Το Συνταγματικό Δικαστήριο που αναγνώρισε παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης και επιδίκασε επαρκή αποζημίωση συνιστά αποτελεσματικό ένδικο μέσο

ΑΠΟΦΑΣΗ

Wikimedia Foundation, Inc. κατά Τουρκίας της 24.03.2022 (αρ. προσφ. 25479/19)

Βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το προσφεύγον ίδρυμα Wikimedia Foundation Inc., εδρεύει το Σαν Φρανσίσκο. Αντικείμενο έχει τη  δωρεάν ανταλλαγή γνώσεων μέσω των έργων Wikimedia, που στοχεύουν στην ανάπτυξη της συλλογικής, καθολικής και πολύγλωσσης διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας η οποία είναι διαθέσιμη δωρεάν.

Στις 28 Απριλίου 2017 η Γενική Διεύθυνση Ασφάλειας ζήτησε από τη Διεύθυνση Τηλεπικοινωνιών και Πληροφορικής («TİB») να διατάξει την αφαίρεση δύο σελίδων από τον ιστότοπο της Wikipedia, σύμφωνα με το άρθρο 8/Α του Νόμου 5651. Εναλλακτικά, εάν αυτό δεν ήταν δυνατό, η Γενική Διεύθυνση θα ζητούσε  η πρόσβαση σε ολόκληρο τον ιστότοπο να  μπλοκαριστεί. Οι εν λόγω σελίδες έφεραν τους τίτλους «Κρατική υποστηριζόμενη τρομοκρατία» και «Εξωτερική εμπλοκή στον συριακό εμφύλιο πόλεμο».

Την ίδια μέρα το Ίδρυμα Wikimedia έλαβε πέντε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από το TİB που του ζητούσε να αφαιρέσει πέντε URL μέσα σε τέσσερις ώρες. Το TİB διέταξε να αποκλειστεί η πρόσβαση σε ολόκληρο τον ιστότοπο με το σκεπτικό ότι οι σελίδες με αυτούς τους τίτλους δεν είχαν κατεβεί εντός της καθορισμένης προθεσμίας και ότι ήταν τεχνικά αδύνατο να αποκλειστεί μόνο η πρόσβαση σε αυτές τις σελίδες. Οι αιτήσεις και εφέσεις του ιδρύματος απορρίφθηκαν στο σύνολό τους.

Το Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε ότι το μέτρο που διέταξαν τα διοικητικά και δικαστικά όργανα δεν βασιζόταν σε μια επιτακτική κοινωνική ανάγκη, ότι οι λόγοι που αναφέρθηκαν ήταν ανεπαρκείς και ότι αυτό ισοδυναμούσε με δυσανάλογη παρέμβαση στο δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Το Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε ότι το μέτρο που διέταξαν τα διοικητικά και δικαστικά όργανα δεν βασιζόταν σε μια επιτακτική κοινωνική ανάγκη, ότι οι λόγοι που αναφέρθηκαν ήταν ανεπαρκείς και ότι ισοδυναμούσε με δυσανάλογη παρέμβαση στο δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και επιδίκασε 2.732,50 τουρκικές λίρες (TRY) στο ίδρυμα για έξοδα και τις δαπάνες.

Επικαλούμενο τα άρθρα 6 (δικαίωμα σε δίκαιη ακρόαση), 10 (ελευθερία έκφρασης) και 15 (παρέκκλιση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης) της ΕΣΔΑ, το ίδρυμα ισχυρίστηκε ότι ο αποκλεισμός της πρόσβασης ολόκληρης της ιστοσελίδας της Wikipedia ισοδυναμούσε με αδικαιολόγητη παρέμβαση στο δικαίωμά της στην ελευθερία της έκφρασης, και ότι η διαδικασία δικαστικής επανεξέτασης των εντολών αποκλεισμού ιστοτόπων ήταν ανεπαρκής.

Ισχυρίστηκε περαιτέρω ότι δεν υπήρχε κανένα αποτελεσματικό ένδικο μέσο βάσει της τουρκικής νομοθεσίας και ότι η ατομική προσφυγή στο τουρκικό Συνταγματικό Δικαστήριο ήταν αναποτελεσματική καθώς η δραστηριότητά του συνίστατο στην έγκαιρη δημοσίευση του περιεχομένου των ιστοσελίδων της.

Το Δικαστήριο του Στρασβούργου παρατήρησε πως σε πολλές υποθέσεις που αφορούσαν την ελευθερία της έκφρασης είχε διαπιστώσει ότι η προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο έπρεπε να θεωρηθεί ως ένδικο μέσο που έπρεπε να εξαντληθεί για τους σκοπούς του άρθρου 35 § 1 της Σύμβασης σχετικά με τέτοιες καταγγελίες.

Σημείωσε ακόμη τη συστημική φύση του προβλήματος που τέθηκε στην παρούσα υπόθεση. Παρ’ όλα αυτά, δεν διέθετε επαρκώς σχετικές πληροφορίες που να υποδηλώνουν ότι το τουρκικό Συνταγματικό Δικαστήριο δεν μπόρεσε να επιλύσει το πρόβλημα. Το Συνταγματικό δικαστήριο είχε εκδώσει πολλές αποφάσεις σχετικά με τον αποκλεισμό ιστοτόπων, βασιζόμενο σε πολλά κριτήρια που πρέπει να ακολουθούνται από τις εθνικές αρχές και τα δικαστήρια που καλούνται να εξετάσουν τις αναστολές.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η εξέταση της ατομικής προσφυγής από το Συνταγματικό  αναγνώρισε επί της ουσίας την παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης και είχε επιτρέψει την κατάλληλη και επαρκή αποκατάσταση για τη ζημία που υπέστη το προσφεύγων ίδρυμα, επιδικάζοντάς του επαρκή και εύλογη αποζημίωση.

Συνεπώς το ΕΔΔΑ έκρινε ότι το ίδρυμα δεν μπορούσε πλέον να διεκδικήσει την ιδιότητα του θύματος και ότι η προσφυγή ήταν ασυμβίβαστη με τις διατάξεις της Σύμβασης.

ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

Άρθρο 10

Άρθρο 35 παρ. 1

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Το προσφεύγον Wikimedia Foundation, Inc., είναι ένα ίδρυμα με έδρα το Σαν Φρανσίσκο. Αντικείμενο έχει τη  δωρεάν ανταλλαγή γνώσεων μέσω των έργων Wikimedia, που στοχεύουν στην ανάπτυξη της συλλογικής, καθολικής και πολύγλωσσης διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας η οποία είναι διαθέσιμη δωρεάν.

Στις 28 Απριλίου 2017 η Γενική Διεύθυνση Ασφάλειας η οποία υπάγεται στο γραφείο του Πρωθυπουργού ζήτησε από τη Διεύθυνση Τηλεπικοινωνιών και Πληροφορικής («TİB») να διατάξει την αφαίρεση δύο σελίδων από τον ιστότοπο της Wikipedia, σύμφωνα με το άρθρο 8/Α του Νόμου αρ. 5651. Εναλλακτικά, εάν αυτό δεν ήταν δυνατό, η Γενική Διεύθυνση θα ζητούσε  η πρόσβαση σε ολόκληρο τον ιστότοπο να  μπλοκαριστεί. Οι εν λόγω σελίδες έφεραν τους τίτλους «Κρατική υποστηριζόμενη τρομοκρατία» και «Εξωτερική εμπλοκή στον συριακό εμφύλιο πόλεμο».

Την ίδια μέρα το Ίδρυμα Wikimedia έλαβε πέντε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από το TİB που του ζητούσε να αφαιρέσει πέντε URL μέσα σε τέσσερις ώρες.

Το TİB διέταξε να αποκλειστεί η πρόσβαση σε ολόκληρο τον ιστότοπο με το σκεπτικό ότι οι σελίδες με τίτλο «Κρατική υποστηριζόμενη τρομοκρατία» και η «Εξωτερική εμπλοκή στον συριακό εμφύλιο» δεν είχαν κατεβεί εντός της καθορισμένης προθεσμίας και ότι ήταν τεχνικά αδύνατο να αποκλειστεί μόνο η πρόσβαση σε αυτές τις σελίδες.

Σύμφωνα με το άρθρο 8/Α § 2 του Νόμου 5651, η εντολή της TİB υποβλήθηκε εντός 24 ωρών ενώπιον του 1^ου Ειρηνοδικείου της Άγκυρας, το οποίο την επικύρωσε με απόφαση της 29.04.2017. Το προσφεύγον ίδρυμα άσκησε έφεση, που απορρίφθηκε.

Στις 09.05.2017 το προσφεύγον ίδρυμα υπέβαλε ατομική προσφυγή στο τουρκικό  Συνταγματικό δικαστήριο.

Στις 25.07.2018, ενώ εκκρεμούσε η ατομική προσφυγή ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου, το προσφεύγον ίδρυμα υπέβαλε αίτηση στο Ειρηνοδικείο για την άρση του εν λόγω μέτρου, που απορρίφθηκε.

Σε απόφαση της 26ης Δεκεμβρίου 2019 που δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 15 Ιανουαρίου 2020, το  Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε, με δέκα ψήφους έναντι έξι, ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 26 του Συντάγματος, στο οποίο κατοχυρώνεται το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης.

Το Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε ότι το μέτρο που διέταξαν τα διοικητικά και δικαστικά όργανα δεν βασιζόταν σε μια επιτακτική κοινωνική ανάγκη, ότι οι λόγοι που αναφέρθηκαν ήταν ανεπαρκείς και ότι ισοδυναμούσε με δυσανάλογη παρέμβαση στο δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Τέλος, το δικαστήριο διευκρίνισε ότι η εν λόγω παράβαση προέκυψε τόσο από διοικητική όσο και από δικαστική απόφαση. Επέστρεψε τη δικογραφία στο αρμόδιο ειρηνοδικείο για να μπορέσει το τελευταίο να επαναφέρει τη διαδικασία με σκοπό την αποκατάσταση της παραβίασης. Επιδίκασε επίσης 2.732,50 τουρκικές λίρες (TRY) στο ίδρυμα για έξοδα και τις δαπάνες.

Με την κοινοποίηση της απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου στις 15 Ιανουαρίου 2020, το 1^ο Ειρηνοδικείο της Άγκυρας ήρε αμέσως την απόφαση που απαγόρευε την πρόσβαση σε ολόκληρο τον ιστότοπο της Wikipedia.

Στις 29 Απριλίου 2019, ενώ εκκρεμούσε η ατομική του προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο, το προσφεύγον ίδρυμα κατέθεσε την παρούσα προσφυγή στο Δικαστήριο. Υποστηρίζοντας ότι η προσφυγή του ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου δεν μπορούσε πλέον να θεωρηθεί αποτελεσματική, ζήτησε να δοθεί προτεραιότητα στην υπόθεση. Το Δικαστήριο έκανε δεκτό το αίτημα και κοινοποίησε την προσφυγή στην κυβέρνηση.

Επικαλούμενο τα άρθρα 6 (δικαίωμα σε δίκαιη ακρόαση), 10 (ελευθερία έκφρασης) και 15 (παρέκκλιση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης) της ΕΣΔΑ, το ίδρυμα ισχυρίστηκε ότι ο αποκλεισμός της πρόσβασης ολόκληρης της ιστοσελίδας της Wikipedia ισοδυναμούσε με αδικαιολόγητη παρέμβαση στο δικαίωμά της στην ελευθερία της έκφρασης, και ότι η διαδικασία δικαστικής επανεξέτασης των εντολών αποκλεισμού ιστοτόπων ήταν ανεπαρκής.

Ισχυρίστηκε περαιτέρω ότι δεν υπήρχε κανένα αποτελεσματικό ένδικο μέσο βάσει της τουρκικής νομοθεσίας και ότι η ατομική αίτηση στο τουρκικό Συνταγματικό Δικαστήριο ήταν αναποτελεσματική καθώς η δραστηριότητά του συνίστατο στην έγκαιρη δημοσίευση του περιεχομένου των ιστοσελίδων της.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Άρθρο 10

Στην προκειμένη περίπτωση, το μέτρο για το οποίο καταγγέλλει το ίδρυμα, δηλαδή η εντολή αποκλεισμού  πρόσβασης του ιστότοπου της Wikipedia που έγινε αρχικά από το TİB (διοικητικό όργανο) και που στη συνέχεια επικυρώθηκε από το αρμόδιο ειρηνοδικείο, είχε αρθεί στις 15 Ιανουαρίου 2020 μετά την κοινοποίηση της απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου της 26 Δεκεμβρίου 2019. Το 1^ο Ειρηνοδικείο αποφάσισε να άρει την απόφαση που απαγορεύει την πρόσβαση σε ολόκληρο τον ιστότοπο της Wikipedia χωρίς καθυστέρηση.

Ως προς την αποτελεσματικότητα της ατομικής προσφυγής στο Συνταγματικό Δικαστήριο, το Δικαστήριο του Στρασβούργου παρατήρησε ότι είχε διαπιστώσει, σε πολλές περιπτώσεις σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης, ότι η εφαρμογή αυτού του είδους έπρεπε να θεωρηθεί ως ένδικο μέσο που έπρεπε να εξαντληθεί για τους σκοπούς του άρθρου 35 § 1 της Σύμβασης σχετικά με τέτοιες καταγγελίες. Το Δικαστήριο δε βρήκε κανένα λόγο να διαφοροποιηθεί από τη νομολογία αυτή, δεδομένου ότι δεν υπήρχαν επαρκή στοιχεία για να διαπιστώσει ότι μια ατομική αίτηση στο Συνταγματικό Δικαστήριο δεν ήταν σε θέση να παράσχει την κατάλληλη επανόρθωση σχετικά με την καταγγελία του ιδρύματος βάσει του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ.

Όσον αφορά πρώτα απ’ όλα τους κανόνες για τον αποκλεισμό της πρόσβασης σε ιστότοπους σύμφωνα με το άρθρο 8/Α του Ν. 5651, ήταν σαφές από τις αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου ότι το δικαστήριο αυτό βασίστηκε σε νομολογία που καθορίζει τα κριτήρια που πρέπει να εφαρμόζονται. Ειδικότερα, το Συνταγματικό Δικαστήριο είχε κρίνει ότι ο αποκλεισμός πρόσβασης σε έναν ολόκληρο ιστότοπο ήταν ένα εξαιρετικό μέτρο και είχε απαριθμήσει τα κριτήρια που πρέπει να εφαρμόζονται για τη λήψη τέτοιων μέτρων. Αφού εξέτασε την υπόθεση είχε κρίνει επίσης ότι το μέτρο που διατάχθηκε από τα διοικητικά και δικαστικά όργανα δεν βασιζόταν σε μια επιτακτική κοινωνική ανάγκη, ότι δεν είχε αιτιολογηθεί επαρκώς και ότι ισοδυναμούσε με δυσανάλογη παρέμβαση στο δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης.

Το Δικαστήριο του Στρασβούργου σημείωσε τα επιχειρήματα του προσφεύγοντος ιδρύματος και τις παρατηρήσεις των τρίτων σχετικά με τη συστημική φύση του προβλήματος που τίθεται στην παρούσα υπόθεση. Ωστόσο, δεν είχε επαρκείς σχετικές πληροφορίες που να υποδηλώνουν ότι το Συνταγματικό Δικαστήριο δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει το υποτιθέμενο συστημικό πρόβλημα. Όπως παραδέχτηκε το ίδρυμα, το Συνταγματικό Δικαστήριο είχε εκδώσει αρκετές αποφάσεις για τον αποκλεισμό ιστοσελίδων, μέσω των οποίων είχε διαπιστώσει ένα μεγάλο αριθμό κριτηρίων που πρέπει να ακολουθούνται από τις εθνικές αρχές και τα δικαστήρια κατά την εξέταση αποφάσεων αποκλεισμού.

Περαιτέρω, εάν ένα πρόβλημα αποδεικνυόταν συστημικό, το Συνταγματικό δικαστήριο είχε επίσης στη διάθεσή του τα κατάλληλα μέσα, όπως τη διαδικασία πιλοτικής απόφασης, ως εναλλακτική λύση στην απλή εύρεση παραβίασης σε μια δεδομένη περίπτωση. Ομοίως, όταν εξέταζε ατομική προσφυγή, το Συνταγματικό Δικαστήριο εξουσιοδοτούνταν να αξιολογήσει την προβλεψιμότητα της εν λόγω διάταξης και να διαπιστώσει, εάν ενδείκνυται, ότι δεν πληρούσε τις απαιτήσεις όσον αφορά την «ποιότητα του νόμου». Όσον αφορά τη διάρκεια της διαδικασίας του Συνταγματικού Δικαστηρίου, το Δικαστήριο σημείωσε ότι το Συνταγματικό Δικαστήριο είχε εκδώσει την απόφασή του δύο χρόνια και οκτώ μήνες μετά την υποβολή της ατομικής προσφυγής. Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, αν και αυτή ήταν μια μακρά περίοδος, δεν ήταν προφανώς υπερβολική, ειδικά δεδομένου του τι διακυβεύονταν στην υπόθεση. Ωστόσο, αυτή η διαπίστωση δεν θα πρέπει να ερμηνεύεται ως παροχή εν λευκώ άδειας (carte blanche) στα εθνικά δικαστήρια για την αντιμετώπιση παρόμοιων καταγγελιών βάσει του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ, ιδίως ενόψει των ελλείψεων που εντοπίστηκαν από το Συνταγματικό Δικαστήριο σχετικά με τον έλεγχο που διενεργείται από τα ειρηνοδικεία.

Από τα παραπάνω προέκυψε ότι η πρώτη προϋπόθεση η οποία απαιτείται για να διαπιστώσει το Δικαστήριο ότι ένας προσφεύγων δεν είχε πλέον την ιδιότητα του θύματος – η αναγνώριση παραβίασης από τις εθνικές αρχές – πληροείται στην προκειμένη περίπτωση, καθώς οι όροι που χρησιμοποιήθηκαν στην απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου θα μπορούσαν να αναγνωστούν ως αναγνώριση ότι υπήρξε παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης. Ως προς τη δεύτερη προϋπόθεση – την ύπαρξη κατάλληλης και επαρκούς αποζημίωσης – το Συνταγματικό Δικαστήριο, αφού διαπίστωσε παράβαση, είχε επιστρέψει τη δικογραφία στο αρμόδιο ειρηνοδικείο ώστε να μπορέσει να ξανανοίξει τη διαδικασία με σκοπό την αποκατάσταση της παραβίασης. Με τη σειρά του, το ειρηνοδικείο είχε άρει την απόφαση αποκλεισμού ολόκληρης της ιστοσελίδας της Wikipedia μόλις έλαβε ειδοποίηση για την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, στις 15 Ιανουαρίου 2020.

Τέλος, το Συνταγματικό Δικαστήριο είχε επιδικάσει στο ίδρυμα 2.732,50 TRY για έξοδα και δαπάνες, επομένως και ο δεύτερος όρος πληρούνταν.

Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι το τουρκικό Συνταγματικό Δικαστήριο, αποφασίζοντας επί της ατομικής προσφυγής  την οποία κλήθηκε να εξετάσει, είχε αναγνωρίσει επί της ουσίας παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ και είχε επιδικάσει κατάλληλη και επαρκή αποζημίωση στο προσφεύγον ίδρυμα. Έτσι έκρινε ότι το ίδρυμα δεν μπορούσε να διεκδικεί πλέον το καθεστώς θύματος και ότι η προσφυγή ήταν ασυμβίβαστη με τις διατάξεις της Σύμβασης όσον αφορά τους σκοπούς του άρθρου 35 § 3 (α) και ως εκ τούτου την απέρριψε (επιμέλεια: echrcaselaw.com).