Η παρακολούθηση εργαζομένου μέσω της χρήσης του διαδικτύου από τον εργοδότη του και η παραβίαση της ηλεκτρονικής του αλληλογραφίας παραβιάζουν το δικαίωμά του σεβασμού της ιδιωτικής ζωής
ΑΠΟΦΑΣΗ
Bărbulescu κατά Ρουμανίας της 05-09-2017 (αριθμ. προσφ. 61496/08)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ιδιωτική ζωή και επικοινωνία εργαζομένου. Παρακολούθηση διαδικτυακού λογαριασμού. Υποχρέωση ενημέρωσης και προϋποθέσεις για την παρακολούθηση. Παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής ζωής.
Παρακολούθηση εργαζομένου σε πωλήσεις από την εργοδότρια ιδιωτική εταιρία της χρήσης επαγγελματικού διαδικτυακού λογαριασμού (yahoo messenger) και καταγραφή των προσωπικών συνομιλιών του με αδελφό και αρραβωνιαστικιά του, χωρίς να το γνωρίζει και χωρίς να ενημερωθεί γι΄αυτό προ της παρακολουθήσεως. Μετά την ανακάλυψη των προσωπικών επικοινωνιών του μέσω του εταιρικού διαδικτυακού λογαριασμού η εταιρία τον απέλυσε. Τα δικαστήρια της Ρουμανίας δικαίωσαν την εταιρία σε αγωγή του προσφεύγοντος, ο οποίος προσέφυγε στο Στρασβούργο.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι:
α) η επικοινωνία και τα μέσα επικοινωνίας των εργαζομένων στο χώρο εργασίας τους περιέχονται στις έννοιες της «ιδιωτικής ζωής» και της «αλληλογραφίας» που προστατεύονται από το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ,
β) Ο εργοδότης οφείλει να προειδοποιήσει τον εργαζόμενο για την πιθανότητα υιοθέτησης μέτρων παρακολούθησης και να αναφέρει και τη φύση των εν λόγω μέτρων,
γ) η προειδοποίηση πρέπει να δοθεί πριν από την έναρξη της παρακολούθησης,
δ) πρέπει να υφίστανται νόμιμοι λόγοι που να δικαιολογούν την παρακολούθηση των συνομιλιών και
ε) πρέπει να αναζητούν τα εθνικά δικαστήρια εάν ο εργοδότης θα μπορούσε να επιτύχει το στόχο του με λιγότερο παρεμβατικές μεθόδους από τη πρόσβαση στο περιεχόμενο των συνομιλιών.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου κατέληξε ότι παραβιάστηκε το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ.
ΣΧΟΛΙΟ-ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ
Ιδιαίτερα σημαντική απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης του ΕΔΔΑ που θέτει δίκτυ προστασίας της ιδιωτικής ζωής των εργαζομένων στο χώρο εργασίας τους. Το ΕΔΔΑ στην παρούσα υπόθεση βάζει τις βάσεις για να προστατεύσει την ιδιωτική ζωή των εργαζομένων από αυθαίρετες ενέργειες της εργοδοσίας και ιδίως από την παρακολούθησή τους. Για να παρακολουθούνται οι εργαζόμενοι πρέπει να ενημερώνονται πριν από την έναρξη της παρακολούθησής τους, να τους προσδιορίζονται οι λόγοι της ενέργειας αυτής, να υφίσταται νόμιμος λόγος γι΄αυτό και να μην υπάρχει άλλο ηπιότερο μέτρο από αυτό. Το ΕΔΔΑ δίνει και οδηγίες στα εθνικά δικαστήρια πως πρέπει να αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις αυτές, βάζοντας τις αναγκαίες προϋποθέσεις ώστε να προστατεύεται η ιδιωτική ζωή των εργαζομένων. Τέλος θωρακίζει τους τελευταίους με την ένταξη των προσωπικών τους κοινωνικών επικοινωνιών στην προστατευτική ομπρέλα του άρθρου 8 τόσο κατά τον χρόνο της εργασίας τους όσο και στο χώρο της εργασίας τους.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 8
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Bogdan Mihai Bărbulescu, είναι υπήκοος της Ρουμανίας, ο οποίος γεννήθηκε το 1979 και ζει στο Βουκουρέστι.
Από την 01.08.2004 έως τις 06.08.2007 ο κ. Bărbulescu εργαζόταν σε μια ιδιωτική εταιρεία ως μηχανικός υπεύθυνος για τις πωλήσεις. Κατόπιν αιτήματος του εργοδότη του, δημιούργησε λογαριασμό στο Yahoo Messenger, με σκοπό να απαντάει στις απορίες και να επικοινωνεί με τους πελάτες.
Στις 03.07.2007, η εταιρεία ανακοίνωσε στους υπαλλήλους της μέσω ενημερωτικού εγγράφου ότι ένας υπάλληλος είχε απολυθεί για πειθαρχικούς λόγους αφού είχε κάνει προσωπική χρήση του Διαδικτύου του τηλεφώνου και του φωτοτυπικού.
Στις 13.07.2007 ο κ. Bărbulescu κλήθηκε από τον εργοδότη του να παράσχει εξηγήσεις. Ενημερώθηκε ότι ο λογαριασμός του στο Yahoo Messenger παρακολουθείτο και ότι υπήρχαν αποδείξεις πως είχε χρησιμοποιήσει το Διαδίκτυο για προσωπική χρήση.
Ο κ. Bărbulescu απάντησε εγγράφως ότι είχε χρησιμοποιήσει την υπηρεσία μόνο για επαγγελματικούς σκοπούς. Ακολούθως, πενήντα λεπτά αργότερα, ο εργοδότης του παρουσίασε ένα έγγραφο 45 σελίδων των συνομιλιών του από τις 05.07 έως τις 12.07.2007 με τον αδελφό και την αρραβωνιαστικιά του σχετικά με προσωπικά θέματα, και μάλιστα ορισμένα μηνύματα είχαν ιδιαίτερα ιδιωτική χροιά. Ο εργαζόμενος αντέδρασε στον εργοδότη του δηλώνοντάς του ότι κατά την άποψή του αυτός διέπραξε το ποινικό αδίκημα της παραβίασης του απορρήτου της αλληλογραφίας Την 01.08.2007 ο εργοδότης κατήγγειλε τη σύμβαση εργασίας του κ. Bărbulescu για παραβίαση των εσωτερικών κανονισμών της εταιρείας, οι οποίοι απαγορεύουν τη χρήση των πόρων της εταιρείας για προσωπική χρήση.
Ο κ. Bărbulescu αμφισβήτησε την απόφαση του εργοδότη του ενώπιον των δικαστηρίων, καταγγέλλοντας ότι η απόφαση τερματισμού της σύμβασής του ήταν άκυρη καθώς ο εργοδότης του είχε παραβιάσει το δικαίωμά του στην αλληλογραφία, στην πρόσβαση στις επικοινωνίες κατά παράβαση του Συντάγματος και του Ποινικού Κώδικα. Η αγωγή του απορρίφθηκε από το δικαστήριο του Βουκουρεστίου τον Δεκέμβριο του 2007, με το σκεπτικό ότι ο εργοδότης είχε συμμορφωθεί με τις διαδικασίες απόλυσης που προβλέπει η εργατική νομοθεσία και ότι οι εργοδότες είχαν το δικαίωμα να καθορίζουν κανόνες για τη χρήση του διαδικτύου, το οποίο ήταν ένα εργαλείο, στη διάθεση των εργαζομένων, για επαγγελματική χρήση. Επίσης το εθνικό δικαστήριο απεφάνθη ότι ο κ. Bărbulescu είχε ενημερωθεί δεόντως για τους κανονισμούς της εταιρείας και επισήμανε ότι λίγο πριν από την πειθαρχική τιμωρία του κ. Bărbulescu, ένας άλλος υπάλληλος είχε απολυθεί για προσωπική χρήση του διαδικτύου, του τηλεφώνου και του φωτοτυπικού.
Ο κ. Bărbulescu άσκησε έφεση. Στις 17 Ιουνίου 2008, το Εφετείο απέρριψε την έφεσή του, δικαιώνοντας το σκεπτικό του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου και αναφερόμενο στην οδηγία 95/46/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων, έκρινε ότι η συμπεριφορά του εργοδότη, αφού προειδοποίησε τον κ. Bărbulescu και τους συναδέλφους του ότι οι πόροι της εταιρείας δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για προσωπικούς σκοπούς, ήταν λογική και ότι η παρακολούθηση των επικοινωνιών του κ. Bărbulescu ήταν η μοναδική μέθοδος διαπίστωσης πειθαρχικής παραβίασης.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το ΕΔΔΑ επιβεβαίωσε ότι το άρθρο 8 εφαρμόζεται στην υπόθεση του κ. Bărbulescu, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι τα μέσα επικοινωνίας στο χώρο εργασίας εμπεριέχονται στις έννοιες της «ιδιωτικής ζωής» και της «αλληλογραφίας». Σημείωσε ειδικότερα ότι, αν και ήταν αμφίβολο κατά πόσο ο κ. Bărbulescu θα μπορούσε να είχε εύλογη προσδοκία προστασίας της ιδιωτικής του ζωής ενόψει των περιοριστικών κανονισμών του εργοδότη του σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου, για τις οποίες είχε ενημερωθεί, οι κανονισμοί του εργοδότη δεν μπορούσαν να ακυρώσουν καθολικά και ολοκληρωτικά την ιδιωτική κοινωνική ζωή στο χώρο εργασίας. Το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής και της ιδιωτικότητας της αλληλογραφίας εξακολούθησε να υφίσταται, έστω και αν είχε περιοριστεί στο μέγιστο.
Μολονότι το καταγγελλόμενο μέτρο, ήτοι η παρακολούθηση των συνομιλιών και επικοινωνιών και του ιστορικού του κ. Bărbulescu – η οποία είχε ως αποτέλεσμα την απόλυσή του – είχε ληφθεί από ιδιωτική εταιρεία, είχε γίνει αποδεκτό από τα εθνικά δικαστήρια.
Κατά συνέπεια, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η προσφυγή έπρεπε να εξεταστεί από τη σκοπιά των θετικών υποχρεώσεων του κράτους. Οι εθνικές αρχές όφειλαν να προβούν σε μια ισορροπία μεταξύ των διακυβευόμενων συμφερόντων, δηλαδή μεταξύ του δικαιώματος του κ. Bărbulescu στο σεβασμό της ιδιωτικής του ζωής, αφενός, και στο δικαίωμα του εργοδότη του να λάβει μέτρα για την εξασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της εταιρείας του από την άλλη.
Όσον αφορά το ζήτημα που προκύπτει σχετικά με το εάν οι εθνικές αρχές είχαν επιτύχει δίκαιη ισορροπία μεταξύ των εν λόγω συμφερόντων, το Δικαστήριο παρατήρησε κατ’ αρχάς ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν αναφερθεί ρητά στο δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής του προσφεύγοντος και στις εφαρμόσιμες νομικές αρχές. Ειδικά το Εφετείο έκανε παραπομπή στη σχετική οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στις αρχές που καθορίζονται σε αυτή, δηλαδή την αναγκαιότητα, την συγκεκριμενοποίηση του σκοπού, την διαφάνεια, τη νομιμότητα, την αναλογικότητα και την ασφάλεια. Τα εθνικά δικαστήρια εξέτασαν επίσης κατά πόσον υπήρξε πειθαρχική διαδικασία η οποία διεξήχθη κατά τρόπο αντίθετο και κατά πόσο ο κ. Bărbulescu είχε την ευκαιρία να προβάλλει τα επιχειρήματά του.
Εντούτοις, τα εθνικά δικαστήρια παρέλειψαν να προσδιορίσουν εάν ο κ. Bărbulescu είχε ειδοποιηθεί εκ των προτέρων σχετικά με την πιθανότητα υιοθέτησης μέτρων παρακολούθησης από τον εργοδότη του και τη φύση των εν λόγω μέτρων. Το περιφερειακό δικαστήριο απλώς παρατήρησε ότι η προσοχή των εργαζομένων είχε στραφεί στο γεγονός ότι, λίγο πριν την πειθαρχική τιμωρία του κ. Bărbulescu, άλλος υπάλληλος απολύθηκε για τη προσωπική χρήση του διαδικτύου, του τηλεφώνου και του φωτοτυπικού. Το Εφετείο διαπίστωσε ότι είχε ειδοποιηθεί και ενημερωθεί σχετικά με τη μη απαγόρευση χρήσης προσωπικής χρήσης των πόρων της εταιρείας.
Το Δικαστήριο έκρινε, σύμφωνα με τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα, ότι για να χαρακτηριστεί μια ενέργεια από τον εργοδότη ως προειδοποίηση, η προειδοποίηση πρέπει να δοθεί πριν από την έναρξη της παρακολούθησης, ιδίως όταν συνεπάγεται πρόσβαση στο περιεχόμενο των επικοινωνιών των εργαζομένων. Το δικαστήριο κατέληξε, από το φάκελο της υποθέσεως, ότι ο προσφεύγων δεν είχε ενημερωθεί εκ των προτέρων σχετικά με την έκταση και τη φύση των μέτρων παρακολούθησης του εργοδότη του ή της πιθανότητας ότι ο εργοδότης θα μπορούσε να έχει πρόσβαση στο πραγματικό περιεχόμενο των μηνυμάτων του.
Όσον αφορά το πεδίο της παρακολούθησης και τον βαθμό παρέμβασης στην ιδιωτικότητα του κ. Bărbulescu, το εν λόγω ερώτημα δεν εξετάστηκε από κανένα εθνικό δικαστήριο, έστω και αν ο εργοδότης είχε καταγράψει όλες τις συνομιλίες του κ. Bărbulescu κατά τη διάρκεια της περιόδου παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο και είχε εκτυπώσει το περιεχόμενό τους.
Ομοίως, τα εθνικά δικαστήρια δεν προέβησαν σε επαρκείς εκτιμήσεις ως προς το αν υπήρξαν νόμιμοι λόγοι που να δικαιολογούν την παρακολούθηση των συνομιλιών του κ. Bărbulescu. Το περιφερειακό δικαστήριο είχε αναφερθεί, ειδικότερα, στην ανάγκη αποφυγής βλαβών των πληροφοριακών συστημάτων της εταιρείας ή στην πιθανή ευθύνη της εταιρείας σε περίπτωση παράνομων δραστηριοτήτων στο διαδίκτυο. Εντούτοις, αυτά τα παραδείγματα μπορούσαν να ήταν μόνο θεωρητικά, δεδομένου ότι δεν υπήρχε καμία ένδειξη ότι ο κ. Bărbulescu είχε πράγματι εκθέσει την εταιρεία σε οποιονδήποτε από αυτούς τους κινδύνους.
Εξάλλου, κανένα από τα εθνικά δικαστήρια δεν εξέτασαν επαρκώς κατά πόσον ο σκοπός που επιδίωκε ο εργοδότης θα μπορούσε να επιτευχθεί με λιγότερο παρεμβατικές μεθόδους από τη πρόσβαση στο περιεχόμενο των συνομιλιών του κ Bărbulescu. Επιπλέον, κανένα δικαστήριο δεν εξέτασε τη σοβαρότητα των συνεπειών της παρακολούθησης και των επακόλουθων πειθαρχικών διαδικασιών, δηλαδή το γεγονός ότι -απολύθηκε- είχε λάβει την πιο σοβαρή πειθαρχική κύρωση. Τέλος, τα δικαστήρια δεν είχαν καθορίσει σε ποιο σημείο κατά τη διάρκεια της πειθαρχικής διαδικασίας ο εργοδότης είχε λάβει γνώση αναφορικά με το σχετικό περιεχόμενο, ιδίως αν είχε πρόσβαση στο περιεχόμενο τη στιγμή που κάλεσε τον κ Bărbulescu να δώσει εξηγήσεις για τη χρήση των πόρων της εταιρείας.
Λαμβάνοντας υπόψη τις σκέψεις αυτές, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι εθνικές αρχές δεν είχαν προστατεύσει επαρκώς το δικαίωμα του κ. Bărbulescu στο σεβασμό της ιδιωτικής του ζωής και της αλληλογραφίας του και ότι, κατά συνέπεια, δεν είχαν επιτύχει δίκαιη ισορροπία μεταξύ των διακυβευομένων συμφερόντων. Διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 8.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η διαπίστωση παραβίασης αποτελούσε από μόνη της επαρκή δίκαιη ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που υπέστη ο κ. Bărbulescu(επιμέλεια echrcaselaw.com).
