Όταν οι ποινικές κυρώσεις ξεπερνούν τα …σύνορα της ελευθερίας της έκφρασης

ΑΠΟΦΑΣΗ:

Reichman κατά Γαλλίας της 12.06.2016 (αριθμ. προσφ.50147/11)

βλ. εδώ 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Δημοσιογραφική ελευθερία, υπερβολή, προβοκάτσια και ποινική κύρωση κατά δημοσιογράφων. Κατά το Στρασβούργο επιτρέπεται κάποιος βαθμός «υπερβολής» ή ακόμα και «προβοκάτσιας» κατά την άσκηση της δημοσιογραφικής ελευθερίας. Η ποινική κύρωση κατά δημοσιογράφων, ακόμη και σχετικά μικρή, θα μπορούσε να έχει καταστροφικά αποτελέσματα στην άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης. Το γεγονός της επιβολής ποινικής καταδίκης αποτελεί μια από τις πιο σοβαρές μορφές προσβολής του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης, και οι εθνικές αρχές πρέπει να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση στην προσφυγή ποινικών διαδικασιών κατά των δημοσιογράφων. Η επιβολή χρηματικής ποινής 1000 ευρώ κατά του προσφεύγοντος ανέρχεται σε μια δυσανάλογη προσβολή του δικαιώματός του στην ελευθερία της έκφρασης.

ΣΧΟΛΙΟ-ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ:

Απόφαση ύμνος για την δημοσιογραφική ελευθερία. Η ποινική τιμωρία δημοσιογράφων είναι από τις πιο βαριές μορφές προσβολής της ελευθερίας της έκφρασης. Η υπερβολή και η προβοκάτσια κάποιες φορές ανήκουν στα θεμιτά μέσα του δημοσιογράφου.

ΔΙΑΤΑΞΗ:

Άρθρο 10 (ελευθερία της έκφρασης) της ΕΣΔΑ.

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ:

Ο προσφεύγων, Claude Reichman, ήταν υπεύθυνος μετάδοσης προγράμματος στο ραδιόφωνο Courtoisie. Στις 14.11.2006 έκανε μια παρουσίαση σχετικά με την κατάσταση του σταθμού από το θάνατο του ιδρυτή του, Jean Ferré. Περιέγραψε ευθύς εξαρχής μια συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στο ραδιοφωνικό σταθμό πριν λίγο καιρό, κατά την οποία ο  L., ο νέος αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του ραδιοφωνικού σταθμού φέρεται να εμπόδισε τους συμμετέχοντες, με τη βοήθεια σωματοφυλάκων, να εκφραστούν ελεύθερα. Στη συνέχεια επέκρινε την απόφαση του L. να αναλάβει τον έλεγχο της εκδοτικής γραμμής του ραδιοφωνικού σταθμού και δήλωσε, συγκεκριμένα: «… η οικονομική κατάσταση του ραδιοφωνικού σταθμού έχει οδήγησε σε ορισμένες … ήμουν έτοιμος να πω ακροβατικά κατορθώματα … ας πούμε, σε δράσεις των οποίων η νομιμότητα θα πρέπει να επαληθεύεται, και όλα αυτά με φέρνουν σε πολύ δύσκολη  θέση..».

Στις 09.02.2007 ο L. υπέβαλε μήνυση, μαζί με δήλωση παράστασης πολιτικής αγωγής. Ο προσφεύγων καταδικάστηκε για συκοφαντική δυσφήμιση αμετακλήτως σε χρηματική ποινή 1.000 ευρώ με αναστολή, 1.500 ευρώ για χρηματική ικανοποίηση και 2.000 ευρώ για τα έξοδα του πολιτικώς ενάγοντος. Το Εφετείο επικύρωσε την καταδίκη του προσφεύγοντος.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι τα επίμαχα σχόλια είχαν γίνει ως μέρος μιας συζήτησης σχετικά με τα θέματα δημοσίου συμφέροντος και σχετίζονταν με την ελευθερία του Τύπου, στο πλαίσιο της οποίας ο προσφεύγων εκφράζει τις απόψεις του υπό την ιδιότητα του παρουσιαστή, για περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια, ενός ειδησεογραφικού προγράμματος, ακόμη και αν ο ίδιος επηρεάστηκε από τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε ο ραδιοφωνικός σταθμός. Σημείωσε ότι αυτό είχε ως αποτέλεσμα το ιδιαίτερα στενό περιθώριο εκτίμησης του κράτους σχετικά με τον περιορισμό του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης.

Το Δικαστήριο θεώρησε ότι επιτρέπεται κάποιος βαθμός «υπερβολής» ή ακόμα και «προβοκάτσιας» κατά την άσκηση της δημοσιογραφικής ελευθερίας. Σημείωσε ότι η αδυναμία απόδειξης της αλήθειας μιας δήλωσης δεν θα μπορούσε να σημαίνει και μια αποτυχία από τον συγγραφέα ή ομιλητή να συμμορφωθεί με την επαγγελματική δεοντολογία. Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι η προστασία που παρέχεται από το άρθρο 10 για τους δημοσιογράφους προϋπέθετε οι τελευταίοι να ενεργούν βάση της αρχής της καλής πίστεως προκειμένου να παρέχουν ακριβείς και αξιόπιστες πληροφορίες, σύμφωνα με τις αρχές της υπεύθυνης δημοσιογραφίας.

Τα ερωτήματα που τέθηκαν στον αέρα της εκπομπής από τον κ. Reichman ήταν τέτοια που να υποδηλώνουν την πιθανή ύπαρξη παρατυπιών στην οικονομική διαχείριση του ραδιοφωνικού σταθμού, αλλά εντούτοις δεν αναφέρονταν σε κάποιο συγκεκριμένο γεγονός. Ο κ. Reichman εξέφραζε έτσι μια συνολική εικόνα σχετικά με τη διαχείριση του ραδιοφωνικού σταθμού, κατά τη χρονική περίοδο της προεδρίας του πολιτικού κόμματος. Ολοκλήρωσε τις παρατηρήσεις του παραπέμποντας στην ανάγκη για τη διεξαγωγή περαιτέρω ελέγχων σε αυτόν τον τομέα. Το Δικαστήριο σημείωσε ότι το ίδιο το ποινικό δικαστήριο είχε περιγράψει αυτή τη δήλωση ως «υπαινικτική» και ότι η αφηρημένη φύση της δήλωσης του οδήγησε τα εσωτερικά δικαστήρια να δεχθούν την ύπαρξη δυσφήμησης. Το Δικαστήριο συμπέρανε από τα παραπάνω ότι τα προσβαλλόμενα σχόλια αποτελούσαν εκτίμηση και γνώμη και όχι μια δήλωση  γεγονότος.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το Δικαστήριο επισήμανε ότι οι προσβαλλόμενες παρατηρήσεις είχαν μια πραγματική και ρεαλιστική βάση. Σημείωσε εν προκειμένω ότι ο κ. Reichman είχε τη δυνατότητα να υποβάλει δύο έγγραφα από, αντίστοιχα, το λογιστήριο του σταθμού και από τον λογιστή, τα οποία βεβαίωναν την κακή οικονομική κατάσταση του σταθμού. Το Δικαστήριο σημείωσε επίσης τη σχετικά μετρημένη φύση των προσβαλλόμενων σχόλιων, τα οποία ειπώθηκαν στο πλαίσιο των διαφωνιών εντός του σταθμού και ήταν απόρροια γεγονότων τα οποία έλαβαν λίγο καιρό πριν μεταξύ των μελών του προσωπικού και του πολιτικού ενάγων.

Το Δικαστήριο επισήμανε ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν απλώς υπογραμμίσει τα δυσφημιστικά στοιχεία, χωρίς να εξετάσουν την ύπαρξη των κριτηρίων που έθεσε το Δικαστήριο στο πλαίσιο της επανεξέτασης της αναλογικότητας. Ειδικότερα, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το εθνικό δικαστήριο δεν έκανε διάκριση μεταξύ του δηλωτικού γεγονότος και της αξιολογικής κρίσης, αν και έχουν υπάρξει παρόμοιες παραβιάσεις σχετικά το άρθρο 10 της Σύμβασης.

Τέλος, το Δικαστήριο υπενθύμισε ότι μια ποινική κύρωση, ακόμη και σχετικά μικρή, θα μπορούσε να έχει ανατριχιαστικά αποτελέσματα στην άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης. Το Δικαστήριο σημείωσε ότι το ίδιο το γεγονός της επιβολής ποινικής καταδίκης αποτελούσε μια από τις πιο σοβαρές μορφές προσβολής του δικαιώματος της ελευθερία της έκφρασης, λαμβάνοντας υπόψη την ύπαρξη άλλων μέσων παρέμβασης, κυρίως αστικών ένδικων μέσων, και επανέλαβε ότι είχε καλέσει τις εθνικές αρχές σε πολλές περιπτώσεις να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση στην προσφυγή των ποινικών διαδικασιών.

Το Δικαστήριο συνήγαγε από τα στοιχεία αυτά ότι η καταδίκη του κ. Reichman ανερχόταν σε μια δυσανάλογη προσβολή του δικαιώματός του στην ελευθερία της έκφρασης και ότι είχε, ως εκ τούτου υπάρξει παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Γαλλία όφειλε να καταβάλει στον προσφεύγοντα 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη, και 210 ευρώ για δικαστικά έξοδα και δαπάνες.