Αποτελεί εξευτελιστική μεταχείριση η ακαταλληλότητα της διατροφής κρατουμένων στα αστυνομικά τμήματα

Απόφαση

Herman και Serazadishvili κατά Ελλάδας, 24.4.2014 , (Αριθ. Προσφυγών 26418/11 & 45884/11), που δημοσιεύθηκε στο ΝοΒ (2014) 62, σελ. 1542-1552 με σχόλιο του Βασίλη Χειρδάρη

Περίληψη:

Εξευτελιστική μεταχείριση κρατουμένων. Στην έννοια αυτή εμπίπτει η μεταχείριση που εμ­πνέει στο θύμα αισθήματα φόβου, αγωνίας και κατωτερότητας, ώστε να το ταπεινώνει και να το εξευτελίζει.

Ανεπαρκής ποσότητα τροφής. Η χορήγηση ποσού 5,87 ευρώ στους κρατουμένους των αστυ­νομικών τμημάτων για ημερήσια διατροφή, αποτελεί εξευτελιστική μεταχείριση αφού είναι ανεπαρ­κής για να μπορέσει ο μακροχρόνιος κρατούμενος στα αστυνομικά τμήματα να  έχει επαρκή, ποιοτική τροφή και ισοδυναμεί με έλλειψη τροφής.

Απαράδεκτες οι συνθήκες κράτησης άλλο­δαπών επί μήνες στα αστυνομικά τμήματα.

Καταδικάζεται η χώρα μας για παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ για εξευτελιστική μεταχείριση λόγω των απαράδεκτων συνθηκών κράτησης στα αστυνομικά τμήματα σε χρηματική ικανοποίηση 8.000 ευρώ για κάθε έναν προσφεύγοντα και σε ποσό 2.000 ευρώ από κοινού για τη δικαστική δαπάνη τους (Άρθρο 3 ΕΣΔΑ).

Σχόλιο

Αποτελεί εξευτελιστική μεταχείριση η ακαταλληλότητα της διατροφής κρατουμένων στα αστυνομικά τμήματα

1. Είναι γεγονός ότι είμαστε χώρα της Ευρωπαικής Ένωσης, εδώ και πολλά χρόνια. Χώρα πολιτισμένη και μέλος μιας εύρωστης ευρωπαϊκής οικογένειας κρατών που σέβονται την ανθρώπινη αξία και τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών τους αλλά και των φιλοξενουμένων τους υπό οποιαδήποτε ιδιότητα και κατάσταση βρίσκονται σ΄αυτά.
2. Στην σχολιαζομένη απόφαση του Δικαστηρίου του Στρασβούργου αναφέρονται δύο περιπτώσεις αλλοδαπών που η χώρα μας θα πρέπει να προβληματιστεί έντονα για τον τρόπο αντιμετώπισης των κρατουμένων στα αστυνομικά τμήματα και ιδίως σε χώρους που κρατούνται συστηματικά αλλοδαποί.
3. Οι δύο αλλοδαποί προσφεύγοντες είναι μια γυναίκα από την Ινδονησία και ένας Γεωργιανός. Και οι δύο παράνομοι μετανάστες που συνελήφθησαν. Κρατήθηκαν στα κρατητήρια της Αστυνομίας Αλλοδαπών Θεσσαλονίκης, του αστυνομικού Τμήματος Κορδελιού της ίδιας πόλης και στην Υποδιεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής στην οδό Πέτρου Ράλλη, συνολικά 6 μήνες η πρώτη και 4 μήνες ο δεύτερος.
4. Οι συνθήκες άθλιες, όπως τις περιγράφει το Δικαστήριο του Στρασβούργου αλλά και οι αναφερόμενες στην απόφαση εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά των βασανιστηρίων (CPT), της Διεθνούς Αμνηστείας και της μη κυβερνητικής οργάνωσης Human Rights Watch. Συνοπτικά οι χώροι που κρατιούνται συνεχώς για μεγάλο χρονικό διάστημα οι αλλοδαποί είναι ακατάλληλοι, δεν έχουν εξαερισμό, δεν έχουν επαρκή φωτισμό, τα κελιά είναι μικρά και μένουν στο καθένα 15-20 άτομα, ο αέρας είναι υγρός και αναδίδεται έντονη και δυσάρεστη δυσοσμία, οι χορηγούμενες κουβέρτες είναι άπλυτες, τα στρώματα βρώμικα, δεν υπάρχουν αρκετά κρεβάτια, με αποτέλεσμα πολλοί κρατούμενοι να κοιμούνται για πολλές μέρες σε στρώμα στο πάτωμα. Επίσης δεν υπάρχει χώρος για άσκηση ή για χαλάρωση και δεν υπάρχουν W.C. στα κελιά. Ακόμα και το φθηνό σαπούνι είναι ανεπαρκές, ενώ μεγάλη έλλειψη υπάρχει στο παρεχόμενο χαρτί υγείας, το δε σαμπουάν είναι είδος πολυτελείας! Τα δε βράδια η πρόσβαση στις τουαλέτες είναι προβληματική.[1]
5. Αυτά βέβαια δεν είναι πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα, όπου χώροι κράτησης στα αστυνομικά τμήματα, προορισμένοι για ελάχιστο χρονικό διάστημα κράτησης, μετατρέπονται εξ ανάγκης σε φυλακές για να κρατούν αλλοδαπούς για πολλούς μήνες. Να επισημανθεί ότι το Στρασβούργο έκρινε για πρώτη φορά στη νομολογία του σε δύο ελληνικές υποθέσεις[2] ότι οι απαράδεκτες συνθήκες κράτησης αποτελούν παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ. Δυστυχώς η ελληνική πρωτιά συνεχίζεται σε συχνότητα παραβιάσεων και σε μη συμμόρφωση των αρμοδίων ελληνικών αρχών. Ήδη έχουν εκδοθεί πολλές καταδικαστικές αποφάσεις από το ΕΔΔΑ για την απαράδεκτη αυτή μεταμόρφωση αστυνομικών τμημάτων σε κανονικές φυλακές, χωρίς να έχουν έστω και τις στοιχειώδεις προδιαγραφές γι’ αυτό[3].
6. Στην προκειμένη περίπτωση όμως το Στρασβούργο ασχολήθηκε με ένα σημαντικό στοιχείο απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης που δεν έχει «φωτιστεί» μέχρι τώρα επαρκώς. Είναι το επί μήνες χορηγούμενο ημερήσιο ποσό στους κρατουμένους των αστυνομικών τμημάτων των 5,87 ευρώ, με το οποίο ο κρατούμενος όσο καιρό βρίσκεται στα αστυνομικά τμήματα πρέπει να καλύψει αγοράζοντας πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό, συν το νερό του! Όπως όμως αναφέρεται στην απόφαση το ποσό αυτό δεν επαρκεί[4] παρά για δυο σάντουιτς ημερησίως, η δε προσφεύγουσα από την Ινδονησία αναφέρει ότι έτρωγε κάθε μέρα και για έξη μήνες σάντουιτς και ένα κομμάτι πίτσας!
7. Αναμφίβολα η επινόηση της καταβολής ενός τέτοιου μικρού ποσού για πολύμηνους κρατούμενους, οι οποίοι πρέπει έχουν μια στοιχειώδη, κατάλληλη και επαρκή διατροφή παραβιάζει ευθέως την μητέρα όλων των θεμελιωδών δικαιωμάτων, την αξία του ανθρώπου, που κατοχυρώνεται ρητά στο άρθρο 2 του Συντάγματος και σύμφωνα με το ΕΔΔΑ αποτελεί και παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, υπό την έννοια της εξευτελιστικής μεταχείρισης των προσφευγόντων. Η παρουσιαζομένη απόφαση χαρακτηρίζει έμμεσα αλλά με σαφή τρόπο το ποσό αυτό ως «έλλειψη διατροφής» (§ 19), ως ανεπάρκεια ποιοτική των τροφίμων[5] (§ 46) και ως ακατάλληλη διατροφή (§ 49) και την συμπεριφορά αυτή την συνδέει με την υποχρέωση του κράτους προς διασφάλιση της υγείας και της καλής κατάστασης του κρατουμένου (§ 44), θεωρεί ότι το ποσό αυτό εμπνέει στον κρατούμενο αισθήματα κατωτερότητας (§ 43) και ότι η συμπεριφορά αυτή δεν του διασφαλίζει συνθήκες που ανταποκρίνονται στον σεβασμο και στην ανθρώπινη αξιοπρέπειά του (§ 44).
8. Εξευτελιστική μεταχείριση[6] είναι αυτή που ταπεινώνει το άτομο κατάφωρα απέναντι στα άλλα ή στον εαυτό του ή που το υποχρεώνει να ενεργεί παρά την θέλησή ή την συνείδησή του[7]. Δεν υφίσταται αμφιβολία ότι η με τον παραπάνω τρόπο στέρησης τροφής ή έστω εξ ανάγκης λήψης ανεπαρκούς και επιβλαβούς τροφής από τον κρατούμενο σε συνθήκες κράτησης μεγάλου χρονικού διαστήματος αποτελεί είδος προσωπικού του εξευτελισμού και αντίληψης έντονου αισθήματος κατωτερότητος.
9. Χαρακτηριστική είναι η θέση της χώρας μας στην Ευρώπη, όπου είμαστε η 7^η χώρα σε καταδίκες απο το ΕΔΔΑ για απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση στο διάστημα από 1959-2013 , με ποσοστό επί του συνόλου των ελληνικών καταδικαστικών αποφάσεων 6,77% και με διαφορά η πρώτη δυτική χώρα στην Ευρώπη[8]!

Είναι γεγονός ότι δεν περιποιεί τιμή για τον σύγχρονο νομικό πολιτισμό και για την ελληνική πολιτεία τέτοιου είδους συμπεριφορές σε κρατούμενους και ιδιαίτερα σε θέματα που αφορούν την  βασική επιβίωση, όπως η χορήγηση μιας στοιχειωδώς επαρκούς διατροφής. Δεν είναι μόνον θέμα νομικής υποχρέωσης ενός κράτους  αλλά κυρίως σοβαρό ζήτημα στοιχειώδους ανθρώπινου πολιτισμού.

[1] Μ. Τσίρλη, σε «Ευρωπαική Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου», σελ. 109 επ. εκδ. ΝΟΜ. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 2013 (Διεύθυνση Λ.Α. Σισιλιάνου)

[2] Peers κατά Ελλάδας 19.4.2001 και Dougoz κατά Ελλάδας 6.3.2001

[3] ενδεικτικές αποφάσεις ΕΔΔΑ: Kaja κατά Ελλάδας της 27.7.2006, Siasios κ.α. κατά Ελλάδας, της 4.6.2009, Suvaev κατά Ελλάδας της 29.10.2009, Ibram κατά Ελλάδας της 25.10.2011, Lica  κατά Ελλάδας της 17.2.2012

[4] βλ. και Βαφειάδης κατά Ελλάδας της 2.7.2009 και Kaja κατά Ελλάδας της 27.7.2006

[5] Στην υπόθ. Ταγκαλίδης κ.α. κατά Ελλάδας της 11.10.2011 αναφέρεται η πολύ κακή ποιότητα τροφής των κρατουμένων στις φυλακές Ιωαννίνων και παρατίθεται  και η δήλωση του γιατρού της φυλακής ότι είναι σοκαρισμένος από τις ακραίες και απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων.

[6]. Degrading treatment.

[7]. Βλ. Μ. Γαλανού, Άρθρο 3 σε «Ευρωπαική Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου & Ποινικό Δίκαιο» 2014 (επιμέλεια Λ. Κοτσαλή), εκδ. ΝΟΜ. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, σ. 83 επ.

[8] 1η χώρα σε καταδικαστικές αποφάσεις είναι η Ρωσία με 454 αποφάσεις,  2^η η Τουρκία με 279 και 3^η Ρουμανία με 122.