Κακομεταχείριση κρατουμένων στις φυλακές Γρεβενών και έλλειψη αποτελεσματικής έρευνας
ΑΠΟΦΑΣΗ
Κωνσταντινόπουλος κ.α. κατά Ελλάδας της 22.11.2018 (αριθ. 2) (αρ. προσφ. 29543/15)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση κρατουμένων στις φυλακές Γρεβενών. Στις φυλακές Γρεβενών διεξήχθη αιφνιδιαστική έρευνα από αστυνομικούς της ΕΚΑΜ με παρουσία Εισαγγελέα. Ο λόγος ήταν η πληροφόρηση περί ανταρσίας και εξέγερσης των κρατουμένων. Μετά την έρευνα διαπιστώθηκε ιατρικά μώλωπες και ίχνη δερματίτιδας σε κρατούμενους. Οι κρατούμενοι κατήγγειλαν ότι η αστυνομία έκανε χρήση όπλων ηλεκτροσόκ. Διεξήχθη πειθαρχική έρευνα υπό την εποπτεία του τοπικού Εισαγγελέα αλλά δεν διαπιστώθηκε παράβαση. Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι ένδεκα εκ των κρατουμένων είχαν υποστεί κακομεταχείριση και ότι δεν διεξήχθη αποτελεσματική και ταχεία έρευνα από τις εισαγγελικές και αστυνομικές αρχές. Το Στρασβούργο επισήμανε με έμφαση το γεγονός ότι επικεφαλής των ερευνών ήταν Εισαγγελέας του Πρωτοδικείου Γρεβενών όταν η Εισαγγελία Γρεβενών επέβλεπε τις φυλακές και επομένως δεν μπορούσε να ήταν αντικειμενικός. Καταδίκη της Ελλάδας για παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ τόσο στο ουσιαστικό σκέλος του όσο και στο διαδικαστικό.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 3
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι 22 προσφεύγοντες είναι υπήκοοι της Ελλάδας, της Αλβανίας και της Βουλγαρίας που κρατούνται στη φυλακή των Γρεβενών.
Στις 13 Απριλίου 2013 διεξήχθη μια αιφνιδιαστική έρευνα στα κελία στη φυλακή Γρεβενών εξαιτίας πληροφοριών που καταδείκνυαν ότι θα λάμβανε χώρα ανταρσία και εξέγερση στις φυλακές. Η έρευνα διεξήχθη από το προσωπικό της φυλακής παρουσία Εισαγγελέα, επικουρούμενος από αστυνομικούς που ανήκουν στο «ΕΚΑΜ» (μια ειδική αντιτρομοκρατική μονάδα). Μετά την έρευνα, 28 κρατούμενοι εξετάστηκαν από το γιατρό της φυλακής, ο οποίος σημείωσε την ύπαρξη μωλώπων και ίχνη δερματίτιδας, αλλά δεν μπόρεσε να προσδιορίσει την αιτία τους.
Λίγες μέρες αργότερα, αρκετοί κρατούμενοι υπέβαλαν καταγγελία στο γραφείο του Εισαγγελέα των Γρεβενών, υποστηρίζοντας, μεταξύ άλλων, ότι οι αξιωματικοί του ΕΚΑΜ είχαν κάνει υπερβολική χρήση των Tasers (όπλο ηλεκτροσόκ) εναντίον 31 κρατουμένων, τους είχαν κτυπήσει και τους κακοποίησαν προφορικά και τους ανάγκασαν να περπατήσουν στα γόνατα μέχρι την αθλητική αίθουσα των φυλακών, να γυμνωθούν και σταθούν όρθιοι κοιτάζοντας τον τοίχο.
Διεξήχθη προκαταρκτική έρευνα, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρξε πειθαρχικό αδίκημα. Τον Νοέμβριο του 2014 ο Εισαγγελέας του Πρωτοδικείου αποφάσισε ότι δεν υπήρχαν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για να κινηθεί ποινική δίωξη. Τον επόμενο μήνα, ο Εισαγγελέας Εφετών συμφώνησε με τον Εισαγγελέα Πρωτοδικών.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 3 (απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης)
- Κακομεταχείριση στην οποία υποβλήθηκαν 11 προσφεύγοντες (ουσιαστικό σκέλος)
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι η αστυνομική μονάδα του EΚΑΜ δεν κλήθηκε ξαφνικά να ασχοληθεί με οποιαδήποτε αυθόρμητη ανταρσία φυλακών. Η παρέμβαση διατάχθηκε και οργανώθηκε από τις αρχές των φυλακών και τον Εισαγγελέα. Επομένως, οι προσφεύγοντες δεν είχαν τραυματιστεί κατά τη διάρκεια τυχαίας ενέργειας που θα μπορούσε να έχει προκαλέσει απροσδόκητες εξελίξεις οι οποίες θα πυροδοτούσαν αντιδράσεις από την αστυνομία αλλά αντιθέτως κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης η οποία είχε προγραμματιστεί και επαρκώς προετοιμαστεί όσον αφορά την αξιολόγηση των κινδύνων. Η κυβέρνηση προσπάθησε να δικαιολογήσει τη χρήση βίας με επιχειρήματα σχετικά με τη γενική ασφάλεια στη φυλακή. Με βάση τα πορίσματα του Εισαγγελέα που είχε διεξαγάγει την έρευνα, η κυβέρνηση ισχυρίστηκε ότι η μονάδα των EKAM είχε κληθεί και ενημερωθεί από τις σωφρονιστικές αρχές ότι οι περισσότεροι από τους φυλακισμένους ήταν οπλισμένοι με αυτοσχέδια μαχαίρια, ότι ορισμένοι κρατούμενοι είχαν ρίξει αντικείμενα στους αξιωματικούς του ΕΚΑΜ, κλωτσήσει τραπέζια και προσπάθησαν να καταλάβουν τον διάδρομο κατά μήκος των κελιών με σκοπό να πάρουν τον έλεγχο της περιοχής έξω από τα κελιά και να συγκρουστούν με την αστυνομία. Ωστόσο, το Δικαστήριο σημείωσε ότι στην ίδια έκθεση επισημάνθηκε ότι οι φυλακισμένοι είχαν πάει στα κελιά τους και οι θύρες των κελιών είχαν κλείσει αμέσως.
Στη συνέχεια, οι πόρτες ανοίχτηκαν μία προς μία και οι αξιωματικοί του ΕΚΑΜ είχαν εισέλθει στα κελιά προκειμένου να αποφευχθεί κάθε προσπάθεια αντίστασης από τους κρατουμένους ή επιθέσεις με τα προαναφερθέντα αυτοσχέδια όπλα. Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ολόκληρη η ομάδα του ΕΚΑΜ και το προσωπικό της φυλακής θα έπρεπε να έχουν ψάξει μόνο ένα κελί και τρεις κρατούμενους. Ακόμη και αν υποτεθεί ότι οι τελευταίοι είχαν αρνηθεί το Δικαστήριο έκρινε ότι η ασφάλεια της φυλακής και η ανάγκη ελέγχου των τριών κρατουμένων που ενδέχεται να είχαν ρίξει αντικείμενα και να κλωτσούσαν τραπέζια απαιτούσαν τη χρήση ενδεχομένως γκλόπ αλλά σίγουρα όχι Tasers. Ωστόσο, η αναφορά του ιατροδικαστή είχε διευκρινίσει ότι ορισμένοι από τους προσφεύγοντες έφεραν τραύματα που θα μπορούσαν να προκληθούν από Tasers. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της διοικητικής έρευνας, ένας από τους ερωτηθέντες αστυνομικούς είχε δηλώσει ότι όταν οι φυλακισμένοι είχαν αντιδράσει επιθετικά με ρίψη αντικειμένων και κλωτσώντας τραπέζια, οι αστυνομικοί έκαναν χρήση των Tasers.
Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι τραυματισμοί που σημειώθηκαν σε έντεκα από τους προσφεύγοντες (σύμφωνα με την ιατροδικαστική έκθεση) έλαβαν χώρα κατά την έρευνα της 13ης Απριλίου 2013, και ότι εμπεριέχονταν στο απαιτούμενο κατώτατο όριο βαρύτητας παραβίασης του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ. Το Δικαστήριο έκρινε επίσης ότι οι προσφεύγοντες είχαν υποστεί κακομεταχείριση. Κατά συνέπεια, υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 όσον αφορά τους έντεκα προσφεύγοντες.
- Έλλειψη αποτελεσματικής έρευνας όσον αφορά 11 προσφεύγοντες (διαδικαστικό σκέλος)
Το Δικαστήριο εξέφρασε αμφιβολίες σχετικά με την αμεροληψία του γιατρού της φυλακής, ο οποίος ήταν ο ίδιος κρατούμενος και ο οποίος, αφού εξέτασε τους προσφεύγοντες στο τέλος της έρευνας που διεξήχθη στα κελιά, είχε ισχυριστεί ότι αυτός δεν ήταν σε θέση να προσδιορίσει την αιτία των μωλώπων και των ιχνών δερματίτιδας. Το Δικαστήριο επισήμανε επίσης ότι ο ανώτερος αξιωματικός της αστυνομίας και ο Εισαγγελέας δεν είχαν εντατικοποιήσει την έρευνά τους παρ’ όλες τις αντιφατικές δηλώσεις σχετικά με τη χρήση των Tasers. Παρατήρησε επίσης ότι οι αρχές δεν είχαν προσχωρήσει στο αίτημα που υπέβαλαν οι εκπρόσωποι των προσφευγόντων για ένα αντίγραφο του ηχητικού ντοκουμέντου και του βίντεο στους χώρους των φυλακών τη μέρα της έρευνας. Επιπλέον, οι αρχές δεν είχαν εκπληρώσει την υποχρέωσή τους να διενεργήσουν εμπεριστατωμένη και ταχεία έρευνα. Περίπου είκοσι μήνες είχαν παρέλθει μεταξύ της στιγμής της καταγγελίας των προσφευγόντων και της απόφασης των αρχών να θέσουν στο αρχείο την υπόθεση. Το Δικαστήριο έκρινε επίσης ότι δεν πραγματοποιήθηκε ανεξάρτητη έρευνα σχετικά με τους ισχυρισμούς περί κακομεταχείρισης. Η έρευνα είχε ανατεθεί σε Εισαγγελέα του Πρωτοδικείου Γρεβενών παρόλο που οι Εισαγγελείς αυτού του δικαστηρίου ήταν επίσης οι αρμόδιοι Εισαγγελείς που επέβλεπαν τη φυλακή των Γρεβενών, εκ των οποίων ο ένας ήταν επίσης παρών κατά τη διάρκεια της έρευνας των κελιών στις 13 Απριλίου 2013. Όσον αφορά την αγωγή αποζημίωσης που προβλέπεται στο άρθρο 105 του Αστικού Κώδικα, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η διάταξη αυτή εφαρμόζεται μόνο στις περιπτώσεις ζημιών που προκλήθηκαν από παράνομες πράξεις του κράτους, και από φορείς άσκησης δημόσιας εξουσίας. Στην προκειμένη περίπτωση, ωστόσο, η διοικητική έρευνα δεν είχε εντοπίσει κάποια παράνομη πράξη ή παράλειψη εκ μέρους της αστυνομίας. Επομένως, μια ενέργεια βασισμένη στο άρθρο 105 δεν θα είχε καμία πραγματική πιθανότητα επιτυχίας. Συναφώς, το Δικαστήριο τόνισε ότι η υποχρέωση που επιβάλλει το άρθρο 3 σε ένα κράτος να διενεργήσει έρευνα με στόχο τον εντοπισμό και τη τιμωρία των ατόμων που είναι υπεύθυνα για κακομεταχείριση θα ήταν παράλογη εάν, στο πλαίσιο μιας καταγγελίας σύμφωνα με το άρθρο αυτό, ο προσφεύγων υποχρεούνταν να εξαντλήσει ένδικο βοήθημα το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει στην καταβολή αποζημίωσης.
Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο διαπίστωσε ελλείψεις εκ μέρους των ελληνικών αρχών κατά την έρευνα σχετικά με τους ισχυρισμούς περί κακομεταχείρισης και έκρινε ότι η έρευνα αυτή δεν είχε γίνει με διεξοδικό και άμεσο τρόπο. Συνεπώς, υπήρξε παραβίαση και του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 3 (έρευνα) για τους έντεκα προσφεύγοντες.
Λοιποί προσφεύγοντες
Όσον αφορά τους ισχυρισμούς περί κακομεταχείρισης που υπέβαλαν οι άλλοι δέκα προσφεύγοντες, οι οποίοι δεν είχαν παρουσιάσει κανένα στοιχείο, για τραυματισμούς που φέρεται ότι υπέστησαν ή δεν είχαν εξεταστεί από ιατροδικαστή ή είχαν αρνηθεί να υποβληθούν σε τέτοια εξέταση, το Δικαστήριο θεώρησε ότι δεν είχε αποδειχθεί ότι έχουν υποστεί κακομεταχείριση ή τουλάχιστον μεταχείριση που να εμπίπτει στο απαιτούμενο κατώτατο όριο σοβαρότητας παραβίασης του άρθρου 3.
Όσον αφορά έναν άλλο προσφεύγοντα (Nikolla Xhollo), το Δικαστήριο σημείωσε ότι δεν είχε συνυπογράψει τις καταγγελίες που υποβλήθηκαν από τους υπόλοιπους προσφεύγοντες που συμμετείχαν και εμπλέκονταν στα επεισόδια της 13ης Απριλίου 2013. Συνεπώς κήρυξε απαράδεκτο το εν λόγω τμήμα της προσφυγής λόγω ασυμβιβάστου ratione personae με τις διατάξεις της Σύμβασης.
Άρθρο 41 (δίκαιη ικανοποίηση)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ελλάδα όφειλε να καταβάλει κάθε ένα από τους έντεκα προσφεύγοντες, των οποίων τα ονόματα είχαν προσδιοριστεί στην απόφαση ποσό 10.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 1.500 ευρώ, από κοινού, για δικαστικά έξοδα και λοιπές δαπάνες(επιμέλεια echrcaselaw.com).
