Η προστασία των ανηλίκων και το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης στο «ζυγό» του ΕΔΔΑ

ΑΠΟΦΑΣΗ:

M.P. κατά Φιλανδίας της 15.12.2016   (αριθμ. προσφ.36487/12)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Καταδίκη μητέρας σε πρόστιμο για συκοφαντική δυσφήμιση του πατέρα του παιδιού τους εξαιτίας αναπόδεικτων καταγγελιών της για ανησυχίες περί ενδεχομένης σεξουαλικής κακοποίησης της ανήλικης κόρης τους. Το ΕΔΔΑ καταδίκασε την Φιλανδία επειδή τα εθνικά δικαστήρια καταδίκασαν ποινικά την προσφεύγουσα, παρά το γεγονός ότι  η καταγγελία της  δεν είχε επαρκή πραγματική βάση εναντίον του πατέρα του παιδιού της. Η αιτιολογία αυτή δεν επαρκεί για να αποδειχθεί ότι η παρέμβαση στην ελευθερία της έκφρασης της προσφεύγουσας  ήταν «αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία». Οι φινλανδικές αρχές δεν μπόρεσαν να ισορροπήσουν τα διακυβευόμενα συμφέροντα (της προστασίας της ανήλικης από δυνητική σοβαρή βλάβη και της προστασίας της φήμης του μηνυτή), κατά παράβαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ.

ΣΧΟΛΙΟ-ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ:

Σε περίπτωση καταγγελίας για κακοποίηση παιδιού δεν συμβαδίζει με την ελευθερία της έκφρασης η καταδίκη της καταγγέλλουσας εξαιτίας μη ύπαρξης αποδεικτικών στοιχείων αλλά πρέπει να συνεκτιμώνται τα διακυβευόμενα συμφέροντα της προστασίας του ανηλίκου από δυνητική σοβαρή βλάβη και της προστασίας της φήμης του μηνυτή.

ΔΙΑΤΑΞΗ:

Άρθρο 10 (ελευθερία της έκφρασης) της ΕΣΔΑ.

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ:

Η προσφεύγουσα, η κα Μ.Ρ., είναι Φιλανδή υπήκοος, γεννημένη το 1971 και ζει στο Ελσίνκι. Η υπόθεση αφορά την καταδίκη της προσφεύγουσας για  συκοφαντική δυσφήμηση καθώς είχε εκφράσει ανησυχίες ότι η κόρη της θα μπορούσε να είχε κακοποιηθεί σεξουαλικά από τον πατέρα της (κόρης).

Η κα Μ.Ρ. και ο πρώην σύντροφό της, άρχισαν να συζούν από το 2003. Η κόρη τους γεννήθηκε τον Νοέμβριο του 2004. Τον Μάιο του 2006, η κα Μ.Ρ. και η κόρη της εγκατέλειψαν τον πατέρα του παιδιού  καθώς η κα Μ.Ρ. είχε αρχίσει να φοβάται για την ασφάλεια τη δική της και του παιδιού της, επειδή ο πατέρας ήταν, κατά την άποψή της, βίαιος.

Τον Ιούλιο του 2006, ο πατέρας του παιδιού κίνησε διαδικασίες επιμέλειας και επικοινωνίας. Μετά τις  αποφάσεις του Αυγούστου του 2006 και του Ιουνίου του 2007, το Επαρχιακό Δικαστήριο Kouvola προέβη σε προφορική ακρόαση και στις 4 Σεπτέμβρη του 2007 αποφάσισε την από κοινού επιμέλεια του παιδιού. Το παιδί θα ζούσε με τη μητέρα του και θα επισκέπτονταν τον πατέρα της κάθε Σαββατοκύριακο από Παρασκευή έως Κυριακή και κατά τη διάρκεια των διακοπών, χωρίς επίβλεψη.

Εν τω μεταξύ, μετά την τρίτη επίσκεψη του παιδιού με τον πατέρα της χωρίς επίβλεψη τον Αύγουστο του 2007, η κα Μ.Ρ. ήρθε σε επαφή με έναν παιδοψυχίατρο καθώς ανησυχούσε γιατί η συμπεριφορά της κόρης της είχε αλλάξει, και πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιούσε χυδαίο λεξιλόγιο και ήταν ανήσυχη και αγχωμένη. Στις 16 Αυγούστου 2007, η κα Μ.Ρ. επικοινώνησε με τις αρχές παιδικής πρόνοιας στο Ελσίνκι και ανέφερε τις υποψίες της ότι η κόρη της κακοποιείτο σεξουαλικά από τον πατέρα της. Οι αρχές ανέφεραν το θέμα στην αστυνομία και συνέστησαν ότι οι συναντήσεις μεταξύ του παιδιού και του πατέρα να ανασταλούν μέχρι το τέλος της έρευνας. Η αστυνομία ζήτησε να διεξαχθεί ιατροδικαστική-ψυχολογική συζήτηση με το παιδί, αλλά το Ιατροδικαστικό Παιδικό και Εφηβικό Ψυχιατρικό Κέντρο θεώρησε ότι το παιδί ήταν πάρα πολύ μικρό για  μια τέτοια συζήτηση-εξέταση. Η προδικαστική έρευνα ολοκληρώθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2007, μετά από μια σωματική εξέταση που διενεργήθηκε στο παιδί δεν καταγράφηκαν εξωτερικά σημάδια οποιασδήποτε κακοποίησης.

Στις 19.10.2007, η κα Μ.Ρ. είχε τηλεφωνική συνομιλία με έναν κοινωνικό λειτουργό και επέμεινε να διεξαχθεί άλλη μια έρευνα, όπως η ίδια πίστευε κόρη της παρέμειναν σε κίνδυνο κατά τη διάρκεια των επισκέψεων που πραγματοποιούνταν χωρίς επίβλεψη με τον πατέρα της. Η κοινωνική λειτουργός εξήγησε ότι η δικαστική απόφαση για τα δικαιώματα επιμέλειας παρέμενε σε ισχύ, οπότε η κα Μ.Ρ. θα έπρεπε να προσφύγει κατά της εν λόγω απόφασης, και όχι να προβεί σε κατηγορίες προς τις αρχές παιδικής πρόνοιας. Η κα Μ.Ρ. παρ’ όλα αυτά υπέβαλε δεύτερη αναφορά ενώπιον των αρχών της Πρόνοιας τον Ιανουάριο του 2008, επιμένοντας να διεξαχθεί μια επιπρόσθετη έρευνα και επέμενε ότι η κόρη της είχε κακοποιηθεί.  Αργότερα τον ίδιο μήνα η  προσφεύγουσα μετέφερε τη κόρη της σε κλινική για εξέταση, καθώς το παιδί αντιμετώπιζε προβλήματα με τον ύπνο και κατά την άποψή της, συμπεριφέρονταν περίεργα. Δεν βρέθηκαν σημάδια σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης. Η προδικαστική έρευνα του αστυνομικού τμήματος της Kouvola ολοκληρώθηκε στις 4 Μαΐου 2008, καθώς δεν υπήρχαν στοιχεία για οποιοδήποτε αδίκημα.

Σε αδιευκρίνιστη ημερομηνία, ο πατέρας του παιδιού ζήτησε από την αστυνομία να ερευνήσει κατά πόσον η κα Μ.Ρ. τον είχε δυσφημήσει συκοφαντικά, διαδίδοντας ψευδείς πληροφορίες για το άτομό του στην κοινωνική λειτουργό, στις 19.10.2007. Ο Εισαγγελέας άσκησε ποινική δίωξη κατά της  προσφεύγουσας  για συκοφαντική δυσφήμιση, καθώς στις 19.10.2007 επέμενε ότι η κόρη της διέτρεχε κίνδυνο σεξουαλικής κακοποίησης από τον πατέρα της, παρ’ όλο που η αστυνομία είχε ήδη διερευνήσει το θέμα και δεν βρήκε κανένα στοιχείο. Το Επαρχιακό Δικαστήριο του Ελσίνκι καταδίκασε την κα Μ.Ρ. για συκοφαντική δυσφήμιση στις 11 Σεπτεμβρίου 2009, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι δεν είχε επαρκή πραγματικά στοιχεία εναντίον του πατέρα του παιδιού της. Της επιβλήθηκε πρόστιμο και διετάχθη να καταβάλει  1.000 ευρώ ως αποζημίωση στον πατέρα του παιδιού. Η απόφαση αυτή επικυρώθηκε σε έφεση για τους ίδιους ουσιαστικά λόγους, με το Εφετείο να επισημαίνει ότι καμία σημασία δεν είχε το γεγονός ότι η προσφεύγουσα είχε υποβάλλει τις καταγγελίες της ενώπιον δημοσίου υπαλλήλου , ο οποίος δεσμεύεται από το απόρρητο.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το Δικαστήριο του Στρασβούργου επισήμανε ότι ο σκοπός ήταν να επιτευχθεί μια ισορροπία μεταξύ της ανάγκης προστασίας των παιδιών από τον κίνδυνο δυνητικά σοβαρής βλάβης και της ανάγκης προστασίας ενός γονέα ενάντια στις λανθασμένες υπόνοιες και κατηγορίες ότι έχει κακοποιήσει το παιδί του. Επανέλαβε, επίσης, την ανάγκη να προφυλαχθεί από το δυναμικό «αποτέλεσμα τρόμου» όταν ασκούνταν κατηγορίες εναντίον εκείνων που, καλή τη πίστη, εκφράζουν υποψίες για κακοποίηση των παιδιών στο πλαίσιο της αρμόδιας διαδικασίας υποβολής καταγγελιών.

Το Δικαστήριο δεν εξετάζει μόνο το περιεχόμενο της παρέμβασης στην ελευθερία της έκφρασης της κα Μ.Ρ., δηλαδή της άσκησης δίωξης εναντίον της και την καταδίκη της για δυσφήμιση, αλλά και το πλαίσιο στο οποίο είχε λάβει χώρα. Το πλαίσιο ήταν μια εμπιστευτική τηλεφωνική συνομιλία μεταξύ της κα Μ.Ρ. και ενός κοινωνικού λειτουργού. Σε αντίθεση με το Φιλανδικό Εφετείο, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι το ζήτημα του επαγγελματικού απορρήτου ήταν σχετικό με την αξιολόγηση του αν ήταν υπερβολικό να την καταδικάσουν για δυσφήμηση εκφράζοντας τις ανησυχίες της σχετικά με τη πιθανή κακοποίηση της κόρης της.

Πράγματι, οι ποινικές διώξεις εναντίον της κας Μ.Ρ.  και η καταδίκη της για συκοφαντική δυσφήμιση δεν θα μπορούσε να θεωρούνται ενέργειες σύμφωνα με τις απαιτήσεις του άρθρου 10. Παρά το γεγονός ότι είχε μόνο τιμωρηθεί με πρόστιμο, το Δικαστήριο δεν ήταν σε θέση να δεχθεί ότι υπήρξε κάποια «πιεστική κοινωνική ανάγκη» ώστε να παρέμβει κάποιο όργανο στην ελευθερία της έκφρασης της κας Μ.Ρ. μέσω της επιβολής ποινικών κυρώσεων εναντίον της.

Το Δικαστήριο διαπίστωσε επίσης ότι οι λόγοι που επικαλούνται τα εθνικά δικαστήρια, δηλαδή ότι η προσφεύγουσα δεν είχε επαρκή πραγματική βάση στους ισχυρισμούς εναντίον του πατέρα του παιδιού της, δεν αρκούσαν να αποδείξουν ότι η παρέμβαση στην ελευθερία της έκφρασης της κα Μ.Ρ. ήταν «αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία». Οι φινλανδικές αρχές δεν είχαν ως εκ τούτου καταφέρει να ισορροπήσουν τα διακυβευόμενα συμφερόντων, κατά παράβαση του άρθρου 10 της Σύμβασης.

Το ΕΔΔΑ  έκρινε ότι η Φινλανδία όφειλε να καταβάλει στην προσφεύγουσα 8.001,86 ευρώ για αποζημίωση, 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 6.000 ευρώ για δικαστικά έξοδα και δαπάνες.