Η ποινή της ισόβιας κάθειρξης εάν δεν υπάρχει προοπτική υφ΄ όρο απόλυσης του κρατουμένου και δυνατότητα επανεξέτασής της συνιστά απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση

ΑΠΟΦΑΣΗ

Petukhov κατά Ουκρανίας της 12-3-2019(αριθ. 2) (αριθ. προσφ. 41216/13)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ισόβια κάθειρξη και απόλυση υπό όρο. Έλλειψη επαρκής ιατρικής περίθαλψης σε  κρατούμενο για φυματίωση. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η ασθένειά του προσφεύγοντος κρατουμένου  χειροτέρεψε ανεπανόρθωτα κατά τη διάρκεια της κράτησής του και κατέστη «ανίατη» λόγω της έλλειψης φαρμάκων στις φυλακές. Επίσης, ο προσφεύγων, ο οποίος εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης, δεν είχε προοπτική απελευθέρωσης, ούτε δυνατότητα αναθεώρησης της ποινής του. Μόνη δυνατότητα για τους ισοβίτες αποτελούσε η προεδρική χάρη, της οποίας η διαδικασία χορήγησής της δεν ήταν διατυπωμένη με σαφήνεια, ούτε υπήρχαν επαρκείς διαδικαστικές εγγυήσεις κατά της κατάχρησης. Επί πλέον, οι συνθήκες κράτησης των κρατουμένων στην Ουκρανία καθιστούσαν αδύνατη την επανένταξή τους ώστε να μπορέσουν οι αρχές να προβούν σε πραγματική επανεξέταση της ποινής τους. Δεδομένου του συστημικού χαρακτήρα του προβλήματος, το Δικαστήριο έκρινε, σύμφωνα με το άρθρο 46 ότι η Ουκρανία θα πρέπει να μεταρρυθμίσει το σύστημα της αναθεώρησης των ποινών ισόβιας κάθειρξης, εξετάζοντας σε κάθε περίπτωση αν η παρατεταμένη κράτηση ήταν δικαιολογημένη και παρέχοντας τη δυνατότητα στους κρατούμενους να προβλέψουν σε τι ενέργειες πρέπει να προβούν, ώστε να εξεταστεί το αίτημά τους για απόλυση υπό όρο. Παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ αναφορικά και τις δύο καταγγελίες.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 3

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Ο προσφεύγων Volodymyr Petukhov, είναι Ουκρανός υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1973. Αυτή τη στιγμή εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης μετά από την καταδίκη του το 2004 για αριθμό σοβαρών αδικημάτων που αφορούσαν το οργανωμένο έγκλημα.

Από το 2010 έως το 2014, χρονική περίοδο κατά την οποία έπασχε από φυματίωση, εξετάζονταν τακτικά από γιατρούς και υποβλήθηκε σε διάφορες ιατρικές και εργαστηριακές εξετάσεις. Υποτροπίασε τον Ιούλιο του 2010 και μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο φυλακών στο Kherson που ειδικεύεται στη θεραπεία της φυματίωσης. Έχει πιστοποιηθεί ότι έπασχε από αναπηρία τρίτου βαθμού  (η πιο ήπια) εξαιτίας της φυματίωσης και ορισμένων άλλων προβλημάτων υγείας.

Στη συνέχεια, η φυματίωση εξαπλώθηκε πέρα από τους πνεύμονες και το 2011 διαγνώστηκε με genito-urinary TB, πριν ενημερωθεί από τους ιατρούς το 2013 ότι είχε αναπτύξει ανοσία στα περισσότερα φάρμακα κατά της φυματίωσης και υποβάλλονταν σε παρηγορητική θεραπεία. Η υγεία του σταθεροποιήθηκε και το 2015 μεταφέρθηκε στο Κίεβο στο Κέντρο κράτησης όπου εξακολουθεί να εκτίει την ποινή του.

Διαμαρτυρήθηκε στις αρχές της φυλακής σχετικά με την ανεπαρκή ιατρική περίθαλψη κατά το διάστημα αυτό, ειδικότερα σχετικά με τις ελλείψεις στα απαιτούμενα φάρμακα. Σε απάντηση, οι αρχές των φυλακών αναγνώρισαν το 2010, 2011 και 2012 ότι υπήρξε έλλειψη των σχετικών απαραίτητων φαρμάκων στο νοσοκομείο των φυλακών στο Kherson.

Υπέβαλε επίσης πολλές αποτυχημένες καταγγελίες μεταξύ 2010 και 2015 στις αρχές των φυλακών και στις διωκτικές αρχές, καθώς και στον Κοινοβουλευτικό Επίτροπο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, σχετικά με τις άθλιες συνθήκες κράτησής του στο νοσοκομείο της φυλακής, καθώς και σε μία άλλη εγκατάσταση όπου είχε κρατηθεί για λίγους μήνες το 2014.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει ήδη διαπιστώσει παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης σε άλλη προσφυγή του κ. Petukhov (αριθ. 43374/02) σχετικά με την ανεπαρκή ιατρική περίθαλψή του κατά τη διάρκεια της περιόδου κράτησής του η οποία δεν καλύπτεται από την παρούσα υπόθεση, δηλαδή πριν από τον Ιούλιο του 2010 όταν μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο φυλακών στο Kherson.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Άρθρο 3 (ιατρική περίθαλψη σε κράτηση)

Το Δικαστήριο διαφώνησε με την κυβέρνηση ότι η υγεία του κ. Petukhov ήταν ικανοποιητική. Αντίθετα, η φυματίωση του είχε χειροτερέψει ανεπανόρθωτα κατά τη διάρκεια της κράτησής του και κατέστη «ανίατη» το 2013 όταν ανέπτυξε ανοσία στα περισσότερα φάρμακα κατά της φυματίωσης.

Όσον αφορά το νοσοκομείο των φυλακών, οι αρχές είχαν ακόμη αναγνωρίσει επανειλημμένα  το γεγονός ότι υπήρχε έλλειψη φαρμάκων κατά της φυματίωσης. Επιπλέον, του είχε χορηγηθεί ως φάρμακο αγωγής η ισονιαζίδη, παρά το γεγονός ότι έχει αναπτύξει ανοσία σε αυτή, καθιστώντας αναποτελεσματική την αγωγή, και ήταν μάλιστα τοξική για  το σώμα του.

Όσον αφορά τη μονάδα όπου κρατείται επί του παρόντος, η κυβέρνηση δεν είχε αποδείξει ότι λήφθηκαν εξειδικευμένα ιατρικά μέτρα γι’ αυτόν.

Λαμβάνοντας υπόψη ορισμένες άλλες υποθέσεις κατά της Ουκρανίας στις οποίες το Δικαστήριο είχε ήδη επισημάνει την ανεπαρκή ιατρική περίθαλψη για τη φυματίωση, έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 λαμβάνοντας υπόψη την αδυναμία των αρχών να διαφυλάξουν την υγεία του προσφεύγοντος από τη μεταφορά του στο νοσοκομείο των φυλακών τον Ιούλιο του 2010.

Άρθρο 3 (ποινές ισόβιας κάθειρξης)

Το Δικαστήριο επεσήμανε ότι, για να παραμείνει η ποινή ισόβιας κάθειρξης συμβατή με το άρθρο 3, θα έπρεπε να υπάρχει και προοπτική απελευθέρωσης και δυνατότητα επανεξέτασης της ποινής. Η μόνη δυνατότητα για την άμβλυνση των καταδικαστικών αποφάσεων αναφορικά με την ισόβια κάθειρξη στην Ουκρανία ήταν η προεδρική χάρη.

Η οδηγία σύμφωνα με τους κανονισμούς της εν λόγω διαδικασίας ήταν ότι οι ισοβίτες να «μπορούν να λάβουν χάρη σε εξαιρετικές περιπτώσεις και υπό εξαιρετικές περιστάσεις», χωρίς καμία εξήγηση ακριβώς τι σημαίνουν αυτοί οι όροι. Συνεπώς, οι ισοβίτες δεν γνώριζαν εξ αρχής τι έπρεπε να κάνουν για να απελευθερωθούν και υπό ποίες προϋποθέσεις.

Επιπλέον, υπήρχαν ανεπαρκείς διαδικαστικές εγγυήσεις κατά της κατάχρησης στο πλαίσιο του συστήματος. Ούτε η Επιτροπή Χάριτος, ούτε ο Πρόεδρος έπρεπε να αιτιολογήσουν τις αποφάσεις τους σχετικά με τα αιτήματα χάριτος. Η παροχή εκθέσεων σχετικά με τις δραστηριότητες των αρχών αναφορικά με τη απόδοση χάριτος θα αντιστάθμιζε αυτή την έλλειψη διαφάνειας, αλλά εκτός από μια μεμονωμένη ενημέρωση των ΜΜΕ το 2016, δεν έχουν δημοσιευτεί τέτοιες πληροφορίες στην Ουκρανία. Η κατάσταση αυτή επιδεινώθηκε περαιτέρω λόγω της έλλειψης δικαστικής αναθεώρησης.

Επιπλέον, για να μπορεί η επανεξέταση μιας ποινής ισόβιας κάθειρξης να είναι πραγματικά ικανή να οδηγήσει στην απαλλαγή ή στον τερματισμό της ή την υπό όρους απόλυση, τα κράτη είχαν καθήκον να δίνουν στους ισοβίτες τη δυνατότητα επανένταξης. Ωστόσο, η κυβέρνηση δεν είχε εξηγήσει πώς οι ισοβίτες θα μπορούσαν να προχωρήσουν προς την επανένταξη σε συνθήκες διαφορετικές από άλλους κρατούμενους αφού διέμεναν έως και 23 ώρες την ημέρα στα κελιά τους, με λίγες οργανωμένες δραστηριότητες.

Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το ισχύον καθεστώς για τους κρατούμενους στην Ουκρανία ήταν ασυμβίβαστο με το στόχο της επανένταξης.

Πράγματι, στην πράξη, οι πιθανότητες να δοθεί χάρη σε έναν κρατούμενο ήταν αμελητέες. Δεδομένου ότι από τότε που εισήχθη η ποινή ισόβιας κάθειρξης το 2000, έγινε δεκτό μόνο μία μόνο αίτηση απονομής  χάριτος σε κρατούμενο.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 λαμβανομένου υπόψη του γεγονότος ότι ο προσφεύγων δεν είχε προοπτική απελευθέρωσης ή δυνατότητα  επανεξέτασης της ποινής του.

Άλλα άρθρα

Το Δικαστήριο διαπίστωσε, με πέντε ψήφους έναντι δύο, ότι είχε εξετάσει τα κύρια νομικά ζητήματα που τέθηκαν στην υπόθεση και ότι δεν ήταν αναγκαίο να ληφθεί χωριστή απόφαση επί της καταγγελίας του προσφεύγοντος αναφορικά με το άρθρο 8.

Άρθρο 46 (εφαρμογή)

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η υπόθεση αποκάλυψε ένα συστημικό πρόβλημα σχετικά με την ισόβια κάθειρξη στην Ουκρανία. Υπήρχαν ήδη περισσότερες από 60 παρόμοιες προσφυγές ενώπιον του Δικαστηρίου.

Για την ορθή εκτέλεση της απόφασης, η Ουκρανία θα έπρεπε, συνεπώς, να μεταρρυθμίσει το σύστημα αναθεώρησης των ποινών  ισόβιας κάθειρξης, ώστε να διασφαλίζεται η εξέταση σε κάθε περίπτωση του κατά πόσο η συνεχιζόμενη κράτηση δικαιολογείται από νόμιμους λόγους και να επιτρέψει στους ισοβίτες να προβλέψουν σε ποιες ενέργειες πρέπει να προβούν για να εξετασθεί το αίτημα υπό όρους απόλυσής τους και υπό ποιες προϋποθέσεις.

Άρθρο 41 (δίκαιη ικανοποίηση)

Το Δικαστήριο έκρινε, με έξι ψήφους έναντι μίας, ότι η διαπίστωση παραβίασης αποτελούσε από μόνη της επαρκή δίκαιη ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που υπέστη ο προσφεύγων σε σχέση με την καταγγελία του για την ποινή ισόβιας κάθειρξης. Ομόφωνα έκρινε ότι η Ουκρανία οφείλει να καταβάλει στον προσφεύγοντα 750 ευρώ για αποζημίωση, 10.000 ευρώ για ηθική βλάβη λόγω της ανεπαρκούς ιατρικής περίθαλψης, 10.000 ευρώ για τα δικαστικά έξοδα που πρέπει να καταβληθούν στον δικηγόρο του και 20 ευρώ για ταχυδρομικά έξοδα και δαπάνες.

Μειοψηφούσες απόψεις

Ο δικαστής Pinto de Albuquerque εξέφρασε μια εν μέρει σύμφωνη γνώμη και εν μέρει αποκλίνουσα, και οι δικαστές Kūris και Bošnjak εξέφρασαν ο καθένας μια μερικώς αντίθετη άποψη. Οι απόψεις αυτές επισυνάπτονται στην απόφαση(επιμέλεια echrcaselaw.com).