Υιοθεσία παιδιού από ανάδοχη οικογένεια με διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις από τη βιολογική μητέρα. Παραβίαση σεβασμού της οικογενειακής ζωής
ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΕΥΡΕΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ
Abdi Ibrahim κατά Νορβηγίας της 10.12.2021 (αρ. προσφ. 15379/16)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Υιοθεσία παιδιού από ανάδοχη οικογένεια με διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις από τη μητέρα. Δικαίωμα στην πολιτιστική και θρησκευτική ταυτότητα.
Οι νορβηγικές αρχές επέτρεψαν την υιοθεσία του παιδιού της προσφεύγουσας από ανάδοχη οικογένεια ενάντια στις επιθυμίες της βιολογικής μητέρας του. Η προσφεύγουσα, υπήκοος Σομαλίας που είχε μετακομίσει στην Νορβηγία, δεν ζήτησε την επιστροφή του γιου της σε αυτήν καθώς είχε περάσει πολύ καιρό με τους ανάδοχους γονείς του, αλλά επιθυμούσε να διατηρήσει τις πολιτιστικές και θρησκευτικές του ρίζες, καθώς και το δικαίωμα επικοινωνίας μαζί του.
Η προσφεύγουσα ισχυρίστηκε ότι η αφαίρεση της γονικής μέριμνας του γιου της Χ. ο οποίος είχε τεθεί σε ανάδοχη μέριμνα από οικογένεια με διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις από αυτήν, και της έγκρισης της υιοθεσίας του παιδιού από αυτή την οικογένεια, είχε ως αποτέλεσμα την παραβίαση των άρθρων 8 και 9 της Σύμβασης.
Το ΕΔΔΑ αποφάσισε να εξετάσει την επιθυμία της προσφεύγουσας να αναθρέψει τον γιο της σύμφωνα με την μουσουλμανική θρησκεία ως αναπόσπαστο μέρος της καταγγελίας της σύμφωνα με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, όπως ερμηνεύεται και εφαρμόζεται υπό το φως του άρθρου 9 (ελευθερία της θρησκείας). Δεν έκρινε ότι ήταν απαραίτητο να εξεταστεί χωριστά το άρθρο 9.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου επεσήμανε ότι είχαν ληφθεί υπόψη διάφορα συμφέροντα κατά την αναδοχή του υιού της προσφεύγουσας, όχι μόνο κατά πόσο το ανάδοχο σπίτι θα ανταποκρίνεται στα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της μητέρας και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, αλλά και ότι είχε συμμορφωθεί με τα δικαιώματά της.
Ωστόσο, κατά τις επακόλουθες διευθετήσεις επικοινωνίας μεταξύ μητέρας και γιου, οι οποίες ήταν πολύ περιορισμένες και είχαν καταλήξει στην υιοθεσία του τελευταίου, δεν είχε λάβει υπόψη το ενδιαφέρον της μητέρας να επιτρέψει στον γιό της να διατηρήσει τουλάχιστον κάποιους δεσμούς με την πολιτιστική και θρησκευτική του ταυτότητα.
Πράγματι, υπήρχαν ελλείψεις στη συνολική διαδικασία λήψης αποφάσεων που οδήγησαν στην υιοθεσία, οι οποίες δεν είχαν εστιάσει στο αμοιβαίο συμφέρον μητέρας και παιδιού να διατηρήσουν οικογενειακούς δεσμούς.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι οι νορβηγικές αρχές παραβίασαν το δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής ζωής (άρθρο 8 της ΕΣΔΑ), και επιδίκασε στην προσφεύγουσα 30.000 ευρώ για έξοδα και δαπάνες, ωστόσο απέρριψε το υπόλοιπο της αξίωσης της προσφεύγουσας για δίκαιη ικανοποίηση.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 8
Άρθρο 9
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα, Mariya Abdi Ibrahim, είναι υπήκοος Σομαλίας, γεννημένη το 1993.
Το παιδί της, αγόρι το οποίο γεννήθηκε το 2009 στην Κένυα πριν μετακομίσει η προσφεύγουσα στη Νορβηγία, όπου της χορηγήθηκε καθεστώς πρόσφυγα, τέθηκε σε καθεστώς επείγουσας ανάδοχης φροντίδας στα τέλη του 2010. Το κέντρο γονέων-παιδιών όπου η προσφεύγουσα διέμενε αρχικά προκειμένου να βοηθηθεί στη φροντίδα του γιου της είχε ενημερώσει τις υπηρεσίες πρόνοιας ότι το παιδί κινδύνευε.
Στη συνέχεια εντάχθηκε σε μια χριστιανική οικογένεια, αν και η προσφεύγουσα είχε υποστηρίξει ότι έπρεπε να μεταφερθεί είτε στα ξαδέρφια της είτε σε οικογένεια Σομαλών ή Μουσουλμάνων.
Όσον αφορά το δικαίωμα επικοινωνίας, το 2010 επετράπη σε μητέρα και παιδί να συναντηθούν για δύο ώρες, τέσσερις φορές το χρόνο. Αυτό το καθεστώς άλλαξε στη συνέχεια σε μία ώρα, έξι φορές το χρόνο το 2011. Το 2013 οι αρχές υπέβαλαν αίτηση για να επιτρέψουν στην ανάδοχη οικογένεια να υιοθετήσει το παιδί, κάτι που θα είχε ως αποτέλεσμα η προσφεύγουσα να μη διατηρεί κανένα δικαίωμα επικοινωνίας με το παιδί της και για τον σκοπό αυτό να αφαιρεθούν τα γονικά της δικαιώματα.
Έπειτα από αυτά η προσφεύγουσα άσκησε έφεση με αίτημα όχι την επιστροφή του παιδιού, καθώς είχε περάσει πολύ καιρό με τους ανάδοχους γονείς του, αλλά τη διατήρηση του δικαιώματος επικοινωνίας, μεταξύ άλλων, για να μην αποκοπεί από τις πολιτιστικές και θρησκευτικές του ρίζες.
Το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάσισε, με πλειοψηφία, τον Μάιο του 2015 να απορρίψει την έφεση της προσφεύγουσας και να επιτρέψει την υιοθεσία. Η απόφαση βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην προσκόλληση του παιδιού στην ανάδοχη οικογένεια και στην αρνητική αντίδραση σχετικά με τις συνεδρίες επικοινωνίας με την προσφεύγουσα. Επιπλέον, ο γιος της προσφεύγουσας κρίθηκε ότι ήταν ένα ευάλωτο παιδί το οποίο είχε ανάγκη από σταθερότητα. Η υιοθεσία θα σήμαινε ότι η προσφεύγουσα δεν θα μπορούσε να ζητήσει την επιστροφή του γιου της στο μέλλον και θα εξάλειφε όποια πιθανή σύγκρουση μεταξύ αυτής και των ανάδοχων γονέων. Το δικαστήριο επίσης εξέτασε θέματα που θα μπορούσαν να προκύψουν από την υιοθεσία του από χριστιανική οικογένεια, όπως η εθνικότητα, οι πολιτισμικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Μεταξύ του 2013 και της απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου το 2015, το παιδί και η προσφεύγουσα συναντήθηκαν δύο φορές. Η αίτηση αναίρεσης της προσφεύγουσας τον Σεπτέμβριο του 2015 δεν έγινε δεκτή από το Ανώτατο Δικαστήριο.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Ο κύριος λόγος πίσω από το αίτημα της προσφεύγουσας να παραπέμψει την υπόθεσή της στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης ήταν ότι, στην απόφαση του Τμήματος όλα τα επιχειρήματά της είχαν εξεταστεί βάσει του άρθρου 8 και όχι σύμφωνα με το άρθρο 9 της ΕΣΔΑ. Το ΕΔΔΑ έκρινε, ωστόσο, ότι η επιθυμία της προσφεύγουσας να ανατραφεί ο γιος της σύμφωνα με τη μουσουλμανική θρησκεία θα μπορούσε να εξεταστεί ως αναπόσπαστο μέρος της καταγγελίας της σύμφωνα με το άρθρο 8, όπως ερμηνεύεται και εφαρμόζεται υπό το πρίσμα του άρθρου 9 της ΕΣΔΑ. Δεν ήταν απαραίτητο να εξεταστούν χωριστά τυχόν εικαζόμενες παραλείψεις συμμόρφωσης με το άρθρο 9.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου συνέχισε σημειώνοντας ότι η εύρεση ανάδοχης οικογένειας που ανταποκρίνεται στα πολιτιστικά χαρακτηριστικά και το θρησκευτικό υπόβαθρο της προσφεύγουσας δεν ήταν η μόνη δυνατότητα συμμόρφωσης με τα δικαιώματα της προσφεύγουσας βάσει του άρθρου 8, όπως ερμηνεύεται υπό το πρίσμα του άρθρου 9 της ΕΣΔΑ. Τα εθνικά δικαστήρια είχαν λάβει υπόψη τους τα αντικρουόμενα συμφέροντα καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, και ιδίως την ψυχολογική σταθερότητα του γιού της προσφεύγουσας. Επιπλέον, υπήρχε μια σχετικά ευρεία συμφωνία στο διεθνές δίκαιο ότι, σε τέτοιες περιπτώσεις, οι αρχές δεν ήταν υποχρεωμένες να εντάξουν ένα παιδί σε οικογένεια που μοιράζεται την ίδια θρησκευτική, εθνική, πολιτιστική και γλωσσική ταυτότητα με τους βιολογικούς γονείς του, έπρεπε ωστόσο να ληφθούν υπόψη αυτοί οι παράγοντες.
Σε κάθε περίπτωση, οι αρχές είχαν κάνει προσπάθειες, αν και τελικά μη επιτυχείς, για να βρουν ανάδοχο σπίτι παρόμοιο από πολιτιστικής άποψης με εκείνο της προσφεύγουσας αλλά δεν κατέστη δυνατό λόγω έλλειψης ανάδοχων γονέων προερχόμενων από μειονοτική μουσουλμανική κοινότητα.
Ωστόσο, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι οι διευθετήσεις της επικοινωνίας με τον γιο της προσφεύγουσας δεν είχαν ληφθεί υπόψη, με αποκορύφωμα την απόφαση να επιτραπεί η υιοθεσία, ούτε είχε ληφθεί δεόντως υπόψη η επιθυμία της να διατηρήσει ο γιος της τουλάχιστον κάποιους δεσμούς με την πολιτιστική και θρησκευτική του καταγωγή.
Πράγματι, η συνολική διαδικασία λήψης αποφάσεων που οδήγησε στην υιοθεσία δεν είχε διεξαχθεί με τέτοιον τρόπο που να διασφαλίζει ότι όλες οι επιθυμίες και τα συμφέροντα της προσφεύγουσας είχαν ληφθεί δεόντως υπόψη.
Ειδικότερα, το βασικό ζήτημα στην απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου ήταν η προσκόλληση του παιδιού στην ανάδοχη οικογένειά του, και η αντίδρασή του σε συνεδρίες επικοινωνίας με την προσφεύγουσα, ωστόσο η προσφεύγουσα είχε εξαρχής ελάχιστη επαφή με τον γιο της.
Επιπλέον, το Ανώτατο Δικαστήριο είχε επικεντρωθεί κυρίως στην πιθανή βλάβη της απομάκρυνσης του παιδιού από τους ανάδοχους γονείς του, και όχι τόσο στους λόγους διακοπής κάθε επαφής και επικοινωνίας με τη μητέρα του. Το Ανώτατο Δικαστήριο είχε προφανώς δώσει μεγαλύτερη σημασία στην αντίθεση των ανάδοχων γονέων στην «ανοικτή υιοθεσία» που θα επέτρεπε την επικοινωνία, παρά το συμφέρον της προσφεύγουσας να συνεχίσει να «συμμετέχει» έστω και εξ αποστάσεως στην οικογενειακή ζωή του παιδιού της.
Ούτε το ΕΔΔΑ πείστηκε από την έμφαση που έδωσε το Ανώτατο Δικαστήριο στην ανάγκη να προκαταλάβει οποιαδήποτε μελλοντική ένσταση της προσφεύγουσας όσον αφορά την επιθυμία της και το δικαίωμα επικοινωνίας.
Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι δεν είχε αποδειχθεί ότι υπήρχαν τέτοιες εξαιρετικές περιστάσεις που να δικαιολογούν την πλήρη και οριστική διακοπή των δεσμών μεταξύ του παιδιού και της προσφεύγουσας ή ότι η βασική απαίτηση πίσω από αυτήν την απόφαση ήταν το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
Το ΕΔΔΑ δεν ήταν πεπεισμένο ότι, κατά την αφαίρεση από την προσφεύγουσα της γονικής της μέριμνας σε σχέση με τον γιο της και εγκρίνοντας την υιοθεσία του από τους ανάδοχους γονείς, οι εγχώριες αρχές είχαν αποδώσει επαρκή βαρύτητα στο δικαίωμα της προσφεύγουσας στο σεβασμό της οικογενειακής ζωής, ιδίως στο συμφέρον της μητέρας και του παιδιού να διατηρήσουν τους οικογενειακούς τους δεσμούς.
Ως εκ τούτου, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της οικογενειακής ζωής (άρθρο 8 της ΕΣΔΑ).
Άρθρο 46 (δεσμευτική ισχύς και εκτέλεση)
Το ΕΔΔΑ αποφάσισε να μην επιβάλει κανένα μέτρο, είτε ατομικό είτε γενικό, στην κυβέρνηση της Νορβηγίας.
Τα ατομικά μέτρα θα μπορούσαν τελικά να συνεπάγονται παρέμβαση στην τρέχουσα οικογενειακή ζωή του παιδιού και της ανάδοχης οικογένειάς του και να οδηγήσουν σε νέα ζητήματα επί της ουσίας.
Όσον αφορά τα γενικά μέτρα, το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι το κράτος καταβάλλει προσπάθειες για την εφαρμογή των καταδικαστικών δικαστικών αποφάσεων σχετικά με μέτρα παιδικής μέριμνας και βρίσκεται στη διαδικασία θέσπισης νέας νομοθεσίας για την αντιμετώπιση τυχόν συστημικών ζητημάτων.
Δίκαιη ικανοποίηση
Άρθρο 41
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε στην προσφεύγουσα 30.000 ευρώ για έξοδα και δαπάνες. Απέρριψε, με 14 ψήφους υπέρ έναντι 3 κατά, το υπόλοιπο της αξίωσης της προσφεύγουσας για δίκαιη ικανοποίηση.
Ξεχωριστές απόψεις
Οι δικαστές Lemmens και Motoc εξέφρασαν κοινή εν μέρει αντίθετη γνώμη. Ο δικαστής Σεργίδης εξέφρασε εν μέρει αντίθετη γνώμη. Οι γνώμες αυτές επισυνάπτονται στην απόφαση.
