιατί υπήρχε υπερπληθυσμός στις φυλακές, ύπαρξη υγρασίας στα κελιά και έλλειψη υγιεινής και φωτισμού.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 3

Άρθρο 8

Άρθρο 14

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Ο προσφεύγων, ο Alexandru Enache, είναι Ρουμάνος υπήκοος, ο οποίος γεννήθηκε το 1973 και ζει στο Βουκουρέστι.

Η υπόθεση αφορά τις συνθήκες κράτησης του κ. Enache και την καταγγελία του σχετικά με φυλετικές διακρίσεις, σύμφωνα με τη ρουμανική νομοθεσία μόνον οι καταδικασθείσες μητέρες παιδιών ηλικίας μικρότερης του ενός έτους μπορούσαν να λάβουν αναστολή εκτέλεσης των ποινών φυλάκισης μέχρι τα πρώτα γενέθλια του παιδιού.

Έχοντας καταδικαστεί σε φυλάκιση επτά ετών για υπεξαίρεση, η ποινή του κ. Enache ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2011. Υπέβαλε αίτηση για αναστολή εκτέλεσης της ποινής του  σύμφωνα με το άρθρο 453 § 1 του πρώην Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Το εν λόγω άρθρο (του οποίου οι διατάξεις ενσωματώθηκαν στη συνέχεια στο άρθρο 589 § 1 του νέου Ποινικού Κώδικα) επέτρεπε στις μητέρες που καταδικάστηκαν σε φυλάκιση να ζητήσουν αναστολή εκτέλεσης της ποινής τους μέχρις ότου το παιδί τους να φθάσει την ηλικία τους ενός έτους. Η αίτηση που υπέβαλε ο κ. Enache, του οποίου το παιδί ήταν  λίγων μηνών κατά το κρίσιμο χρονικό διάστημα, απορρίφθηκε με την αιτιολογία ότι η επίμαχη διάταξη έπρεπε να ερμηνεύεται στενά και ότι δεν πληρούσε τις προβλεπόμενες από το νόμο προϋποθέσεις.

Επιπλέον, μεταξύ Δεκεμβρίου 2011 και Σεπτεμβρίου 2013 ο κ. Enache κρατήθηκε στο  αστυνομικό τμήμα του Βουκουρεστίου και στις φυλακές Bucarest-Rahova, Mărgineni και Giurgiu, και κατήγγειλε τις συνθήκες κράτησής του. Κατήγγειλε ιδιαίτερα τον υπερπληθυσμό των φυλακών, την ύπαρξη υγρασίας στα κελιά και την έλλειψη υγιεινής και φωτισμού.

Βασιζόμενος στο άρθρο 3 (απαγόρευση απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης), ο κ. Enache παραπονέθηκε για τις συνθήκες κράτησής του. Επικαλούμενος το άρθρο 14 (απαγόρευση των διακρίσεων), σε συνδυασμό με το άρθρο 14 με το άρθρο 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) και το άρθρο 1 του πρωτοκόλλου αριθ. 12 της Σύμβασης (γενική απαγόρευση των διακρίσεων), καταγγέλλει ότι υπέστη διάκριση λόγω φύλου σε σύγκριση με τις φυλακισμένες γυναίκες που είχαν παιδιά κάτω του ενός έτους λόγω του ότι δεν μπόρεσε να επιτύχει την αναστολή της εκτέλεσης της ποινής φυλάκισης του.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Άρθρο 14 (απαγόρευση των διακρίσεων) σε συνδυασμό με το άρθρο 8 (δικαίωμα σεβασμού για ιδιωτική και οικογενειακή ζωή)

Τίθεται το ζήτημα του εάν η κατάσταση του κ. Enache ήταν συγκρίσιμη με εκείνη μιας φυλακισμένης γυναίκας με παιδί κάτω του ενός έτους.

Το Δικαστήριο σημείωσε ότι το ρουμανικό δίκαιο προέβλεπε δύο κατηγορίες κρατουμένων με παιδιά κάτω του ενός έτους που έπρεπε να αντιμετωπίζονται διαφορετικά: γυναίκες, οι οποίες θα μπορούσαν να υποβάλουν αίτηση για αναστολή εκτέλεσης ποινής, και άνδρες που δεν είχαν δικαίωμα σε ένα τέτοιο μέτρο. Το Δικαστήριο υπενθύμισε ότι είχε κρίνει, ήδη σε επίπεδο εργατικού δικαίου, ότι οι άνδρες βρίσκονταν σε παρόμοια κατάσταση με τις γυναίκες όσον αφορά τη γονική άδεια και το επίδομα γονικής άδειας (βλ. αποφάσεις ΕΔΔΑ: Petrovic κατά Αυστρίας και Konstantin Markin κατά  Ρωσίας)

Στις δύο αυτές περιπτώσεις, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι άνδρες και οι γυναίκες ήταν σε συγκρίσιμες καταστάσεις όσον αφορά τη φροντίδα του παιδιού κατά τη διάρκεια της περιόδου που καλύπτεται από τη γονική άδεια.

Η παρούσα υπόθεση ήταν διαφορετική από εκείνη που αφορούσε τη γονική άδεια λόγω του ποινικού της χαρακτήρα και του περιθωρίου εκτίμησης που απολαμβάνει το κράτος κατά την εφαρμογή των ποινικών του διαδικασιών.  Το γεγονός ότι η αναστολή εκτέλεσης ποινής φυλάκισης αποτελεί ουσιαστικό ζήτημα ποινικού δικαίου, έχει ως αποτέλεσμα να διαφοροποιείται από το ζήτημα της γονικής άδειας, η οποία υπάγεται στο εργατικό δίκαιο. Ωστόσο, όσον αφορά το κατά πόσον, κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους της ζωής ενός παιδιού, ένας φυλακισμένος πατέρας βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση με εκείνη μιας φυλακισμένης μητέρας, το Δικαστήριο έκρινε ότι τα κριτήρια που είχε ορίσει στην υπόθεση Petrovic και Konstantin Markin ήταν εφαρμοστέες στην παρούσα υπόθεση. Πράγματι, η αναστολή εκτέλεσης ποινής φυλακής έχει ως πρωταρχικό στόχο τη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού, εξασφαλίζοντας ότι θα λάμβανε τη κατάλληλη προσοχή και φροντίδα κατά το πρώτο έτος της ζωής του. Ωστόσο, παρόλο που υπάρχουν διαφορές στη σχέση τους με το παιδί τους, τόσο η μητέρα όσο και ο πατέρας μπορούν να παρέχουν τέτοια προσοχή και φροντίδα. Επιπλέον, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι το δικαίωμα αναστολής της ποινής επεκτείνονταν μέχρι τα πρώτα γενέθλια του παιδιού και συνεπώς επεκτείνονταν πέραν της εγκυμοσύνης και της γέννας. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε ότι ο κ. Enache μπορούσε να ισχυριστεί ότι ήταν σε μια κατάσταση συγκρίσιμη με εκείνη μιας φυλακισμένης γυναίκας.

Ήταν αντικειμενική διαφορετική η διακριτική μεταχείριση;

Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η διαφορετική μεταχείριση δημιουργούσε διακρίσεις, εκτός αν ήταν αντικειμενική και εύλογα αιτιολογημένη, δηλαδή αν δεν επιδίωκε θεμιτό σκοπό και υπήρχε λογική αναλογική σχέση μεταξύ των χρησιμοποιούμενων μέσων και του επιδιωκόμενου στόχου.

Η ρουμανική κυβέρνηση εξήγησε ότι ο νόμιμος στόχος που επιδιώκεται με τη ρουμανική νομοθεσία, επιφυλάσσοντας αποκλειστικά σε γυναίκες φυλακισμένες το δικαίωμα αναστολής εκτέλεσης της ποινής μέχρι το πέρας των πρώτων γενεθλίων του παιδιού, ήταν η προστασία του συμφέροντος του παιδιού. Αναφέρθηκε, επίσης, στον ειδικό δεσμό μεταξύ της μητέρας και του παιδιού τους πρώτους μήνες μετά τη γέννηση.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι στην προκειμένη περίπτωση έπρεπε να ληφθούν υπόψη διάφοροι παράγοντες:

Καταρχάς, το πλεονέκτημα των γυναικών σχετικά με την αναστολή εκτέλεσης της ποινής δεν ήταν αυτόματο. Όταν τα εθνικά δικαστήρια ασχολούνται με παρόμοιες αιτήσεις από γυναίκες κρατούμενες, τα εθνικά δικαστήρια διεξάγουν λεπτομερείς εκτιμήσεις των εν λόγω αιτημάτων, απορρίπτοντας το αίτημα αναστολής τους όταν η προσωπική κατάσταση της προσφεύγουσας δεν δικαιολογούσε αναστολή της εκτέλεσης.

Δεύτερον, η ρουμανική νομοθεσία που ίσχυε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών προσέφερε σε όλους τους κρατούμενους, ανεξάρτητα από το φύλο, άλλες δειξόδους για να ανασταλεί η ποινή. Τα δικαστήρια θα μπορούσαν ειδικότερα να εξετάσουν αν τυχόν ειδικές περιστάσεις της εκτέλεσης της ποινής ενδέχεται να έχουν αρνητικές συνέπειες για τον φυλακισμένο αλλά και για την οικογένειά του ή τον εργοδότη του. Επιπλέον, ο κ. Enache είχε κάνει χρήση αυτής της νομικής δυνατότητας, αλλά τα εθνικά δικαστήρια είχαν αποφανθεί ότι οι δυσκολίες τις οποίες ανέφερε, δεν ενέπιπταν στην κατηγορία των ειδικών περιστάσεων που απαριθμούνται στο άρθρο 453 § 1 (γ) του Ποινικού Κώδικα.

Τρίτον, τέλος, το Δικαστήριο έλαβε υπόψη τους ισχυρισμούς της Κυβέρνησης ότι ο σκοπός των νομικών διατάξεων έπρεπε να λαμβάνουν υπόψη συγκεκριμένες προσωπικές καταστάσεις – μεταξύ των οποίων και τις έγκυες φυλακισμένες γυναίκες και το πρώτο χρόνο ζωής ενός παιδιού- με ιδιαίτερη προσοχή στον ειδικό δεσμό μεταξύ μητέρας-παιδιού κατά τη περίοδο αυτή. Το Δικαστήριο έκρινε ότι ο στόχος αυτός μπορούσε να θεωρηθεί νόμιμος κατά την έννοια του άρθρου 14 της Σύμβασης και ότι τα επιχειρήματα που προβάλλει η κυβέρνηση δεν μπορούν να θεωρηθούν προδήλως αβάσιμα ή παράλογα. Ήταν διατεθειμένο να θεωρήσει ότι, οι σκέψεις αυτές θα μπορούσαν να αποτελέσουν επαρκή βάση για να δικαιολογήσουν τη διαφορετική μεταχείριση του κ. Enache.

Πράγματι, η μητρότητα παρουσίαζε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία πρέπει να ληφθούν υπόψη στο πλαίσιο της ιδίως των προστατευτικών μέτρων. Το άρθρο 4 § 2 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών, προβλέπει ρητά ότι η υιοθέτηση από τα συμβαλλόμενα κράτη των ειδικών μέτρων που αποσκοπούν στην προστασία της μητρότητας δεν πρέπει να θεωρούνται ως διακρίσεις. Αυτό επίσης ισχύει για τις γυναίκες που έχουν καταδικαστεί σε φυλάκιση.

Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο θεώρησε ότι, λόγω του μεγάλου περιθωρίου εκτίμησης που αποδίδεται στο εν λόγω πεδίο υπήρξε εύλογη σχέση αναλογικότητας μεταξύ των μέσων και του επιδιωκόμενου νόμιμου στόχου. Επομένως, ο αμφισβητούμενος αποκλεισμός δεν ανέρχονταν σε διακρίσεις που απαγορεύονται από το άρθρο 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 8 της Σύμβασης.

Συνεπώς, δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 14 της ΕΣΔΑ.

Άρθρο 3 (απαγόρευση απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης)

Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι συνθήκες κράτησης του Enache τον είχαν υποβάλλει σε μια κατάσταση, η οποία του προκαλούσε μεγαλύτερη δυσφορία και πόνο από το αναμενόμενο επίπεδο πόνου κατά τη διάρκεια της κράτησής του.

Ως εκ τούτου, υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ρουμανία οφείλει να καταβάλει στον Enache 4.500 ευρώ για ηθική του βλάβη.

Μειοψηφίες

Οι Δικαστές Yudkivska (σύμφωνη γνώμη) και οι δικαστές Pinto de Albuquerque και Bošnjak (διαφωνία) διατύπωσαν ξεχωριστές απόψεις, οι οποίες επισυνάπτονται στην απόφαση (επιμέλεια echrcaselaw.com).