Πρώτη απόφαση του Στρασβούργου για μη συμμόρφωση κράτους σε απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Διαπίστωση παραβίασης της υποχρέωσης του κράτους για εκτέλεση της απόφασης
ΑΠΟΦΑΣΗ
Ilgar Mammadov κατά Αζερμπαϊτζάν της 29.05.2019 (αρ. προσφ. 15172/13)
ΣΧΟΛΙΟ
Η παρούσα απόφαση είναι σημαντική γιατί αποτελεί την πρώτη απόφαση του ΕΔΔΑ για μη εκτέλεση της απόφασής του από κράτος μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης. Σύμφωνα με το άρθρο 46 της ΕΣΔΑ οι αποφάσεις του Δικαστηρίου του Στρασβούργου έχουν υποχρεωτική ισχύ και τα κράτη είναι υποχρεωμένα να συμμορφώνονται με αυτές. Εάν η Επιτροπή των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης κρίνει ότι ένα κράτος δεν συμμορφώθηκε με την εκδοθείσα απόφαση με πλειοψηφία 2/3 παραπέμπει την υπόθεση στο ΕΔΔΑ για να κρίνει αν το κράτος έχει παραλείψει την υποχρέωσή του για συμμόρφωση. Αν το ΕΔΔΑ διαπιστώσει τέτοια παραβίαση τότε αναπέμπει την υπόθεση στην Επιτροπή Υπουργών για λήψη πρόσθετων μέτρων. Το ίδιο το Δικαστήριο δεν έχει δυνατότητα λήψης κυρώσεων. Στην παρούσα υπόθεση κρίθηκε ότι το Αζερμπαϊτζάν δεν συμμορφώθηκε με την απόφαση του ΕΔΔΑ. Παρουσιάζει ενδιαφέρον η συνέχεια στην αρμόδια Επιτροπή των Υπουργών και στις ενέργειές της κατά του ανωτέρω κράτους.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Μη συμμόρφωση κράτους σε απόφαση ΕΔΔΑ. Πρώτη απόφαση του Δικαστηρίου του Στρασβούργου σύμφωνα με το άρθρο 46 της ΕΣΔΑ. Διαπίστωση ότι το Αζερμπαϊτζάν δεν έχει εκπληρώσει την υποχρέωσή του να συμμορφωθεί με απόφαση του Δικαστηρίου το 2014 στην περίπτωση του πολιτικού ακτιβιστή Ilgar Mammadov. Ενώ το 2014 το Δικαστήριο είχε αποφασίσει την αποφυλάκιση άνευ όρων του προσφεύγοντα, η αποφυλάκισή του έλαβε χώρα το 2018, αλλά υπό όρους, οδηγώντας το Δικαστήριο να διαπιστώσει ομόφωνα, ότι υπήρξε παραβίαση από το Αζερμπαϊτζάν του άρθρου 46 § 1 (υποχρεωτική ισχύς και εκτέλεση των αποφάσεων) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Η υπόθεση αφορούσε την παραπομπή ερώτησης στο Δικαστήριο από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία είναι υπεύθυνη για την εποπτεία της εκτέλεσης των αποφάσεων του Δικαστηρίου, σχετικά με το αν το Αζερμπαϊτζάν εκτέλεσε την απόφαση του ΕΔΔΑ για την απελευθέρωσή του προσφεύγοντος χωρίς όρους.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ειδικότερα ότι η κυβέρνηση είχε λάβει μόνο περιορισμένα μέτρα για να εφαρμόσει την απόφαση, γεγονός που οδήγησε το Αζερμπαϊτζάν να μην ενεργήσει με «καλή πίστη» ή με τρόπο που ήταν σύμφωνο με τα «συμπεράσματα και το πνεύμα» της απόφασης του στην υπόθεση του προσφεύγοντος.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το Αζερμπαϊτζάν δεν τήρησε την υποχρέωσή του βάσει του άρθρου 46 § 1 της Σύμβασης να συμμορφωθεί με την απόφαση.
Σύμφωνα με το άρθρο 46 § 5 της Σύμβασης, σε περιπτώσεις στις οποίες το Δικαστήριο διαπιστώνει παραβίαση του άρθρου 46 § 1 πρέπει να παραπέμπονται στην Επιτροπή Υπουργών για εξέταση επιπρόσθετων μέτρων που πρέπει να ληφθούν.
Το 2014, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το Αζερμπαϊτζάν παραβίασε τα δικαιώματα του προσφεύγοντος, όταν αυτός κατηγορήθηκε για ποινικά αδικήματα και τέθηκε υπό προσωρινή κράτηση το 2013 χωρίς να υπάρχει εύλογη υποψία ότι διέπραξε το αδίκημα. Το Δικαστήριο θεώρησε ότι οι περιστάσεις υπεδείκνυαν ότι ο συγκεκριμένος σκοπός των μέτρων αυτών ήταν να κάνουν τον προσφεύγοντα να σιωπήσει ή να τιμωρηθεί για την κριτική του εναντίον της Κυβέρνησης.
Στις διαδικασίες εκτέλεσης, η Επιτροπή Υπουργών τόνισε τα θεμελιώδη ελαττώματα της ποινικής διαδικασίας και κάλεσε πολλές φορές το Αζερμπαϊτζάν να απελευθερώσει τον προσφεύγοντα ως απαραίτητη ενέργεια προς την αποκατάσταση των παραβιάσεων που είχε διαπιστώσει το Δικαστήριο.
Ωστόσο, ο προσφεύγων παρέμεινε υπό κράτηση για σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά την αμετάκλητη απόφαση του ΕΔΔΑ στις 13 Οκτωβρίου 2014, έως την υπό όρους απελευθέρωσή του στις 13 Αυγούστου 2018. Τον Μάρτιο του 2019 το Ανώτατο Δικαστήριο, μετά τη μείωση της ποινής του, έκρινε ότι είχε εκτίσει την ποινή του στο σύνολό της και έθεσε κατά μέρος την εντολή επιτήρησης και άλλες προϋποθέσεις για την απελευθέρωσή του.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 46
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Ilgar Eldar Οglu Mammadov, είναι υπήκοος του Αζερμπαϊτζάν που γεννήθηκε το 1970 και ζει στο Μπακού. Είναι πολιτικός blogger και ακτιβιστής που είχε επίσης ανακοινώσει την πρόθεσή του να λάβει μέρος στις Προεδρικές εκλογές το 2013.
Τον Φεβρουάριο του 2013 , τέθηκε υπό προσωρινή κράτηση, αφού έγραψε στο blog του για τις αναταραχές στην πόλη Ismayilli. Έγραψε, μεταξύ άλλων, ότι οι άνθρωποι εκεί είχαν αντιδράσει «στη διαφθορά και στη θρασύτητα» των δημοσίων υπαλλήλων. Εν συνεχεία κατηγορήθηκε για την οργάνωση και την ενεργή συμμετοχή του σε πράξεις που προκάλεσαν παραβίαση της δημόσιας τάξης, και αργότερα κατηγορήθηκε για μαζική αναταραχή και για αντίσταση και βία κατά δημοσίων υπαλλήλων, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή και την υγεία τους.
Ο κ. Mammadov υπέβαλε αίτηση ενώπιον του Δικαστηρίου στις 25 Φεβρουαρίου 2013, επικαλούμενος ειδικότερα ότι είχε συλληφθεί και κρατηθεί χωρίς «εύλογη υποψία» για ποινικό αδίκημα, ότι το δικαίωμα να τεκμαίρεται αθώος είχε παραβιαστεί, και ότι είχε διωχθεί για τις πολιτικές του απόψεις και την απειλή που παρουσίαζε ως πιθανός υποψήφιος για προεδρία. Τον Μάρτιο του 2014 καταδικάστηκε σε επτά χρόνια κάθειρξης.
Σε απόφαση της 22 Μαΐου 2014 (πρώτη απόφαση Mammadov) το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβιάσεις του άρθρου 5 § 1 (δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια), άρθρου 5 § 4 (δικαίωμα δικαστικού ελέγχου της κράτησης), του άρθρου 6 παράγραφος 2 (τεκμήριο αθωότητας) και του άρθρου 18 (περιορισμός της χρήσης περιορισμών δικαιωμάτων) σε συνδυασμό με το άρθρο 5. Του επιδίκασε επίσης 20.000 ευρώ για ηθική βλάβη.
Η Επιτροπή Υπουργών εξέτασε για πρώτη φορά την υπόθεση τον Δεκέμβριο του 2014. Υιοθέτησε πολλές αποφάσεις, υπογραμμίζοντας την υποχρέωση του κράτους βάσει του άρθρου 46 § 1 της Σύμβασης να λάβει μεμονωμένα μέτρα για την εξάλειψη τυχόν παραβιάσεων που είχαν θεσπιστεί και να διαγράψει τις συνέπειές τους, ώστε να τεθεί ο κ. Mammadov σε θέση στην οποία θα ήταν αν τα δικαιώματά του δεν είχαν παραβιαστεί (restitutio in integrum).
Εν συνεχεία, η Επιτροπή Υπουργών υπογράμμισε τις θεμελιώδεις αδυναμίες της ποινικής διαδικασίας του Αζερμπαϊτζάν που αποκάλυψαν τα συμπεράσματα του Δικαστηρίου σύμφωνα με το άρθρο 18 σε συνδυασμό με το άρθρο 5 της Σύμβασης και στη συνέχεια ζήτησε την άμεση και άνευ όρων απελευθέρωση του προσφεύγοντος. Ωστόσο, παρέμεινε υπό κράτηση βάσει των επίδικων ποινικών διώξεων.
Τον Οκτώβριο του 2017, η Επιτροπή έστειλε στο Αζερμπαϊτζάν επίσημη ανακοίνωση ότι, κατά την άποψή της, δεν είχε εκπληρώσει την υποχρέωσή του βάσει της Σύμβασης. Η ανακοίνωση αυτή είναι το πρώτο βήμα σε μια διαδικασία παράβασης που εισήχθη το 2010 σύμφωνα με το άρθρο 46 § 4 της Σύμβασης.
Σε συνέχεια αυτής της διαδικασίας, η Επιτροπή Υπουργών, τον Δεκέμβριο του 2017, υπέβαλε ερώτημα στο Δικαστήριο σχετικά με την εκπλήρωση από το Αζερμπαϊτζάν της υποχρέωσής του βάσει του άρθρου 46 § 1.
Ο προσφεύγων απελευθερώθηκε υπό όρους τον Αύγουστο του 2018. Το Μάρτιο του 2019 το Ανώτατο Δικαστήριο μείωσε την ποινή του, διαπίστωσε ότι είχε εκτίσει πλήρως την ποινή του και άφησε κατά μέρος τους όρους για την αποφυλάκισή του.
Τον Νοέμβριο του 2017, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η δίκη του προσφεύγοντος σχετικά με τις ίδιες ποινικές διώξεις με αυτές που επικρίθηκαν στην απόφαση του για το 2014, παραβίασε επίσης τα δικαιώματά του (δεύτερη απόφαση Mammadov).
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Διαδικασία βάσει του άρθρου 46 § 4
Καθώς αυτή ήταν η πρώτη φορά που το Δικαστήριο χειριζόταν διαδικασίες παραβίασης, καθόρισε πρώτα τη δική του προοπτική. Σημείωσε ειδικότερα ότι το ιστορικό σύνταξης του 14ου Πρωτοκόλλου, το οποίο είχε εισαγάγει το μέτρο αυτό έδειξε ότι οι διαδικασίες βάσει του άρθρου 46 § 4 αποσκοπούσαν στη βελτίωση και την επιτάχυνση της εκτέλεσης των αποφάσεών του.
Διαπίστωσε ότι οι απαιτήσεις του άρθρου 46 αντανακλούσαν τις αρχές του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένου της υποχρέωσης των κρατών να επιτύχουν όσο το δυνατόν περισσότερο την επαναφορά των πραγμάτων και να αποτρέψουν παρόμοιες παραβιάσεις. Αυτές οι αρχές περιέχονταν στον Κανονισμό της Επιτροπής Υπουργών και στο μηχανισμό εποπτείας που θεσπίστηκε σήμερα βάσει του άρθρου 46 παρέχοντας ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για την εκτέλεση των αποφάσεων του Δικαστηρίου, ενισχυμένη από την πρακτική της Επιτροπής Υπουργών.
Ο ρόλος του Δικαστηρίου δεν ήταν να υποκαταστήσει την Επιτροπή Υπουργών από το εποπτικό της καθήκον. Ωστόσο, σύμφωνα με το άρθρο 46 § 4, έπρεπε να λάβει αμετάκλητη απόφαση σχετικά με το ζήτημα της συμμόρφωσης με μια απόφαση. Κατά τον τρόπο αυτό, έπρεπε να λάβει υπόψη όλους τους σχετικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των συμπερασμάτων της Επιτροπής, τη θέση της κυβέρνησης και τις υποδείξεις του θύματος και να προσδιορίσει τις νομικές υποχρεώσεις που απορρέουν από την τελική κρίση. Μια τέτοια απόφαση έπρεπε επίσης να αναφέρεται στην κατάσταση συμμόρφωσης τη στιγμή του υποβλήθηκε το ερώτημα στο Δικαστήριο.
Το πεδίο εφαρμογής της υπόθεσης
Η διατύπωση του ερωτήματος της Επιτροπής Υπουργών ήταν ευρεία, αλλά το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι στην ουσία επικεντρώθηκε στην εικαζόμενη παράλειψη του Αζερμπαϊτζάν να λάβει μεμονωμένα μέτρα για να συμμορφωθεί με τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων του κ. Mammadov σύμφωνα με το άρθρο 18 σε συνδυασμό με το άρθρο 5. Συνεπώς δεν χρειάζονταν να εξετάσει λεπτομερώς τα άλλα στοιχεία της απόφασης, όπως τα γενικά μέτρα ή, η ηθική βλάβη που είχε καταβάλει το Αζερμπαϊτζάν τον Δεκέμβριο του 2014.
Εξέταση των εξατομικευμένων μέτρων
Το Δικαστήριο επισήμανε ότι η απόφασή του δεν είχε διευκρινίσει ρητά τι είδους ατομικά μέτρα είχε πάρει το Αζερμπαϊτζάν. Το ερώτημα ήταν αν τα μέτρα που έλαβε η Κυβέρνηση ήταν σύμφωνα με τα συμπεράσματα και το πνεύμα της πρώτης απόφασης Mammadov, η οποία διαπίστωσε ότι οι ενέργειες των αρχών για την επιδίωξη της αμφισβητούμενης, κατά το Δικαστήριο, ποινικής δίωξης κατά του κ. Mammadov είχαν την πρόθεση να τον κάνουν να σιωπήσει ή να τιμωρηθεί επειδή είχε επικρίνει την κυβέρνηση.
Η υποχρέωση των κρατικών αρχών ήταν να επιτύχουν, στο μέτρο του δυνατού, την επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση. Υπό το φως των συμπερασμάτων και του πνεύματος της απόφασης, αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εξάλειψη των αρνητικών συνεπειών της επιβολής της ποινικής δίωξης, συμπεριλαμβανομένης της απελευθέρωσης του κ. Mammadov. Το Δικαστήριο σημείωσε ότι κατά την άποψη της κυβέρνησης οι διάφορες δικαστικές διαδικασίες στις οποίες ο προσφεύγων άσκησε έφεση κατά της καταδίκης του, είχαν εξεταστεί από την πρώτη απόφαση Mammadov. Η κυβέρνηση παρατήρησε επίσης ότι ο προσφεύγων είχε τελικά αφεθεί ελεύθερος τον Αύγουστο του 2018.
Ωστόσο, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι τη στιγμή που η Επιτροπή των Υπουργών είχε κινήσει τη διαδικασία παράβασης το Δεκέμβριο του 2017, ήταν σαφές ότι η εσωτερική διαδικασία δεν είχε παράσχει την απαιτούμενη αποκατάσταση. Πράγματι, το 2016 το Εφετείο απέρριψε τα συμπεράσματα του Στρασβούργου βάσει του άρθρου 5 § 1 (γ) και δεν διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 18 σε συνδυασμό με το άρθρο 5.
Ούτε η αποφυλάκισή του τον Μάρτιο του 2018 ούτε η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου του Μαρτίου του 2019 επέτρεψαν την απαιτούμενη αποκατάσταση καθώς, όπως και οι άλλες εσωτερικές αποφάσεις, η καταδίκη με βάση τις καταχρηστικές κατηγορίες σε βάρος του κ. Mammadov είχε ήδη επικυρωθεί. Εν πάση περιπτώσει, και οι δύο αποφάσεις ελήφθησαν μετά την παραπομπή της Επιτροπής των Υπουργών.
Συμπέρασμα
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι ολόκληρη η δομή της Σύμβασης στηρίζεται στην υπόθεση ότι οι αρχές των κρατών μελών ενεργούν με καλή πίστη. Τα δικαιώματα που εγγυάται η Σύμβαση έχουν ως στόχο να είναι πρακτικά και αποτελεσματικά και όχι θεωρητικά.
Τα περιορισμένα μέτρα που ελήφθησαν για την εκτέλεση της πρώτης απόφασης του Δικαστηρίου στην υπόθεση του προσφεύγοντος δεν επέτρεψαν στο Δικαστήριο να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το Αζερμπαϊτζάν είχε ενεργήσει με «καλή πίστη» κατά τρόπο συμβατό με τα «συμπεράσματα και το πνεύμα» της απόφασης, ή με έναν τρόπο που είχε παράσχει πρακτική και αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων της ΕΣΔΑ, που διαπιστώθηκε ότι έχουν παραβιαστεί στην περίπτωση αυτή.
Κατά συνέπεια, διαπίστωσε ότι το Αζερμπαϊτζάν δεν τήρησε την υποχρέωση του άρθρου 46 § 1 να εφαρμόσει την απόφαση στην υπόθεση του προσφεύγοντος.
Ξεχωριστές απόψεις
Οι δικαστές Yudkivska, Pinto de Albuquerque, Wojtyczek, Dedov, Motoc, Poláčková και Hüseynov εξέφρασαν κοινή σύμφωνη γνώμη, ενώ ο δικαστής Wojtyczek και ο δικαστής Motoc εξέφρασαν έκαστος περαιτέρω συγκλίνουσες απόψεις(επιμέλεια echrcaselaw.com).
