Η αποτελεσματική έρευνα για σοβαρή σωματική βλάβη μπορεί να γίνει και από τα αστικά δικαστήρια. Δεν απαιτείται για τις ανάγκες του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ ποινική ή πειθαρχική έρευνα εάν η διαπίστωση γεγονότων και υπευθύνων ολοκληρώθηκε σε αστική διαδικασία

ΑΠΟΦΑΣΗ

Isayeva κατά Ουκρανίας της 4.12.2018 (αριθ. προσφ. 35523/06)

βλ. εδώ 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σοβαρή σωματική βλάβη ασθενούς σε Ψυχιατρείο από επιθετική συμπεριφορά άλλου ασθενούς. Δεν ασκήθηκε ποινική δίωξη, ούτε πειθαρχική έρευνα για να ερευνηθεί το περιστατικό και ύπαρξη ευθυνών γι΄αυτό (σε ασθενή ή/και σε νοσηλευτές). Το θύμα και προσφεύγουσα άσκησε δύο αγωγές στα αστικά δικαστήρια κατά του Ψυχιατρείου και της επιδικάσθηκε ποσό 8640 ευρώ  περίπου για αποζημίωση και ηθική βλάβη. Τα αστικά δικαστήρια έκριναν στην μεν πρώτη απόφαση ότι ευθύνονται αποκλειστικά οι νοσηλευτές για την μη επιτήρηση του επιθετικού ασθενούς, στην δε δεύτερη ότι υπάρχει συνυπαιτιότητα (80% των νοσηλευτών και 20% του ασθενούς) για τη σοβαρή σωματική κάκωση της ενάγουσας. Η προσφεύγουσα προσέφυγε στο ΕΔΔΑ για την μη ποινική τιμωρία των υπεύθυνων για το περιστατικό και ότι η διάρκεια της διαδικασίας αποζημίωσης των αστικών δικαστηρίων ήταν υπερβολική.

Το Στρασβούργο διαπίστωσε ότι δεν διεξήχθη ποινική και πειθαρχική έρευνα στην υπόθεση όμως έκρινε ότι αρκούσε η έρευνα των αστικών δικαστηρίων που διαπίστωσαν τα πραγματικά περιστατικά και τους υπεύθυνους και επιδίκασαν αποζημίωση. Κατόπιν αυτού δεν διαπιστώθηκε παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους (αποτελεσματική έρευνα) του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ.  Για την παραβίαση του εύλογου χρόνου το ΕΔΔΑ επιδίκασε το ποσό που προσέφερε η Ουκρανία.

ΣΧΟΛΙΟ-ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ

Με την απόφαση αυτή το ΕΔΔΑ ξεκαθαρίζει ότι για τις ανάγκες του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 3, δηλαδή για την διενέργεια αποτελεσματικής έρευνας δεν απαιτείται η άσκηση ποινικής δίωξης η πειθαρχικές διαδικασίες για την διερεύνηση επίδικων περιστατικών εφόσον τα περιστατικά διερευνήθηκαν από αστικό δικαστήριο, το οποίο απέδωσε ευθύνες και επιδίκασε αποζημίωση. Κατά το Δικαστήριο του Στρασβούργου η αστική δίκη επέφερε το επιδιωκόμενο από το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ αποτέλεσμα αφού ερεύνησε  και καταλόγισε ευθύνες με αποτελεσματικότητα στους υπεύθυνους.

ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ 

Αρθρο 3 (έρευνα)

Αρθρο 6

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Η προσφεύγουσα Natalya Isayeva, είναι υπήκοος της Ουκρανίας η οποία γεννήθηκε το 1974 και ζει στο Luhansk (Ουκρανία).

Η υπόθεση αφορούσε την καταγγελία της προσφεύγουσας ότι είχε τραυματιστεί σοβαρά από άλλον ασθενή, ο οποίος κρατούνταν σε κρατικό ψυχιατρικό ίδρυμα το 1998.

Είχε υποστεί σοβαρές σωματικές βλάβες μετά την επίθεση, συμπεριλαμβανομένης της διάσεισης και ενός σπασμένου σαγονιού και μύτης. Οι τραυματισμοί της αργότερα είχαν ως αποτέλεσμα να τυφλωθεί από το ένα της μάτι.

Οι εισαγγελικές αρχές αποφάσισαν το 1998 και το 2013 να μην ασκήσουν ποινική δίωξη. Διαπίστωσαν ειδικότερα ότι ο ασθενής που είχε επιτεθεί στην προσφεύγουσα δεν μπορούσε να κατηγορηθεί για εγκληματικές πράξεις, και ότι, μολονότι προφανώς υπήρξαν δύο από τους νοσηλευτές δεν επέβλεπαν με τη δέουσα επιμέλεια τους ασθενείς, δεν ήταν δυνατή η ποινική δίωξή τους στο πλαίσιο του εθνικού δικαίου, διότι δεν μπορούσαν να θεωρηθούν ως «υπάλληλοι».

Ωστόσο, μεταξύ 1999 και 2014 εκδόθηκαν δικαστικές αποφάσεις για δύο από τις αστικές αγωγές για αποζημίωση που είχε ασκήσει. Η πρώτη δικαστική απόφαση διαπίστωσε ότι μόνο οι υπάλληλοι του ψυχιατρείου ευθύνονταν  για τη ζημία που υπέστη, ενώ η δεύτερη απόφαση διαπίστωσε από κοινού αστική ευθύνη  για το συμβάν μεταξύ των νοσηλευτών και του ασθενούς που της είχε επιτεθεί.

Της επιδικάστηκαν συνολικά 74.130 ουκρανικές hryvnias (περίπου 8.000 ευρώ την εποχή εκείνη) από τις εν λόγω δικαστικές αποφάσεις.

Στο μεταξύ, το 2006, το γραφείο του Εισαγγελέα ζήτησε από το Ψυχιατρείο να διεξάγει εσωτερική διοικητική έρευνα για το περιστατικό, αλλά αυτό το αίτημα προφανώς ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε.

Η προσφεύγουσα κατήγγειλε ότι το κράτος δεν κατάφερε να καταδικάσει τους υπεύθυνους για το περιστατικό και ότι η διάρκεια της διαδικασίας αποζημίωσης των αστικών δικαστηρίων ήταν υπερβολική. Το Δικαστήριο εξέτασε τις καταγγελίες της βάσει του άρθρου 3 (απαγόρευση απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης) και του άρθρου 6 § 1 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη εντός εύλογου χρονικού διαστήματος) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Κατά το ΕΔΔΑ η  προσφεύγουσα υπέστη σοβαρές σωματικές βλάβες στα χέρια ενός άλλου ασθενούς ενώ ευρίσκετο σε κρατικό Ψυχιατρείο. Η σχετική εσωτερική νομοθεσία προέβλεπε ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ποινικές, πειθαρχικές και αστικές διαδικασίες για να καθοριστεί ποιος ευθύνεται.

α) Όσον αφορά την μη άσκηση ποινικής δίωξης

Το ΕΔΔΑ διαπιστώνει ότι, εν προκειμένω, δεν αμφισβητείται ότι οι εν λόγω τραυματισμοί προκλήθηκαν στην προσφεύγουσα από τον ιδιώτη ασθενή Β. Ωστόσο, δεν είναι σαφές αν αυτός που την τραυμάτισε ήταν διανοητικά ικανός κατά το χρόνο του συμβάντος και σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή πριν από το θάνατό του, να κατανοήσει τις συνέπειες των πράξεών του και να θεωρηθεί υπεύθυνος γι ‘αυτούς. Κατά συνέπεια, το ζήτημα αν η πραγματική απαλλαγή του Β. από την ποινική ευθύνη από τις διωκτικές αρχές ήταν νόμιμη παραμένει αβέβαιη.

Βέβαια, ο Β. είχε αποβιώσει στις 16.09.1998, τέσσερις σχεδόν μήνες μετά την άρνηση της εισαγγελίας να ασκήσει ποινική δίωξη,  οπότε η ποινική δίωξή του δεν θα είχε οποιεσδήποτε προοπτικές αποτελέσματος έτσι κι αλλιώς.

Η απόφαση να μην κινηθούν ποινικές διαδικασίες λήφθηκε γιατί οι νοσηλευτές δεν μπορούσαν να θεωρηθούν «υπάλληλοι» κατά την έννοια των σχετικών διατάξεων του ποινικού κώδικα που ίσχυαν κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών.

Ωστόσο, δεδομένου ότι η σχετική νομολογία του Δικαστηρίου προβλέπει ότι η ύπαρξη αποτελεσματικού δικαστικού συστήματος δεν απαιτεί αναγκαστικά την άσκηση ποινικής διώξεως πρέπει επίσης να εξεταστεί αν το καθ’ού κράτος διέθετε άλλα ένδικα μέσα που να πληρούσαν τις προϋποθέσεις του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ.

β) Όσον αφορά την μη λήψη  πειθαρχικών  μέτρων

Το Δικαστήριο σημειώνει ότι το Ψυχιατρείο δεν αντέδρασε έγκαιρα στην εικαζόμενη αμέλεια των νοσηλευτών του και κλήθηκε από τον Εισαγγελέα να διενεργήσει εσωτερική διοικητική – πειθαρχική έρευνα σχετικά με το περιστατικό.

Φαίνεται ότι το αίτημα του Εισαγγελέα δεν τηρήθηκε και ότι δεν διεξήχθη πειθαρχική έρευνα. Εν πάση περιπτώσει, η προβλεπόμενη από το νόμο προθεσμία για την επιβολή πειθαρχικών μέτρων έληξε έξι μήνες μετά την παράβαση, τον Οκτώβριο του 1998, πράγμα που καθιστούσε αδύνατη την επιβολή πειθαρχικών μέτρων στους νοσηλευτές που υποτίθεται ότι ήταν υπεύθυνοι για το περιστατικό.

Η μη διεξαγωγή πειθαρχικής έρευνας σχετικά με τις περιστάσεις του συμβάντος, όπως απαιτείται από το νόμο, κατέστησε αδύνατο να προσδιοριστούν τα πραγματικά περιστατικά της σοβαρής σωματικής βλάβης, εκείνοι που ήταν υπεύθυνοι γι ‘αυτήν καθώς και να εντοπιστούν τυχόν σφάλματα ή αμέλειες στις πράξεις και ενέργειες των νοσηλευτών του Ψυχιατρείου.

Ενόψει αυτού, το Στρασβούργο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν χρησιμοποιήθηκαν πειθαρχικά ένδικα μέσα για να διασφαλιστεί η διαπίστωση των πραγματικών περιστατικών και των υπευθύνων για το περιστατικό.

γ) Όσον αφορά τα αστικά ένδικα μέσα

Το Δικαστήριο σημειώνει ότι η προσφεύγουσα ζήτησε επίσης αποζημίωση για την ηθική βλάβη που υπέστη και αποζημίωση στο πλαίσιο της πολιτικής διαδικασίας. Οι αγωγές αυτές έγιναν δεκτές εν μέρει από τα εθνικά δικαστήρια

Το ΕΔΔΑ παρατηρεί ότι η πρώτη αγωγή διήρκεσε περισσότερα από 7 έτη και 7 μήνες σε ένα επίπεδο δικαιοδοσίας. Τερματίστηκε με απόφαση δικαστηρίου που διαπίστωσε ότι η ζημία προκλήθηκε στην προσφεύγουσα μόνο λόγω αμέλειας των νοσηλευτών του Ψυχιατρείου.

Η επόμενη αγωγή αποζημίωσης που άσκησε η προσφεύγουσα στις 18.02.2008 διήρκεσε 6 έτη σε τρία επίπεδα δικαιοδοσίας και κατέληξε με ένα ελαφρώς διαφορετικό συμπέρασμα, δηλαδή ότι η έκταση της ευθύνης των νοσηλευτών του Ψυχιατρείου για το περιστατικό έφθασε το 80%, ενώ το υπόλοιπο της ευθύνης (20%) προήλθε από τον αποβιώσαντα ασθενή  Β.

Ως εκ τούτου, μολονότι η προσφεύγουσα έλαβε αποζημίωση, χρειάστηκε 15 έτη (από τις 10 Φεβρουαρίου 1999 έως τις 17 Φεβρουαρίου 2014) για τη λήψη δικαστικών αποφάσεων σχετικά με τις αστικές της αξιώσεις.

Το ΕΔΔΑ, λαμβανομένων υπόψη των ελάχιστων απαιτήσεων αποτελεσματικότητας που προβλέπει η νομολογία του όσον αφορά την έρευνα σε αστικές υποθέσεις, επαναλαμβάνει ότι η ουσία μιας τέτοιας υποχρέωσης έγκειται στο να διασφαλίσει το κράτος την ύπαρξη νομικών μέσων ικανών να αποδείξουν τα γεγονότα του περιστατικού, να ερευνήσουν την ευθύνη των εμπλεκομένων και να παράσχουν κατάλληλη αποζημίωση στο θύμα. Εν προκειμένω, τα αστικά δικαστήρια, αφού εξέτασαν τα αποδεικτικά στοιχεία που προσκόμισαν ενώπιόν τους, καθόρισαν τα γεγονότα που αφορούσαν την πρόκληση της σοβαρής σωματικής βλάβης που υπέστη η προσφεύγουσα και της χορήγησαν αποζημίωση, το ύψος της οποίας (περίπου το ποσό των 8.640 ευρώ κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών, συν μια μηνιαία καταβολή ύψους περίπου 71 ευρώ) δεν αμφισβητείται.

Αυτό, κατά την άποψη του Δικαστηρίου του Στρασβούργου, αρκεί για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αστική δίκη επιφέρει το επιδιωκόμενο από το άρθρο 3 της Συμβάσεως αποτέλεσμα, να ερευνήσει  και να καταλογίσει ευθύνες με αποτελεσματικότητα στους υπεύθυνους.

Κατά συνέπεια, δεν υπήρξε παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ.

Τέλος η  προσφυγή διαγράφηκε από τον κατάλογο των υποθέσεων του Δικαστηρίου, όσον αφορά την καταγγελία της προσφεύγουσας σύμφωνα με το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ σχετικά με την υπερβολική διάρκεια της διαδικασίας, καθώς το Δικαστήριο έλαβε υπόψη τη μονομερή δήλωση που υπέβαλε η Ουκρανική κυβέρνηση, σύμφωνα με την οποία αναλαμβάνει να καταβάλει στην κυρία Isayeva το ποσό των  1.080 ευρώ για την ηθική της βλάβη(επιμέλεια echrcaselaw.com).