Το ευαίσθητο θέμα της προληπτικής κράτησης ψυχικά ασθενών κρατουμένων έφτασε μέχρι το Στρασβούργο

ΑΠΟΦΑΣΗ:

Bergmann κατά Γερμανίας της 07.01.2016 (αριθμ. προσφ. 23279/14)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Το Στρασβούργο ασχολήθηκε με υπόθεση προληπτική κράτησης ασθενούς ψυχικής υγείας σε ειδικά διαμορφωμένο κέντρο για κατάλληλη ιατρική περίθαλψη. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η προληπτική κράτηση σύμφωνα με το νέο νομοθετικό πλαίσιο στη Γερμανία, κατά κανόνα, εξακολουθεί να αποτελεί «ποινή». Ωστόσο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι σε περιπτώσεις όπως του προσφεύγοντος, όπου το μέτρο επεκτάθηκε, με σκοπό την ανάγκη θεραπείας της ψυχικής διαταραχής του, η φύση και ο σκοπός του άλλαξε σε τέτοιο βαθμό ώστε να μη χαρακτηρίζεται πλέον ως «ποινή» σύμφωνα με την έννοια του άρθρου 7 § 1. Συνεπώς δεν υπήρξε επίσης καμία παραβίαση του άρθρου 7 της ΕΣΔΑ.

ΣΧΟΛΙΟ-ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ:

Η προληπτική κράτηση αποτελεί ποινή, διαφοροποιείται μόνον για λόγους θεραπείας ψυχολογικής διαταραχής.

ΔΙΑΤΑΞΗ:

Άρθρο 5 ( δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια) της ΕΣΔΑ.

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ:

Η υπόθεση αφορούσε την προληπτική κράτηση του κ. Bergmann, η οποία εκ των υστέρων παρατάθηκε πέραν της μέγιστης επιτρεπόμενης περιόδου των 10 ετών κατά το χρόνο τέλεσης των αδικημάτων και της καταδίκης του.

Αυτή ήταν η πρώτη περίπτωση κατά την οποία το Δικαστήριο εξέταζε ως προς την ΕΣΔΑ τη συμβατότητα της προληπτικής κράτησης κατάδικου για θεραπευτικούς σκοπούς, σύμφωνα με το νέο νομικό πλαίσιο που διέπει το καθεστώς της προληπτικής κράτησης στη Γερμανία. Οι τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα, οι οποίες τέθηκαν σε ισχύ την 1η Ιουνίου 2013, βασίστηκαν στις αποφάσεις του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου ότι όλες οι διατάξεις σχετικά με την αναδρομική επέκταση της προληπτικής κράτησης και της αναδρομικής επιβολής της ήταν αντισυνταγματικές.

Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η προληπτική κράτηση του προσφεύγοντος θα μπορούσε να δικαιολογηθεί βάσει του άρθρου 5 § 1 (ε) σχετικά με τη φυλάκιση ατόμου μη έχοντας «σώας τας φρένας». Παρατήρησε ειδικότερα ότι τα Γερμανικά δικαστήρια διαπίστωσαν ότι έπασχε από κάποια ψυχική διαταραχή, σχετικά με αποκλίνουσες σεξουαλικές συμπεριφορές, κατά την οποία απαιτείτο τόσο θεραπεία με φαρμακευτική αγωγή υπό ιατρική παρακολούθηση όσο και ψυχοθεραπεία. Μετά την εισαγωγή του στο νέο κέντρο κράτησης, του παρασχέθηκαν σ΄αυτόν οι κατάλληλες ιατροφαρμακευτικές παροχές για ασθενείς ψυχικής υγείας. Επιπλέον, η προληπτική κράτησή του δεν ήταν αυθαίρετη, αφού τα δικαστήρια διαπίστωσαν ότι, παρά την προχωρημένη ηλικία του, θα μπορούσε ακόμη να θεωρηθεί επικίνδυνος για το κοινωνικό σύνολο.

Επιπλέον, το ΕΔΔΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι σε περιπτώσεις όπως του κ. Bergmann, όπου η προληπτική κράτηση παρατάθηκε εξαιτίας και με σκοπό την ανάγκη θεραπείας ψυχικής διαταραχής, η φύση και ο σκοπός της κράτησης άλλαξε σε τέτοιο βαθμό ώστε μην χαρακτηρίζεται πλέον ως «ποινή» σύμφωνα με την έννοια του άρθρου 7.

Ο προσφεύγων, Karl-Heinz Bergmann, είναι Γερμανός υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1943 και κρατείται έως σήμερα σε ένα κέντρο για άτομα σε προληπτική κράτηση στις εγκαταστάσεις της φυλακής του Rosdorf.

Μετά από ένα προηγούμενο ιστορικό καταδικαστικών αποφάσεων, το Περιφερειακό Δικαστήριο του Ανόβερου καταδίκασε τον προσφεύγοντα, τον Απρίλιο του 1986, για δύο απόπειρες φόνου, σε συνδυασμό με απόπειρα βιασμού στη μία περίπτωση, και δύο επιθέσεων. Τον καταδίκασε σε 15ετή κάθειρξη και διέταξε τη προληπτική κράτηση (Sicherungsverwahrung) σύμφωνα με το άρθρο 66 του Γερμανικού Ποινικού Κώδικα. Στηριζόμενο σε δύο γνωματεύσεις ειδικών γιατρών, έκρινε ότι, εξαιτίας αποκλίνουσας σεξουαλικής συμπεριφοράς και διαταραχής προσωπικότητας, είχε ροπή προς διάπραξη σοβαρών αδικημάτων και ότι υπήρχε μεγάλος κίνδυνος, αν αφηνόταν ελεύθερος, να διαπράξει ξανά βίαια αδικήματα υπό την επήρεια αλκοόλ.

Ο κ. Bergmann εξέτισε πλήρως την ποινή φυλάκισής του και τοποθετήθηκε σε καθεστώς προληπτικής κράτησης τον Ιούνιο του 2001. Αφού πέρασε 10 χρόνια σε καθεστώς προληπτικής κράτησης, τα αρμόδια δικαστήρια για την εκτέλεση των ποινών, διέταξαν τη συνέχιση του μέτρου με τακτές διακοπές. Ενώ κατά το χρόνο τέλεσης των αδικημάτων και της καταδίκης του, το μέγιστο χρονικό διάστημα προληπτικής κράτησης εκτείνετο ως 10 χρόνια, σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα, όπως τροποποιήθηκε το 1998, η διάρκεια προληπτικής κράτησης του καταδικασθέντος προσώπου θα μπορούσε να επεκταθεί απεριόριστα.

Από τότε που ο προσφεύγων τοποθετήθηκε σε ένα νεόδμητο κέντρο κράτησης για άτομα σε καθεστώς προληπτικής κράτησης τον Ιούνιο του 2013, παραχωρήθηκε ένα ξεχωριστό κτίριο στις εγκαταστάσεις των φυλακών Rosdorf, όπου τα άτομα σε καθεστώς προληπτικής κράτησης τοποθετούνταν σε ξεχωριστά διαμερίσματα και τους παρέχονταν εκτεταμένες παροχές θεραπευτικής περίθαλψης. Το καθεστώς προληπτικής κράτησης στο κέντρο αυτό, ήταν σύμφωνο με το σκοπό της συνταγματικής απαίτησης ότι η προληπτική κράτηση πρέπει να διακρίνεται από την κανονική φυλάκιση, σύμφωνα με την απόφαση του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της 4ης Μαΐου 2011, το οποίο έκρινε ότι όλες οι διατάξεις για την αναδρομική επέκταση της προληπτικής κράτησης και για την αναδρομική εντολή της εν λόγω κράτησης ήταν αντισυνταγματικές.

Τον Ιούλιο του 2013, το Περιφερειακό Δικαστήριο Lüneburg διέταξε και πάλι ο κ. Bergmann να παραμείνει σε καθεστώς προληπτικής κράτησης, θεωρώντας ότι τα προ απαιτούμενα για τη συνέχιση του μέτρου που προβλέπονται στον Εισαγωγικό νόμο του Ποινικού Κώδικα, όπως ισχύει από την 1η Ιουνίου 2013, τηρήθηκαν. Ειδικότερα, ο ίδιος νοσούσε, έχοντας μια ψυχική διαταραχή, η οποία περιλαμβανόταν στον Κανονισμό Θεραπευτικής Φυλάκισης, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2011, μετά την διαπίστωση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ότι η αναδρομική επέκταση της προληπτικής κράτησης παραβίαζε την ΕΣΔΑ, και υπήρχε μεγάλος κίνδυνος διάπραξης σοβαρών αδικημάτων από σεξουαλικά κίνητρα αν αφήνετο ελεύθερος.

Η προσφυγή του κ. Bergmann κατά της αποφάσεως αυτής απορρίφθηκε από το Εφετείο. Στις 29.10.2013 το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο αρνήθηκε να εξετάσει τη συνταγματική καταγγελία του.

Σύμφωνα με το προσωπικό πλάνο θεραπείας που καταρτίστηκε για τον προσφεύγοντα από το κέντρο Rosdorf, ο προσφεύγων αφού τοποθετήθηκε στο κέντρο, άρχισε να συμμετέχει σε αρκετές ομαδικές συνεδρίες για κρατουμένους και είχε τακτικές συναντήσεις με ψυχολόγο. Ωστόσο στη συνέχεια σταμάτησε να πηγαίνει στις συναντήσεις. Από τον Αύγουστο του 2014 δεν συμμετείχε πλέον σε καμία θεραπευτική αγωγή. Έχει, επίσης, αρνηθεί επανειλημμένα να ξεκινήσει φαρμακευτική αγωγή με στόχο τη μείωση της λίμπιντό του. Τον Απρίλιο του 2014 και τον Ιανουάριο του 2015, ένα περιφερειακό δικαστήριο διέταξε εκ νέου τη συνέχιση της προληπτικής κράτησής του.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το ΕΔΔΑ παρατήρησε ότι ο προσφεύγων βρίσκονταν σε καθεστώς προληπτικής κράτησης μετά το πέρας της νόμιμης διάρκειας των 10 ετών που ίσχυε κατά τον χρόνο τέλεσης των αδικημάτων του και της καταδίκης του το 1986.

Έχοντας υπόψη του τις διαπιστώσεις από προηγούμενη υπόθεση (Μ. κατά Γερμανίας), το Δικαστήριο έκρινε ότι, ως εκ τούτου η προληπτική κράτησή του δεν μπορούσε πλέον να δικαιολογηθεί ως φυλάκιση «μετά από καταδίκη» από αρμόδιο δικαστήριο κατά την έννοια της υποπαραγράφου (α) του άρθρου 5 § 1.

Όσον αφορά το ζήτημα του κατά πόσον η προληπτική κράτηση του κ. Bergmann θα μπορούσε να δικαιολογηθεί βάσει της υποπαραγράφου (ε) του άρθρου 5 § 1 ως φυλάκιση προσώπου μη έχοντας «σώας τας φρένας», το Δικαστήριο παρατήρησε ότι τα γερμανικά δικαστήρια είχαν διαπιστώσει ότι έπασχε από κάποια ψυχική διαταραχή, μιας αποκλίνουσας σεξουαλικής συμπεριφοράς, για την οποία απαιτούνταν τόσο η θεραπεία με φαρμακευτική αγωγή υπό ιατρική παρακολούθηση όσο και ψυχοθεραπεία. Επιπλέον, τα γερμανικά δικαστήρια διαπίστωσαν ότι ελλόχευε κίνδυνος να διαπράξει πολύ πιο σοβαρά αδικήματα βάση σεξουαλικών κινήτρων αν αφηνόταν ελεύθερος, όμοια με εκείνα για τα οποία είχε καταδικαστεί. Το Δικαστήριο ήταν έτσι πεπεισμένο ότι η ψυχική διαταραχή του δικαιολογούσε τον υποχρεωτικό του περιορισμό. Διαπίστωσε ότι αποτελούσε πρόσωπο μη έχοντας «σώας τας φρένας» σύμφωνα με σκοπούς του άρθρου 5 § 1 (ε).

Το Δικαστήριο σημείωσε ότι καθ’ όλη της επίμαχης περιόδου στη προηγούμενη υπόθεση, δηλαδή μετά την απόφαση του Περιφερειακού Δικαστηρίου του Lüneburg τον Ιούλιο του 2013, ο κ. Bergmann τέθηκε υπό κράτηση στο νέο-ιδρυθέν κέντρο Rosdorf. Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι με την τοποθέτησή του στο κέντρο αυτό, αποκτούσε πλήρη πρόσβαση σε ένα κατάλληλο θεραπευτικό περιβάλλον, σε ένα ίδρυμα κατάλληλο για άτομα που βρίσκονταν υπό κράτηση ως ψυχικά ασθενείς.

Το κέντρο Rosdorf συστάθηκε προκειμένου να συμμορφωθεί με την απόφαση του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της 4ης Μαΐου 2011 και της νέας νομοθεσίας, η οποία θεσπίστηκε κατόπιν της αποφάσεως αυτής, η οποία όριζε ότι η προληπτική κράτηση πρέπει να λαμβάνει χώρα σε ιδρύματα που μπορούν να παρέχουν στους κρατούμενους εξατομικευμένη και εντατική φροντίδα και να τους ενθαρρύνει να συμμετέχουν σε ψυχιατρικές ή άλλες μορφές θεραπείας με στόχο τη μείωση του κινδύνου που ενέχουν για το κοινωνικό σύνολο. Το κέντρο, το οποίο είχε χωρητικότητα 45 ατόμων, απαρτιζόταν κυρίως, από έναν ψυχίατρο, τέσσερις ψυχολόγους και πέντε κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίοι τοποθετήθηκαν από τις αρχές για να διαχειριστούν την ψυχική διαταραχή του προσφεύγοντος. Το Δικαστήριο, παρατηρώντας ότι είχαν κατασκευαστεί παρόμοια κέντρα στις εγκαταστάσεις αρκετών φυλακών στην Γερμανία, χαιρέτισε τη λήψη εκτεταμένων μέτρων από τις αρχές με σκοπό την προσαρμογή της προληπτικής κράτησης στις απαιτήσεις του θεμελιώδους δικαιώματος της ελευθερίας.

Επιπρόσθετα, το Δικαστήριο ήταν ικανοποιημένο καθώς η προληπτική κράτηση του κ. Berg­mann δεν ήταν αυθαίρετη. Ήταν ως εκ τούτου, «νόμιμη» και «σύμφωνη με τη διαδικασία που προβλέπεται από το νόμο», σύμφωνα με τους σκοπούς του άρθρου 5 § 1. Το Δικαστήριο επισήμανε, ιδίως, ότι τα γερμανικά δικαστήρια ασχολήθηκαν επίσης με το ζήτημα, του αν ο κ. Berg­mann, λόγω της προχωρημένης ηλικίας του, θα μπορούσε ακόμα να θεωρηθεί επικίνδυνος για το ευρύ κοινωνικό σύνολο. Λαμβάνοντας υπόψη τα πορίσματα μιας ψυχιατρικής πραγματογνωμοσύνης, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η αποκλίνουσα σεξουαλική συμπεριφορά του δεν έχει ακόμα αμβλυνθεί σημαντικά, παρά τη προχωρημένη ηλικία του.

Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η προληπτική κράτηση του προσφεύγοντος θα μπορούσε να δικαιολογηθεί βάσει του άρθρου 5 § 1(ε) ως φυλάκιση ατόμου φρενοβλαβούς. Κατά συνέπεια δεν σημειώθηκε καμία παραβίαση του άρθρου 5§ 1.

Όπως και στην περίπτωση του Μ. κατά Γερμανίας, στην οποία το Δικαστήριο διαπίστωσε παράβαση του άρθρου 7, η προληπτική κράτηση του προσφεύγοντος παρατάθηκε με αναδρομική ισχύ, βάσει νόμου, ο οποίος είχε συσταθεί κατά το χρόνο τέλεσης των αδικημάτων του. Προκειμένου να εκτιμηθεί κατά πόσον τα μέτρα στην περίπτωση του κ. Bergmann ήταν σύμφωνα με το άρθρο 7 της ΕΣΔΑ, το Δικαστήριο έπρεπε να εκτιμήσει κατά πόσο η προληπτική κράτησή του, εν όψει των ουσιαστικών αλλαγών του νόμου και της πρακτικής εφαρμογής του μέτρου, εξακολουθούσε να αποτελεί «ποινή» σύμφωνα με τους σκοπούς του άρθρου 7.

Το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι η προληπτική κράτηση του κ. Bergmann, του είχε επιβληθεί μετά την καταδίκη του για ποινικό αδίκημα και ο έλεγχος της εφαρμογής της είχε ανατεθεί στα αρμόδια δικαστήρια για την εκτέλεση των ποινών, τα οποία ανήκαν στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Υπό αυτές τις συνθήκες, η κατάστασή του δεν διέφερε από εκείνης της υπόθεσης του Μ. κατά Γερμανίας ή άλλων παρόμοιων υποθέσεων.

Ωστόσο, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι αλλαγές στη φύση του καθεστώτος προληπτικής κράτησης μετά τις νομοθετικές αλλαγές στη Γερμανία ήταν θεμελιώδεις για τα άτομα που βρίσκονταν υπό κράτηση, όπως ο κ. Bergmann, καθώς και για ψυχικά ασθενείς. Ήταν ιδιαίτερα σημαντικό, σύμφωνα με τον Εισαγωγικό Νόμο του Ποινικού Κώδικα, ο οποίος τροποποιήθηκε, να πληρούται ένας νέος πρόσθετος όρος εάν επρόκειτο να παραταθεί αναδρομικά η προληπτική κράτηση, δηλαδή να αποδειχτεί ότι ο ενδιαφερόμενος έπασχε από μια ψυχική διαταραχή. Η εξατομικευμένη και ενισχυμένη ιατρική και θεραπευτική φροντίδα που τώρα παρέχονταν στους ασθενείς ψυχικής υγείας, όπως φαίνεται στην περίπτωση του προσφεύγοντος, αποτελούσε σημαντική αλλαγή στη φύση του μέτρου.

Επιπλέον, σε αυτές τις περιπτώσεις ο προληπτικός σκοπός που επιδιώκει η τροποποιημένη νομοθεσία ήταν καίριας σημασίας. Η προληπτική κράτηση του κ. Bergmann θα μπορούσε να παραταθεί μόνο λόγω της επικινδυνότητας του ως αποτέλεσμα της ψυχικής διαταραχής του. Η διαταραχή δεν αποτελούσε προϋπόθεση για την αρχική απόφαση του δικαστηρίου να διατάξει την προληπτική φυλάκισή του. Αποτελούσε συνεπώς ένα νέο, πρόσθετο στοιχείο, ανεξάρτητα από την αρχική ποινή που του επιβλήθηκε.

Θα έπρεπε να σημειωθεί ότι, σε αντίθεση με τις κοινές ποινές φυλάκισης, δεν υπάρχει ελάχιστο όριο στη διάρκεια της προληπτικής κράτησης. Αντ΄ αυτού, η διάρκεια του μέτρου εξαρτάται σημαντικά από τη συνεργασία του ενδιαφερόμενου ατόμου. Ενώ το νέο νομοθετικό πλαίσιο τοποθετούσε ένα άτομο με ίδια ψυχική κατάσταση με του κ. Bergmann, σε καλύτερη θέση από ό, τι στο παρελθόν, η απελευθέρωσή του εξακολουθούσε να υπόκεινται σε απόφαση του δικαστηρίου, το οποίο θα διαπιστώσει ότι είναι πλέον πολύ απίθανο να διαπράξει σοβαρά βίαια αδικήματα σεξουαλικού περιεχομένου ως αποτέλεσμα της ψυχικής διαταραχής του. Η προληπτική κράτηση παραμένει ένα από τα πιο αυστηρά μέτρα που μπορεί να επιβληθεί σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα.

Εν όψει των ανωτέρων, το Στρασβούργο διαπίστωσε ότι η προληπτική κράτηση σύμφωνα με το νέο νομοθετικό πλαίσιο στη Γερμανία, κατά κανόνα, εξακολουθεί να αποτελεί «ποινή». Ωστόσο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι σε περιπτώσεις όπως του προσφεύγοντος, όπου το μέτρο επεκτάθηκε, με σκοπό την ανάγκη θεραπείας της ψυχικής διαταραχής του, η φύση και ο σκοπός του άλλαξε σε τέτοιο βαθμό ώστε να μη χαρακτηρίζεται πλέον ως «ποινή» σύμφωνα με την έννοια του άρθρου 7 § 1. Συνεπώς δεν υπήρξε επίσης καμία παραβίαση του άρθρου 7 της ΕΣΔΑ.