Εγκλεισμός κακοποιημένου παραβατικού ανηλίκου σε ιδρύματα χωρίς παιδαγωγική πρόβλεψη και χωρίς δυνατότητα δικαστικής επανεξέτασης του μέτρου! Καταδίκη από Στρασβούργο
ΑΠΟΦΑΣΗ
Ι.G.D. κατά Βουλγαρίας της 07.06.2022 (αρ. προσφ. 70139/14)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ποινική αντιμετώπιση ανηλίκων με παραβατική συμπεριφορά.
Ο προσφεύγων είναι ένα παιδί που υπέστη πολλαπλή κακοποίηση από την οικογένεια του, από τον πατέρα και τη γιαγιά του. Λόγω αποκλίνουσας συμπεριφοράς τοποθετήθηκε σε εξειδικευμένα ιδρύματα από το 2011 έως το 2015 με την αιτιολογία ότι είχε διαπράξει διάφορα αδικήματα. Η δικαστική προσπάθεια της μητέρας του να άρει τις αποφάσεις τοποθέτησης σε ιδρύματα απορρίφθηκαν. Άσκησε καταγγελία για την παράνομη κράτηση του σε ιδρύματα και για παραβίαση της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής.
Το ΕΔΔΑ επισήμανε ότι ένα μέτρο στέρησης της ελευθερίας παιδιού ή εφήβου, ακόμη και αν είναι εκπαιδευτικό στη φύση του, θα έχει αντίκτυπο στη σωματική, συναισθηματική, κοινωνική και γνωστική του ανάπτυξη και για αυτό θα πρέπει να επανεξετάζεται.
Στην παρούσα υπόθεση ο προσφεύγων κρατήθηκε για 4 χρόνια και η βουλγαρική νομοθεσία δεν προέβλεπε αυτόματη περιοδική δικαστική επανεξέταση της επίμαχης κράτησης. Δεν ελέχθηκε με δικαστική απόφαση η ανάγκη παράτασης του εγκλεισμού του ανηλίκου στα ιδρύματα.
Το Στρασβούργο διαπίστωσε παραβίαση του δικαιώματος πρόσβασης σε δικαστήριο για να επανεξεταστεί η κράτησε σε σύντομο χρόνο ( άρθρο 5 § 4 της ΕΣΔΑ).
Ακολούθως το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι δεν είχε ενθαρρυνθεί η σχέση του ανηλίκου με την μητέρα του η οποία ήταν προς το όφελος του ανηλίκου. Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι βουλγαρικές αρχές δεν είχαν εφαρμόσει τα κριτήρια για το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου διευκολύνοντας τη σχέση μεταξύ της μητέρας και αυτού, αλλά έδωσαν πρωταρχικό στόχο στην προστασία των δικαιωμάτων των άλλων από την παραβατική συμπεριφορά του προσφεύγοντος. Ως εκ τούτου διαπίστωσε και παραβίαση του δικαιώματος στην οικογενειακή ζωή (άρθρο 8) αυτούσιο και σε συνδυασμό με το άρθρο 13 της ΕΣΔΑ.
Το Δικαστήριο επιδίκασε 6.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 2.451 ευρώ για έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 5§4,
Άρθρο 8,
Άρθρο 13.
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων είναι Βούλγαρος υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 2000. Οι γονείς του χώρισαν το 2001. Ο προσφεύγων υπέστη ενδοοικογενειακή κακοποίηση από νεαρή ηλικία, πρώτα από τη γιαγιά του, στη φροντίδα της οποίας βρισκόταν από το 2004 έως το 2007 και στη συνέχεια από τον πατέρα του, με τον οποίο έζησε από το 2009 έως το 2010.
Σε διάφορες περιόδους έμενε και με τη μητέρα του, η οποία άλλαζε σπίτι συχνά και διατηρούσε σχέση με ένα επιθετικό σύντροφο. Από το 2011 (όταν ήταν 11 ετών) έως το 2015 οι αρχές αποφάσισαν να τον τοποθετήσουν σε εξειδικευμένα ιδρύματα με το σκεπτικό ότι είχε διαπράξει πολλά αδικήματα, συμπεριλαμβανομένης του εμπρησμού και, σε αρκετές περιπτώσεις, της ασέλγειας σε βάρος άλλων ανηλίκων. Οι αποφάσεις αυτές ελήφθησαν κατ’ εφαρμογή του Νόμου για την Αντικοινωνική Συμπεριφορά Ανηλίκων του 1958.
Το 2013 ο προσφεύγων υπέστη βία στα χέρια ενός κοινωνικού λειτουργού του οποίου είχε χαλάσει το ποδήλατο. Τον κλώτσησε στα γεννητικά όργανα, τον χτύπησε στο κεφάλι με μια θήκη για φορητό υπολογιστή και ξυλοκοπήθηκε στη πλάτη και στους γλουτούς με ραβδί. Ως αποτέλεσμα, μεταφέρθηκε εκείνη τη χρονιά σε άλλο οικοτροφείο, 400 χιλιόμετρα από το σπίτι της μητέρας του. Η μητέρα του αμφισβήτησε ανεπιτυχώς αυτήν την απόφαση.
Στα τέλη Απριλίου 2015 ο προσφεύγων έφυγε από το εξειδικευμένο ίδρυμα όπου βρισκόταν, καθώς είχε συμπληρώσει το νόμιμο όριο διάρκειας εγκλεισμού. Στη συνέχεια τέθηκε υπό καθεστώς «προστατευμένης διαμονής» σύμφωνα με τον Νόμο για την Προστασία των Παιδιών.
Επικαλούμενος το άρθρο 5 § 4 (δικαίωμα να αποφασιστεί ταχέως η νομιμότητα της κράτησης από δικαστήριο) της Σύμβασης, ο προσφεύγων υποστήριξε ότι η βουλγαρική νομοθεσία δεν του είχε δώσει την ευκαιρία να ελέγχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα η νομιμότητα της τοποθέτησής του σε οικοτροφείο.
Βασιζόμενος στα άρθρα 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) και 13 (δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής) της Σύμβασης, ο προσφεύγων υποστήριξε ότι η τοποθέτησή του στα κοινωνικοπαιδαγωγικά οικοτροφεία, μια πτυχή της οποίας ήταν η έλλειψη οποιασδήποτε πραγματικής επαφής με τη μητέρα του, ισοδυναμούσε με παραβίαση του δικαιώματός του στον σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής. Παραπονέθηκε επίσης ότι οι αρχές είχαν παραλείψει να συνυπολογίσουν τις ατομικές του συνθήκες όταν εξέταζαν ένα τέτοιο μέτρο.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 5 § 4
Το Δικαστήριο επισήμανε ότι είχε ήδη εξετάσει παρόμοια μέτρα που αφορούσαν ανήλικους στο βουλγαρικό σύστημα και είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ισοδυναμούσαν με μέτρα στέρησης της ελευθερίας τους.
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι ο έλεγχος από δικαστήριο είχε πραγματοποιηθεί ως μέρος της αρχικής εντολής κοινωνικής πρόνοιας της 28 Νοεμβρίου 2011. Παρατήρησε επίσης ότι, σύμφωνα με την τότε ισχύουσα βουλγαρική νομοθεσία, ανήλικοι που τοποθετήθηκαν σε εξειδικευμένα ιδρύματα δεν είχαν το δικαίωμα να προσφύγουν στα δικαστήρια για επανεξέταση της κράτησής τους. Το εσωτερικό δίκαιο προέβλεπε ότι μια τοποθέτηση θα μπορούσε να επανεξεταστεί από τα δικαστήρια μόνο με πρόταση τοπικής επιτροπής. Η μητέρα του προσφεύγοντος είχε υποβάλει αίτημα στην επιτροπή, η οποία είχε ασκήσει τη διακριτική της ευχέρεια ως διοικητικό όργανο για να αξιολογήσει η ίδια την κατάσταση του παιδιού, απορρίπτοντας το αίτημα. Η επιτροπή δεν είχε καμία υποχρέωση να παραπέμψει το θέμα στα δικαστήρια.
Το Δικαστήριο σημείωσε επίσης ότι η απόφαση του Περιφερειακού Δικαστηρίου της Σλίβνιτσα της 11 Νοεμβρίου 2013 αφορούσε την επανεξέταση της συνεχιζόμενης τοποθέτησης του προσφεύγοντος σε κοινωνικο – παιδαγωγικό οικοτροφείο. Ωστόσο, αυτό το δικαστήριο δεν είχε αναλύσει προσεκτικά τις προσωπικές περιστάσεις του προσφεύγοντος ή δεν είχε εκδώσει κάποια απόφαση για την κακοποίηση που είχε υποστεί. Απλώς είχε αναφέρει ότι το ιστορικό κακοποίησης εναντίον του στο σχολείο Straldja σήμαινε ότι έπρεπε να αλλάξει οικοτροφείο. Επιπλέον δεν υπήρχε τίποτα στη δικογραφία ή στο εσωτερικό δίκαιο που να υποδηλώσει ότι ήταν εντός της εξουσίας του δικαστηρίου να αποφασίσει για μια πιθανή παύση του μέτρου με το οποίο είχε τοποθετηθεί σε κοινωνικοπαιδαγωγικό οικοτροφείο.
Ούτε η νομιμότητα της στέρησης της ελευθερίας του προσφεύγοντος είχε ελεγχθεί από τα Βουλγαρικά δικαστήρια σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση καθ’ όλη τη διάρκεια της συνέχισης της τοποθέτησής του, από τις 10 Ιανουαρίου 2012 έως τον Απρίλη του 2015 (ηλικίας τότε 12 έως 15 ετών).
Το Δικαστήριο έκρινε σκόπιμο να σημειώσει ότι ένα μέτρο στέρησης της ελευθερίας αναφορικά με παιδί ή έφηβο, ακόμη και αν είναι εκπαιδευτικό στη φύση του, θα είχε αντίκτυπο στη σωματική, συναισθηματική, κοινωνική και γνωστική του ανάπτυξη.
Επομένως, το Δικαστήριο έκρινε ότι η εθνική έννομη τάξη πρέπει να προσφέρει επαρκώς τακτική περιοδική επανεξέταση της νομιμότητας οποιουδήποτε τέτοιου μέτρου. Αυτή η περιοδική επανεξέταση θα πρέπει να επιτρέπει στα δικαστήρια να καταλήξουν εγκαίρως σε κατάλληλες αποφάσεις προσαρμοσμένες στις περιστάσεις των ανηλίκων, προστατεύοντάς τους έτσι από οποιαδήποτε συνεχιζόμενη στέρηση της ελευθερίας όταν υπήρχαν άλλες εναλλακτικές εκπαιδευτικές λύσεις.
Το Δικαστήριο επανέλαβε επίσης ότι οι αρχές είχαν καθήκον να εξασφαλίσουν ότι η κράτηση ενός ανηλίκου διατάχθηκε μόνο ως έσχατη λύση, προς το συμφέρον του παιδιού, και ότι αποσκοπούσε στην αποτροπή σοβαρών κινδύνων για την ανάπτυξη του. Όπου αυτό το κριτήριο δεν πληρούνταν πλέον, η βάση για τη στέρηση της ελευθερίας θα έπαυε να υπάρχει.
Συμπερασματικά, το εθνικό δίκαιο δεν προέβλεπε αυτόματη περιοδική επανεξέταση, από δικαστήριο, της επίμαχης κράτησης. Ως εκ τούτου, οι εγχώριες αρχές δεν είχαν προβεί σε περιοδική επανεξέταση σε τακτά χρονικά διαστήματα της ανάγκης συνέχισης της τοποθέτησής του προσφεύγοντος σε κοινωνικοπαιδαγωγικό οικοτροφείο.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 5 § 4 της ΕΣΔΑ.
Άρθρο 8 σε συνδυασμό με άρθρο 13
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι αποφάσεις για την τοποθέτηση του προσφεύγοντος σε κοινωνικοπαιδαγωγικά οικοτροφεία, και η εκτέλεση των αποφάσεων αυτών, ισοδυναμούσαν με παρέμβαση στο δικαίωμα άσκησης του προσφεύγοντος του δικαιώματός του στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής. Αυτή η παρέμβαση ήταν σύμφωνη με τον νόμο του 1958 και είχε επιδιώξει τον νόμιμο στόχο της προστασίας τόσο του προσφεύγοντος όσο και των συμφερόντων της κοινωνίας.
Όσον αφορά το εάν η παρέμβαση ήταν απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία, το Δικαστήριο επανέλαβε ότι, όπου θίγεται η άσκηση του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, το συμφέρον του παιδιού συνεπαγόταν υποχρέωση των εθνικών αρχών να εξετάσουν το ενδεχόμενο λήψης όσο το δυνατόν λιγότερο παρεμβατικών μέτρων.
Αρκετές πτυχές της δικογραφίας έδειξαν ότι η κατάσταση του προσφεύγοντος ήταν επισφαλής, ότι η σχέση με τη μητέρα του θα έπρεπε να είχε ενθαρρυνθεί και ότι χρειαζόταν ιδιαίτερη προσοχή στην ανάπτυξη και την ευημερία του. Ωστόσο, οι αρχές της διοίκησης και πρόνοιας και το δικαστήριο, αν και γνώριζαν αυτές τις πτυχές, δεν τις είχαν αναλύσει έχοντας κατά νου το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
Ούτε οι εγχώριες αρχές είχαν εξετάσει το θέμα της απόστασης των οικοτροφείων από το σπίτι της μητέρας του προσφεύγοντος – της μόνης στενής συγγενής που είχε δείξει ενδιαφέρον γι’ αυτόν εκείνη την εποχή – και η αναμφισβήτητα αρνητική επίδραση αυτής της απόστασης στη σκοπιμότητα διατήρησης της επικοινωνίας.
Το Δικαστήριο θεώρησε επίσης σημαντικό ότι η τοποθέτηση του προσφεύγοντος είχε διαρκέσει τρία χρόνια, το μέγιστο επιτρεπόμενο από το νόμο. Σημείωσε ότι η απόφαση τοποθέτησης είχε ληφθεί ως μια λύση που ταίριαζε σε όλους, αποσκοπώντας πρώτα και κύρια στην προστασία της κοινωνίας από τον προσφεύγοντα λόγω της αποκλίνουσας συμπεριφοράς του, παρά να παρέχει στο παιδί εκπαιδευτική υποστήριξη με τη συμμετοχή της μητέρας του.
Συνεπώς, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το κύριο κίνητρο των αρχών ήταν να τιμωρήσουν τον προσφεύγοντα για αυτό που θεωρούσαν ως αποκλίνουσα συμπεριφορά του. Ο προσφεύγων – ένας έφηβος ο οποίος βίωνε σημαντικές ψυχολογικές και κοινωνικές αλλαγές των οποίων η μητέρα πάλευε να ανταποκριθεί στις ευθύνες της ως γονέας – είχε τεθεί σε οικοτροφείο χωρίς καμία πραγματική προσπάθεια να βρεθούν λιγότερο παρεμβατικά μέτρα στην περίπτωσή του. Σε ένα πλαίσιο όπου πρωταρχικός στόχος ήταν η προστασία των δικαιωμάτων των άλλων, οι αρχές δεν είχαν κρίνει ότι υπήρξε ανάγκη να αναλυθούν οι προσωπικές συνθήκες του προσφεύγοντος, αφού υπέστη κακοποίηση στο πρώτο οικοτροφείο. Κατά τη διάρκεια των τριών ετών για τα οποία ίσχυε η εντολή πρόνοιας, καμία αρχή δεν είχε εξετάσει εάν οι συνθήκες τοποθέτησης του προσφεύγοντος ήταν επωφελείς για αυτόν, είτε ευνοούσαν την αποκατάσταση της σχέσης του με τη μητέρα του είτε αν του δίνονταν η ευκαιρία να ξανασμίξει με την οικογένειά του.
Υπό τις συνθήκες αυτές, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι βουλγαρικές αρχές δεν είχαν εφαρμόσει τα κριτήρια για το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού στην προκειμένη περίπτωση, ότι η επίμαχη διαδικασία δεν περιλάμβανε αναλογικές εγγυήσεις για τη σοβαρότητα της παρέμβασης και τη σημασία των συμφερόντων που διακυβεύονταν, και ότι οι εθνικές αρχές δεν είχαν εκπληρώσει τις υποχρεώσεις τους να λάβουν μέτρα για τη διευκόλυνση των σχέσεων μεταξύ της μητέρας και του παιδιού και να προσαρμοστούν στις ιδιαίτερες συνθήκες του παιδιού. Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση και του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (άρθρο 8 αυτούσιο και σε συνδυασμό με το άρθρο 13 της Σύμβασης).
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Βουλγαρία οφείλει να καταβάλει στον προσφεύγοντα 6.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 2.451 ευρώ για έξοδα και δαπάνες (επιμέλεια echrcaselaw.com)
