Καταδίκη της Ελλάδας για αναποτελεσματική έρευνα των συνθηκών θανάτου κρατουμένου χρήστη ναρκωτικών.
ΑΠΟΦΑΣΗ
Πατσάκη κ.α. κατά Ελλάδας της 7.02.2019 (αρ. 20444/14)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Δικαίωμα στη ζωή και κράτηση στις φυλακές. Θάνατος ενός κρατούμενου χρήστη ναρκωτικών στη φυλακή του Ηρακλείου. Καταγγελία 8 μελών της οικογένειάς του ότι το ελληνικό κράτος δεν συμμορφώθηκε με τη θετική του υποχρέωση να προστατεύσει τη ζωή του στη φυλακή. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η διάρκεια της ποινικής έρευνας (τέσσερα έτη και οκτώ μήνες) είχε παραβιάσει τις απαιτήσεις της επιμέλειας και της ταχείας διεξαγωγής μίας αποτελεσματικής έρευνας. Κατά το Στρασβούργο οι αρχές δεν εξέτασαν προσεκτικά την υπόθεση του θανόντος και δεν διεξήγαγαν αποτελεσματική έρευνα σχετικά με τις περιστάσεις του θανάτου του. Το Ποινικό Δικαστήριο δεν είχε καλέσει προς εξέταση πρόσωπα, των οποίων οι δηλώσεις θα μπορούσαν να έχουν αποφασιστική σημασία για την έκβαση της υπόθεσης, όπως τον πραγματογνώμονα της τοξικολογικής εξέτασης ή τους συγκρατούμενούς του θανόντος στο κελί. Παράλληλα, ο Εισαγγελέας είχε διακόψει την προκαταρκτική εξέταση κατά του αναπληρωτή διοικητή της φυλακής, χωρίς να αιτιολογήσει την απόφασή του. Παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ.
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες είναι οκτώ Έλληνες πολίτες που ισχυρίζονται ότι υπήρξε παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή του συγγενικού τους προσώπου Δ.Β. Το φερόμενο θύμα της παραβίασης ήταν σύζυγος της πρώτης προσφεύγουσας, πατέρας της δεύτερης προσφεύγουσας, γιος της τρίτης και του τέταρτου των προσφευγόντων και αδελφός των υπόλοιπων.
Τον Μάιο του 2008, ο Δ.Β. καταδικάστηκε για κλοπή και φθορά ξένης ιδιοκτησίας, και καταδικάστηκε σε φυλάκιση οκτώ μηνών. Κατά τη διάρκεια της κράτησής του στην φυλακή του Ηρακλείου, ένας γιατρός του έδωσε μια σειρά ψυχοτρόπων φαρμάκων. Είχε προσβληθεί επίσης από τον ιό της ηπατίτιδας C. Τον Σεπτέμβριο του 2008 μεταφέρθηκε στη φυλακή της Χίου. Στις 2 Νοεμβρίου 2008 ο γιατρός των φυλακών αύξησε τη δόση που είχε συνταγογραφηθεί από τον προηγούμενο γιατρό. Στις 7 Νοεμβρίου 2008 ο Δ.Β. και άλλοι κρατούμενοι άρχισαν μια απεργία πείνας για να διαμαρτυρηθούν για τις κακές συνθήκες που επικρατούν στη φυλακή.
Στις 8 Νοεμβρίου 2008, η φυλακή ενημέρωσε τους προσφεύγοντες για το θάνατο του συγγενή τους. Η αυτοψία αποκάλυψε ότι ο θάνατος είχε προκληθεί από οίδημα και πνευμονική αιμορραγία που απορρέει από την κατανάλωση ψυχοτρόπων ουσιών.
Στις 31 Ιανουαρίου 2011 ο εισαγγελέας έθεσε στο αρχείο την υπόθεση με την αιτιολογία, ειδικότερα, ότι το γεγονός ότι o Δ. Β. έκανε χρήση ναρκωτικών ουσιών στη φυλακή δεν αρκούσε για την άσκηση ποινικής δίωξης στο προσωπικό της φυλακής.
Τον Ιούλιο του 2013, μετά από την προσφυγή των προσφευγόντων, ο εισαγγελέας παρέπεμψε σε δίκη τον διοικητή και τον γιατρό των φυλακών με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας που διαπράττεται από άτομα με ιδιαίτερη νομική υποχρέωση. Στις 5 Σεπτεμβρίου 2013, το Ποινικό Δικαστήριο απαλλάσσει τους κατηγορούμενους.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο γιατρός δεν μπορούσε να προβλέψει ότι ο Δ.Β. θα καταναλώσει αλκοόλ και ναρκωτικά ταυτόχρονα με τα ψυχοτρόπα φάρμακα. Παρέπεμψε την υπόθεση στην Εισαγγελία, προκειμένου να εξεταστεί κατά πόσον πρέπει να ασκηθεί δίωξη κατά του υποδιοικητή της φυλακής, ο οποίος δεν είχε λάβει μέτρα για να διαπιστώσει ότι τα ναρκωτικά κυκλοφορούν στο εσωτερικό της φυλακής, χρήστης των οποίων ήταν ο Δ. Β.. Ο Εισαγγελέας έθεσε στο αρχείο την υπόθεση χωρίς να αιτιολογήσει. Δεν ασκήθηκε από τον Άρειο Πάγο αναίρεση. Στις 31 Ιουλίου 2013 οι προσφεύγοντες υπέβαλαν αγωγή αποζημιώσεως ενώπιον του Διοικητικού Δικαστηρίου της Μυτιλήνης, για αμέλεια εκ μέρους των φυλάκων και του ιατρικού προσωπικού.
Στηριζόμενοι στο άρθρο 2 (δικαίωμα στη ζωή), οι προσφεύγοντες παραπονέθηκαν ότι το ελληνικό κράτος δεν συμμορφώθηκε με τη θετική του υποχρέωση να προστατεύσει τη ζωή του Δ.Β. στη φυλακή.
Η προσφυγή κατατέθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις 28 Φεβρουαρίου 2014.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 2 (δικαίωμα στη ζωή – διαδικαστικό σκέλος / έρευνα)
Όσον αφορά το παραδεκτό:
Το Δικαστήριο απέρριψε το μέρος της προσφυγής που υπέβαλαν τρεις από τους προσφεύγοντες (ο πατέρας και οι δύο αδελφοί), καθώς δεν είχαν υποβάλει επίσημη καταγγελία. Είχαν απλώς ασκήσει αγωγή αποζημίωσης κατά του κράτους βάσει του άρθρου 105 του Εισ.Ν.ΑΚ.. Το Δικαστήριο θεώρησε ότι η ενέργεια αυτή δε θα ευδοκιμούσε και, ως εκ τούτου, ήταν αναποτελεσματική.
Όσον αφορά την ουσία της αιτιάσεως που έθεσαν οι άλλοι πέντε προσφεύγοντες: το Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2 της Σύμβασης για τους ακόλουθους λόγους:
Πρώτον, η διάρκεια της έρευνας – τέσσερα χρόνια και οκτώ μήνες για τον προσδιορισμό της ευθύνης και του εάν τα πρόσωπα που εμπλέκονται στη θανατηφόρα υπερδοσολογία του φυλακισμένου θα έπρεπε να παραπεμφθούν σε δίκη – δεν πληρούσε τις απαιτήσεις επιμέλειας και ταχύτητας μίας αποτελεσματικής έρευνας.
Δεύτερον, το Δικαστήριο επανέλαβε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν πρέπει να επιτρέπουν να μένουν ατιμώρητα αδικήματα που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή. Στην προκειμένη περίπτωση, το Ποινικό Δικαστήριο της Χίου δεν κατόρθωσε να καλέσει τα πρόσωπα, των οποίων οι δηλώσεις του θα μπορούσαν να έχουν αποφασιστική σημασία για την έκβαση της υπόθεσης. Ούτε οι κρατούμενοι που μοιράζονταν το ίδιο κελί με τον Δ.Β. εξετάστηκαν από οποιαδήποτε από τις αρχές που συμμετείχαν στην έρευνα, ούτε κλήθηκαν ενώπιον του ποινικού δικαστηρίου. Επιπλέον, δεν εξετάστηκε ούτε ο πραγματογνώμονας που διεξήγαγε την τοξικολογική εξέταση του θανόντος και ούτε οι υπάλληλοι των φυλακών που είχαν διανείμει τα φάρμακα τις ημέρες πριν από τον θάνατο του.
Επιπλέον, το Δικαστήριο είχε παραπέμψει την υπόθεση στον εισαγγελέα για να αξιολογήσει εάν πρέπει να ασκηθεί δίωξη κατά του αναπληρωτή διοικητή της φυλακής, τον οποίο έκρινε ως το μόνο πρόσωπο που γνώριζε τις πληροφορίες που του είχε παράσχει ο Δ. Β. και ο οποίος δεν κατάφερε να δράσει για την επαλήθευση αυτών των πληροφοριών. Ο εισαγγελέας διέταξε μια προκαταρκτική έρευνα, αλλά δεν λήφθηκαν διαδικαστικά μέτρα. Στη συνέχεια έθεσε στο αρχείο την υπόθεση χωρίς να αιτιολογήσει την απόφασή του, και αρνήθηκε να παράσχει στους προσφεύγοντες ένα αντίγραφο του φακέλου με το αιτιολογικό ότι στερούνταν έννομο συμφέρον. Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι αρχές δεν είχαν εξετάσει προσεκτικά την υπόθεση του Δ. Β., όπως απαιτείται βάσει του άρθρου 2 της Σύμβασης και δεν είχαν, επομένως, διεξάγει αποτελεσματική έρευνα σχετικά με τις συνθήκες του θανάτου του.
Άρθρο 2 (δικαίωμα στη ζωή – ουσιαστικό σκέλος)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι σωφρονιστικές αρχές δεν είχαν στη διάθεσή τους επαρκή στοιχεία για να αποδείξουν ότι Δ.Β.. ήταν σε κατάσταση ιδιαίτερου κινδύνου την ημερομηνία πριν από το θάνατό του ή ότι αντιμετώπιζε έναν δυνητικά μεγαλύτερο κίνδυνο από οποιονδήποτε άλλον κρατούμενο και εξαρτημένο από τα ναρκωτικά, ο οποίος είχε οδηγηθεί στο θάνατο. Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι συνθήκες του θανάτου του Δ. Β. στη φυλακή της Χίου δεν ήταν τέτοιου είδους ώστε να συνεπάγεται ευθύνη του κράτους για τον επίμαχο θάνατο. Δεν υπήρχε, επομένως, καμία παραβίαση του ουσιαστικού σκέλους του άρθρου 2.
Άρθρο 41 (Δίκαιη ικανοποίηση)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ελλάδα έπρεπε να καταβάλλει εκάστως στη σύζυγο και την κόρη του Δ. Β. 15.000 ευρώ και 13.000 ευρώ στη μητέρα του και στους δύο από τους αδελφούς του για την ηθική τους βλάβη. Επίσης, κατέληξε ότι η Ελλάδα έπρεπε να καταβάλει 2.000 ευρώ για έξοδα και δικαστικές δαπάνες (επιμέλεια echrcaselaw.com).
