Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς μπορεί να αποτελέσει περιεχόμενο ατομικής προσφυγής; Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση και μια άτολμη απόφαση του Στρασβούργου
ΑΠΟΦΑΣΗ
Ahunbay κ.α. κατά Τουρκίας της 21.02.2019 (αρ. 6080/06)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ατομικό δικαίωμα στην προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς. Απαράδεκτη η προσφυγή. Εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα.
Οι πέντε προσφεύγοντες παραπονέθηκαν ότι η σχεδιαζόμενη κατασκευή του φράγματος Ilısu απειλούσε τον αρχαιολογικό χώρο Hasankeyf, έναν τόπο αρχαιολογικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος που χρονολογείται περισσότερα από 12.000 χρόνια.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η προσφυγή ήταν ασυμβίβαστη (ratione materiae) με τις διατάξεις της Σύμβασης (άρθρο 35 παρ. 3 (α) και 4). Σημείωσε ότι μέχρι σήμερα δεν υπήρξε ευρωπαϊκή συναίνεση ή ακόμη και τάση μεταξύ των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, γεγονός που θα επέτρεπε να συναχθεί από τις διατάξεις της Σύμβασης ότι υπήρχε καθολικό ατομικό δικαίωμα στην προστασία ενός ή του άλλου μέρους της πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως ζητείται στην παρούσα προσφυγή.
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες είναι πέντε Τούρκοι υπήκοοι (δύο καθηγητές, ένας αρχιτέκτονας, ένας αρχαιολόγος, ένας δημοσιογράφος και ένας δικηγόρος), που συμμετείχαν σε διάφορα έργα στον αρχαιολογικό χώρο Hasankeyf στο Batman (Τουρκία).
Το 1954, το Εθνικό Συμβούλιο Υδάτων άρχισε διερευνητικές εργασίες για το έργο Ilısu, το οποίο επικεντρώθηκε στη δημιουργία ενός φράγματος και ενός υδροηλεκτρικού σταθμού στον ποταμό Tigris. Τα σχέδια απειλούν τον αρχαιολογικό χώρο Hasankeyf, ο οποίος κατηγοριοποιήθηκε επισήμως ως ο πρώτος αρχαιολογικός χώρος το 1978.
Το 1982 η κυβέρνηση εντόπισε τους βασικούς τομείς για ένα μεγάλο επενδυτικό πρόγραμμα με στόχο την ανάπτυξη ολόκληρης της περιοχής της Νοτιοανατολικής Ανατολίας (Güneydoǧu Anadolu Projesi), η οποία περιελάμβανε, μεταξύ άλλων έργων, την κατασκευή του προτεινόμενου φράγματος Ilısu.
Το 1991 εγκρίθηκε προϋπολογισμός για τον εντοπισμό, την εξαγωγή, τη μεταφορά, την εκ νέου ανέγερση και τη συντήρηση μνημείων στο Hasankeyf που ήταν ορατά ή ακόμα θάφτηκαν υπόγεια. Το 1998 άρχισαν οι αρχαιολογικές ανασκαφές και έγιναν οι πρώτες ανακαλύψεις σε 289 χώρους. Εκτιμήθηκε ότι το 80% της περιοχής Hasankeyf θα έπρεπε να προστατεύεται από τις πλημμύρες και ότι τα μνημεία που επρόκειτο να καλυφθούν από τα νερά του φράγματος θα αποσυναρμολογούντο και θα μεταφέροντο για μεταγενέστερη ανασυγκρότηση σε ένα εθνικό πάρκο πολιτισμού.
Το 1999, ο κ. Cano (δικηγόρος και ένας από τους προσφεύγοντες) υπέβαλε αίτηση στο γραφείο του Πρωθυπουργού για την ακύρωση του σχεδίου. Μετά τη σιωπηρή απόρριψη του αιτήματός του, ζήτησε από το διοικητικό δικαστήριο να ακυρώσει την απόφαση αυτή.
Το 2005 μόλις εντοπίστηκαν τα οικόπεδα στο Hasankeyf που προορίζονταν για απαλλοτρίωση, δημοσιεύθηκε δήλωση δημοσίου συμφέροντος. Το επόμενο έτος εκδόθηκε και εκτέθηκε εκτεταμένο διάταγμα απαλλοτρίωσης. Η κατασκευή του φράγματος σήμερα έχει ολοκληρωθεί στο 90%. Ταυτόχρονα, οι εργασίες συνεχίζονται.
Το 2012 το διοικητικό δικαστήριο απέρριψε την προσφυγή του κ. Cano και το Συμβούλιο Επικρατείας απέρριψε την αναίρεσή του. Υποβλήθηκε αίτηση διορθώσεως της αποφάσεως αυτής, αλλά το Δικαστήριο δεν ενημερώθηκε για την έκβαση της διαδικασίας αυτής.
Καταγγελίες, διαδικασία και σύνθεση του Δικαστηρίου Η προσφυγή κατατέθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις 3 Μαρτίου 2006. Βασιζόμενη κατ’ ουσίαν στο άρθρο 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής) και στο άρθρο 2 του Πρωτοκόλλου αριθ. 1 (δικαίωμα στην εκπαίδευση ), οι προσφεύγοντες παραπονέθηκαν ότι η σχεδιαζόμενη κατασκευή του φράγματος θα μπορούσε να καταστρέψει τον αρχαιολογικό χώρο Hasankeyf, το οποίο θα συνιστούσε παραβίαση του δικαιώματος της ανθρωπότητας στην εκπαίδευση, τώρα και για τις μελλοντικές γενιές. Ισχυρίστηκαν επίσης ότι το σχέδιο για τη μετακίνηση ορισμένων μνημείων από τον τόπο τους θα ήταν αδύνατο να εφαρμοστεί και ότι πολλά από τα αρχαιολογικά ευρήματα δεν θα προσφέρονταν για τέτοια επεξεργασία. Κατά συνέπεια, ζήτησαν από το Δικαστήριο να διατάξει προληπτικά μέτρα πριν πλημμυρίσει ο χώρος Hasankeyf ή τα μνημεία μεταφερθούν αδικαιολόγητα. Τέλος, οι προσφεύγοντες παραπονέθηκαν για τις καταστροφικές συνέπειες του έργου στο περιβάλλον και ειδικότερα για τις μη αναστρέψιμες επιπτώσεις που θα είχε η καταστροφή του χώρου και η κατασκευή του φράγματος στην οικολογία και στο τοπίο της περιοχής.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ….
Το Δικαστήριο επισήμανε ότι η σταδιακή αύξηση της συνειδητοποίησης των αξιών που συνδέονται με τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και την πρόσβαση σε αυτήν μπορεί να θεωρηθεί ότι δημιούργησε ένα ορισμένο διεθνές νομικό πλαίσιο και ότι, επομένως, η παρούσα υπόθεση θα μπορούσε να εμπίπτει σε μια εξελισσόμενη θεματική περιοχή. Σε αυτό το πλαίσιο και λαμβάνοντας υπόψη τους κανόνες του διεθνούς δικαίου, το Δικαστήριο ήταν διατεθειμένο να θεωρήσει ότι υπήρχε κοινή ευρωπαϊκή και διεθνής αντίληψη για την ανάγκη προστασίας του δικαιώματος πρόσβασης στην πολιτιστική κληρονομιά.
Ωστόσο, η προστασία αυτή επικεντρώνεται γενικά σε καταστάσεις και κανονισμούς που αφορούν στο δικαίωμα των μειονοτήτων να απολαμβάνουν ελεύθερα τη δική τους κουλτούρα και το δικαίωμα των αυτοχθόνων πληθυσμών να διατηρούν, να ελέγχουν και να προστατεύουν την πολιτιστική τους κληρονομιά. Αντιθέτως, μέχρι σήμερα δεν αντιλαμβανόταν καμία ευρωπαϊκή συναίνεση ή ακόμα τάση μεταξύ των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία ενδεχομένως θα απαιτούσε την αμφισβήτηση του περιεχομένου των εν λόγω δικαιωμάτων ή που θα επέτρεπε να συναχθεί από τις διατάξεις της Σύμβασης, ότι υπήρχε καθολικό ατομικό δικαίωμα προστασίας του ενός ή του άλλου μέρους της πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως ζητείται στην παρούσα αίτηση.
Συνεπώς, το Δικαστήριο κήρυξε την προσφυγή απαράδεκτη, κρίνοντας ότι ήταν ασυμβίβαστη ratione materiae με τις διατάξεις της Σύμβασης (άρθρο 35 παρ. 3 (α) και 4) (επιμελεια echrcaselaw.com).
