Αυτοκτονία στο τρένο εκουσίως εγκλεισμένου σε Ψυχιατρείο. Ισότιμη προστασία μεταξύ ακούσιων και εκουσίων ασθενών. Οι δικαστικές καθυστερήσεις σε νέο ρόλο. Η παραβίαση του εύλογου χρόνου των διαδικασιών αγωγής αποζημίωσης για θάνατο παραβιάζει το διαδικαστικό σκέλος του δικαιώματος στη ζωή

ΑΠΟΦΑΣΗ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑΣ

Fernandes de Oliveira κατά Πορτογαλίας της 31.01.2019 (αρ. 78103/14)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Μη εύλογη διάρκεια των διαδικασιών για αποζημίωση που αφορά θάνατο. Παραβίαση διαδικαστικού σκέλους του δικαιώματος στη ζωή.  Απόφαση Ολομέλειας. Ο γιος της προσφεύγουσας, που είχε εισαχθεί εκούσια στο ψυχιατρείο έφυγε από αυτό κρυφά και αυτοκτόνησε πηδώντας πάνω σε ένα τρένο.  Η προσφεύγουσα μητέρα του  άσκησε αγωγή αποζημίωσης μετά το θάνατό του. Το ΕΔΔΑ έκρινε με 15 ψήφους έναντι δύο ότι δεν υπήρξε παραβίαση του ουσιαστικού σκέλους του άρθρου 2 σχετικά με τα μέτρα προστασίας της ζωής ενός ατόμου υπό εθελοντική ψυχιατρική νοσηλεία που διέπραξε αυτοκτονία και ομόφωνα , ότι υπήρξε παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ λόγω της διάρκειας των επακόλουθων εγχώριων διαδικασιών αποζημίωσης. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο για τη φροντίδα του γιου της προσφεύγουσας ήταν σύμφωνο με τις απαιτήσεις της σύμβασης για την προστασία των ασθενών σύμφωνα με το άρθρο 2. Εξελίσσοντας τη νομολογία του, έκρινε ότι τα κράτη πρέπει να λάβουν εύλογα μέτρα για την προστασία των ψυχικά ασθενών, που έχουν εισέλθει εκούσια σε ψυχιατρείο, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο με όσους έχουν ακουσίως εισαχθεί. Στην περίπτωση αυτή, οι αρχές είχαν παράσχει επαρκείς εγγυήσεις δεδομένης της έλλειψης σαφούς και επικείμενου κινδύνου αυτοκτονίας. Ωστόσο, η κυβέρνηση δεν κατόρθωσε να παράσχει πειστικούς λόγους για τη διάρκεια της εγχώριας διαδικασία αποζημίωσης, η οποία διήρκησε περισσότερο από 11 χρόνια, και κατά συνέπεια υπήρξε παραβίαση της διαδικαστικής πτυχής του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ.

ΣΧΟΛΙΟ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ

Το ΕΔΔΑ με την παρούσα απόφαση δίνει μια άλλη διάσταση στην παραβίαση του εύλογου χρόνου των διαδικασιών. Σε περίπτωση θανάτου η καθυστέρηση στις δικαστικές διαδικασίες αγωγής αποζημίωσης συνιστά και άλλη παραβίαση πλέον του συνήθους ευλόγου χρόνου του άρθρου 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ. Η πρόσθετη παραβίαση, με την σφραγίδα της απόφασης του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης  είναι η διαδικαστική πτυχή του δικαιώματος στη ζωή (άρθρο 2 της ΕΣΔΑ). Ενδιαφέρουσα η παρουσιαζόμενη κρίση του Στρασβούργου και ιδιαίτερα χρήσιμη για τις σοβαρές και πολύπλοκες συνέπειες της παραβίασης του εύλογου χρόνου στις δικαστικές διαδικασίες.

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Η προσφεύγουσα Maria da Glória Fernandes de Oliveira είναι πολίτης της Πορτογαλίας που γεννήθηκε το 1937 και ζει στην Ceira (Πορτογαλία).

Ο γιος της προσφεύγουσας, AJ (γεννημένος το 1964), υπέφερε από ψυχική ασθένεια και επανειλημμένα είχε εισαχθεί στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Sobral Cid στην Coimbra για αρκετά χρόνια.

Στις 2 Απριλίου 2000 έγινε δεκτός ως εκούσιος ασθενής στο ίδιο ίδρυμα επειδή είχε προσπαθήσει να αυτοκτονήσει. Στις 27 Απριλίου 2000, έφυγε από το νοσοκομείο χωρίς να ειδοποιήσει και αυτοκτόνησε πηδώντας πάνω σε ένα τρένο.

Η προσφεύγουσα μητέρα του άσκησε αστική αγωγή για αποζημίωση κατά του νοσοκομείου τον Μάρτιο του 2003, υποστηρίζοντας ότι ο γιος της θα έπρεπε να ήταν υπό ιατρική παρακολούθηση και ότι το προσωπικό του νοσοκομείου θα έπρεπε τον έχει εμποδίσει να φύγει. Η αγωγή της απορρίφθηκε από το Διοικητικό Δικαστήριο τον Απρίλιο του 2011, όπως και η έφεσή της στο Ανώτατο Δικαστήριο τον Μάιο του 2014.

Τα εθνικά δικαστήρια έκριναν ότι το σύστημα επίβλεψης των ασθενών στο νοσοκομείο ήταν επαρκές και ότι δεν υπήρξε παραβίαση του καθήκοντος περίθαλψης του νοσοκομείου, καθώς δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί η αυτοκτονία του AJ.

Η προσφυγή κατατέθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις 4 Δεκεμβρίου 2014.

Βασιζόμενη στο άρθρο 2 (δικαίωμα στη ζωή) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η προσφεύγουσα παραπονέθηκε ότι οι αρχές δεν κατάφεραν να προστατεύσουν τη ζωή του γιου της και ήταν υπεύθυνες για το θάνατό του. Σύμφωνα με το άρθρο 6 § 1 (δικαίωμα δίκαιης δίκης σε εύλογο χρονικό διάστημα), διαμαρτυρήθηκε επίσης σχετικά με τη διάρκεια της εκδίκασης της αγωγής της που άσκησε κατά του νοσοκομείου. Σε απόφαση του τμήματος της 28ης Μαρτίου 2017, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε, ομόφωνα, ότι υπήρξε παραβίαση τόσο της ουσιαστικής, όσο και της διαδικαστικής πτυχής του άρθρου 2. Στις 18 Σεπτεμβρίου 2017, η Επιτροπή του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης δέχθηκε το αίτημα της πορτογαλικής κυβέρνησης και παρέπεμψε την υπόθεση στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης. Η υπόθεση συζητήθηκε στις 7 Μαρτίου 2018.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ….

Το Δικαστήριο εξέτασε την υπόθεση βάσει της ουσιαστικής και της διαδικαστικής πτυχής του άρθρου 2.

Σημείωσε ότι, σύμφωνα με τη νομολογία του, τα κράτη έχουνυποχρέωση («θετική υποχρέωση») να παράσχουν ένα κανονιστικό πλαίσιο ρύθμισης για την προστασία της ζωής των ασθενών, συμπεριλαμβανομένου ενός ανεξάρτητου δικαστικού συστήματος για τον προσδιορισμό της αιτίας θανάτου κάποιου ατόμου ενόσω βρίσκεται υπό ιατρική περίθαλψη. Η εκτίμηση του Δικαστηρίου σχετικά με το ρυθμιστικό το πλαίσιο δεν ήταν αφηρημένη, αλλά εξέτασε τον τρόπο με τον οποίο το σύστημα επηρέασε τον υιό της συγκεκριμένης προσφεύγουσας. Σε ορισμένες σαφώς καθορισμένες περιστάσεις, οι αρχές είχαν επίσης το καθήκον να λαμβάνουν προληπτικά λειτουργικά μέτρα για την προστασία των ατόμων από τους άλλους και από τον εαυτό τους.

Σε παλαιότερες υποθέσεις το Δικαστήριο δεν είχε δηλώσει ρητά ότι το καθήκον αυτό επεκτεινόταν και στους ασθενείς που εισήλθαν εκούσια, όπως σε αυτούς που είχαν εισαχθεί ακούσια, αλλά τώρα δήλωσε ότι ισχύει και για τις δύο κατηγορίες ασθενών. Ωστόσο, στην περίπτωση των ασθενών που νοσηλεύονται ακουσίως, το Δικαστήριο, κατά την κρίση του, μπορεί να εφαρμόσει αυστηρότερο πρότυπο ελέγχου.

Η υποχρέωση για προληπτικά μέτρα προέκυψε όταν οι αρχές ήξεραν ή όφειλαν να γνωρίζουν έναν πραγματικό, άμεσο κίνδυνο αυτοκτονίας.

Στην περίπτωση του γιου της προσφεύγουσας, ενός ασθενούς που εισήλθε με τη θέλησή του  στο Ψυχιατρείο, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Πορτογαλία παρείχε το αναγκαίο ρυθμιστικό πλαίσιο, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε δικαστικό σύστημα για τον έλεγχο του θανάτου του AJ.

Όπως είχαν πράξει τα εθνικά δικαστήρια, το ΕΔΔΑ απέρριψε την καταγγελία της προσφεύγουσας ότι το νοσοκομείο θα έπρεπε ήταν εφοδιασμένο με εξοπλισμό ασφαλείας, όπως να έχει τοίχους και πύλες, για να αποτρέψει τους ασθενείς από το να φύγουν. Για τα ψυχιατρικά νοσοκομεία ειδικότερα, προβλέπονταν από το εθνικό δίκαιο, λιγότερο περιοριστικό περιβάλλον. Το νοσοκομείο είχε επίσης την εξουσία να διατάξει την ακούσια νοσηλεία, εάν το έκρινε αναγκαίο στην περίπτωση του γιου της προσφεύγουσας.

Το σύστημα του νοσοκομείου παρακολούθησης των εκουσίων εσωτερικών ασθενών, το οποίο περιλάμβανε ένα ημερήσιο χρονοδιάγραμμα και έλεγχο της παρουσίας τους στο γεύμα και στους χρόνους χορήγησης φαρμάκων, ήταν επαρκής. Τα εθνικά δικαστήρια διαπίστωσαν ότι η διαμόρφωση του καθημερινού προγράμματος του AJ αποσκοπούσε στο σεβασμό του δικαιώματος της ιδιωτικής του ζωής. Πράγματι, το ίδιο το Δικαστήριο έχει διαπιστώσει σε προηγούμενες υποθέσεις ότι τα υπερβολικά περιοριστικά μέτρα σε ψυχικά ασθενείς θα μπορούσαν να δημιουργήσουν προβλήματα βάσει των άρθρων 3, 5 και 8 της Σύμβασης. Επιπλέον, μία πιο αυστηρή διαδικασία ήταν δυνατή σε περίπτωση που κρινόταν απαραίτητη από τον γιατρό του AJ.

Το ΕΔΔΑ συμφώνησε επίσης με τα εθνικά δικαστήρια αναφορικά με την διαδικασία έκτακτης ανάγκης του νοσοκομείου που περιλάμβανε ειδοποίηση του γιατρού, της αστυνομίας και της οικογένειας του ασθενούς. Η προσφεύγουσα είχε επίσης πρόσβαση σε δικαστική διαδικασία, τόσο ενώπιον του Διοικητικού Δικαστηρίου, όσο και ενώπιον του Ανώτατου Δικαστηρίου. Εκτός από τα θέματα που σχετίζονται με τη διάρκεια της διαδικασίας, δεν υπήρχε κανένα στοιχείο που να καταδεικνύει μια συστηματική άρνηση αποτελεσματικής επανεξέτασης της υπόθεσης.

Οι πορτογαλικές αρχές είχαν επίσης λάβει τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα λειτουργίας σε σχέση με τον AJ, που δεν παρουσίαζε πραγματικό και άμεσο κίνδυνο αυτοκτονίας.

Το νοσοκομείο είχε συνειδητοποιήσει το μεγάλο ιστορικό του ασθενή σχετικά με θέματα ψυχικής υγείας και ότι κατά καιρούς είχε θέσει σε κίνδυνο την υγεία του. Ωστόσο, ήταν σε ένα οικείο περιβάλλον στο νοσοκομείο, του δόθηκε η ελευθερία να κινηθεί γύρω στην περιοχή, είχε περάσει τα Σαββατοκύριακα στο σπίτι, και πότε δεν κρίθηκε αναγκαίο να ενισχυθεί το καθεστώς εποπτείας του. Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν αποδείχτηκε ότι οι αρχές γνώριζαν ή όφειλαν να γνωρίζουν ότι υπήρχε πραγματικός και άμεσος κίνδυνος για τη ζωή του AJ στις ημέρες που προηγήθηκαν της αυτοκτονίας του.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο δεν διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 2 κατά το ουσιαστικό του σκέλος.

Στη συνέχεια, το Δικαστήριο εξέτασε το ζήτημα της διαδικαστικής πτυχής του άρθρου 2, το οποίο αφορά την αποτελεσματική διερεύνηση πιθανών λαθών κατά τη διάρκεια της ιατρικής περίθαλψης και το ζήτημα της αποζημίωσης.

Το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι η διαδικασία αποζημίωσης διήρκεσε περισσότερο από 11 έτη, γεγονός που η κυβέρνηση είχε παραδεχθεί ότι ήταν υπερβολικά μεγάλη, χωρίς να παράσχει καμία πειστική και εύλογη αιτιολογία. Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι οι μάρτυρες είχαν αμφισβητηθεί μόνον οκτώ ή εννέα έτη μετά την έναρξη της δικαστικής διαδικασίας από την προσφεύγουσα.

Λόγω τέτοιων καθυστερήσεων, το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση της διαδικαστικής πτυχής του άρθρου 2.

Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Πορτογαλία έπρεπε να καταβάλει στην προσφεύγουσα ποσό 10.000 ευρώ για την ηθική βλάβη και 409 ευρώ για έξοδα και δικαστικές δαπάνες.

Ξεχωριστές απόψεις

Ο δικαστής Pinto de Albuquerque εξέφρασαν μια εν μέρει σύμφωνη και μερικώς αντίθετη γνώμη με τον δικαστή Harutyunyan. Η γνώμη αυτή επισυνάπτεται στην απόφαση (επιμέλεια echrcaselaw.com).