Τα σχόλια στο διαδίκτυο και η προστασία του δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης

ΑΠΟΦΑΣΗ:

Magyar Tartalomszolgáltatók Egyesülete και Index.hu Zrt κατά Ουγγαρίας της 02.02.2016 (αριθμ. προσφ. 22947/13)

βλ. εδώ 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Ελευθερία έκφρασης και δυσφημιστικοί σχολιασμοί στο διαδίκτυο. Καταδικάζεται η Ουγγαρία για παραβίαση του δικαιώματος της ελευθερίας έκφρασης των επιχειρηματιών προσφευγόντων που διέθεταν ειδησεογραφικές διαδικτυακές  πλατφόρμες, που άφηναν περιθώρια στους επισκέπτες να σχολιάζουν, γιατί δεν στάθμισαν τα εθνικά δικαστήρια και δεν εξισορρόπησαν ορθά  μεταξύ των συγκρουόμενων εμπλεκόμενων δικαιωμάτων, δηλαδή μεταξύ του δικαιώματος των προσφευγόντων στην ελευθερία της έκφρασης και στο δικαίωμα σεβασμού της εμπορικής φήμης των εταιρειών ακινήτων που σχολιάστηκαν, δίδοντας μόνον βάση στη προστασία των δικαιωμάτων των δευτέρων.

ΣΧΟΛΙΑ-ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ:

Σημαντική απόφαση για τους παρόχους internet και την ελευθερία έκφρασης αυτών που παρέχουν την δυνατότητα στους πολίτες να αναρτούν σχολιασμούς. Το ΕΔΔΑ δίδει μεγάλη σημασία ώστε οι αποφάσεις των εθνικών δικαστηρίων να μην αποθαρρύνουν τους παρόχους αυτούς να κλείσουν τις διαδικτυακές πλατφόρμες τους και έτσι να υποστεί πλήγμα η ελευθερία της έκφρασης.

ΔΙΑΤΑΞΗ:

Άρθρο 10(ελευθερία της έκφρασης) της ΕΣΔΑ

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ:

Οι προσφεύγοντες είναι δύο νομικά πρόσωπα που έχουν καταχωρηθεί βάσει του ουγγρικού δικαίου, Magyar Tartalomszolgáltatók Egyesülete («MTE») και Index.hu Zrt (“Index”), με έδρα τη Βουδαπέστη. Η ένωση ΜΤΕ, είναι  ένας αυτορρυθμιστικός πάροχος Internet στην Ουγγαρία, και η εταιρεία Index, είναι ο κάτοχος μιας από τις μεγάλες πλατφόρμες ειδήσεων στο Διαδίκτυο στην Ουγγαρία. Κατά τον κρίσιμο χρόνο, τόσο η ΜΤΕ όσο και η Index επέτρεπαν στους χρήστες να σχολιάσουν δημοσιεύματα που εμφανίζονταν στις δικτυακές πλατφόρμες τους. Στο πλαίσιο αυτό, οι δύο προσφεύγοντες ανέγραφαν μια ρήτρα στους Γενικούς όρους και προϋποθέσεις χρήσης που όριζε ότι οι σχολιαστές/χρήστες –και  όχι αυτοί- ήταν υπεύθυνοι και υπόλογοι για το περιεχόμενό των σχολίων. Επιπλέον, και οι δύο είχαν μία εφαρμογή στη οποία ο καθένας μπορούσε να αναφέρει παράνομα σχόλια στον πάροχο υπηρεσιών έτσι ώστε τα σχόλια αυτά να διαγράφονται.

Στις 5 Φεβρουαρίου 2010 η ΜΤΕ δημοσίευσε άρθρο στην ιστοσελίδα της, επικρίνοντας την επιχειρηματική πρακτική δύο ιστοσελίδων ακινήτων εταιρειών για παραπλάνηση πελατών, οι οποίες προωθούσαν τη παροχή δωρεάν υπηρεσίας διαφήμισης για 30 ημέρες, η οποία κατά τη λήξη της δωρεάν δοκιμαστικής περιόδου, οι χρήστες επιβαρύνονταν αυτομάτως με ένα αντίτιμο χωρίς προηγούμενη ειδοποίηση. Στη συνέχεια η Index  έγραψε και δημοσιοποίησε το κείμενο στην ιστοσελίδα της. Το άρθρο προσέλκυσε επιθετικά και χυδαία σχόλια τόσο στις ιστοσελίδες της ΜΤΕ όσο και στην Index.

Στις 17 Φεβρουαρίου 2010, η εταιρεία που διαχειρίζονταν τις ιστοσελίδες ακινήτων άσκησε αγωγή κατά των προσφευγόντων, καταγγέλλοντας ότι το άρθρο και τα επακόλουθα σχόλια είχαν αμαυρώσει τη φήμη της. Μόλις ενημερώθηκαν για την επικείμενη δικαστική προσφυγή, οι προσφεύγοντες αφαίρεσαν άμεσα τα εν λόγω σχόλια. Ως υπεράσπισή τους υποστήριξαν ότι, ως μεσάζοντες, δεν ήταν οι ίδιοι  υπεύθυνοι για τα σχόλια των χρηστών, και ότι, εν πάση περιπτώσει, η κριτική τους ήταν δικαιολογημένη λόγω των πολυάριθμων καταγγελιών των καταναλωτών και των νομικών προσφυγών που είχαν ασκηθεί κατά των πρακτικών των ιστοσελίδων των επιχειρήσεων ακινήτων.

Τα εθνικά δικαστήρια θεώρησαν ότι τα σχόλια ήταν ενοχλητικά, προσβλητικά και ταπεινωτικά και υπερέβαιναν τα αποδεκτά όρια της ελευθερίας της έκφρασης, τονίζοντας ότι επιτρέποντας οι προσφεύγοντες στους αναγνώστες να κάνουν σχόλια στις ιστοσελίδες τους, είχαν έτσι αναλάβει την ευθύνη για τα επιβλαβή ή παράνομα σχόλια των αναγνωστών. Τα Ουγγρικά δικαστήρια καταδίκασα τους προσφεύγοντες αμετάκλητα.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Κατά το ΕΔΔΑ δεν υπήρχε αμφιβολία πως οι αποφάσεις των ουγγρικών δικαστηρίων είχαν παρέμβει στο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης και το Δικαστήριο δεν είδε κανένα λόγο να αποφασίσει διαφορετικά. Επιπλέον, το Δικαστήριο ήταν σίγουρο ότι μια εκδοτική εταιρεία μέσων ενημέρωσης που διαχειρίζεται μια τόσο μεγάλη ειδησεογραφική πλατφόρμα στο Internet για οικονομικούς λόγους και ένα αυτορρυθμιστικό σωματείο παροχών υπηρεσιών Διαδικτύου, όπως οι προσφεύγοντες, ήταν σε θέση να εκτιμήσουν τους κινδύνους που σχετίζονται με τις δραστηριότητές τους και έπρεπε να έχουν τη δυνατότητα να προβλέπουν ότι θα μπορούσαν, κατ’ αρχήν, να θεωρηθούν υπόλογοι βάσει του εθνικού δικαίου – και συγκεκριμένα του Αστικού Κώδικα – για παράνομα σχόλια τρίτων. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε ότι η παρέμβαση στο θέμα υπήρξε κατοχυρωμένη από το νόμο και συμφώνησε ότι η παρέμβαση βασίστηκε στη προάσπιση των δικαιωμάτων τρίτων.

Ωστόσο, το Δικαστήριο έκρινε ότι τα ουγγρικά δικαστήρια, όταν αποφάσιζαν σχετικά με την έννοια της ευθύνης στη περίπτωση των προσφευγόντων, δεν προέβησαν σε ορθή εξισορρόπηση μεταξύ των συγκρουόμενων εμπλεκόμενων δικαιωμάτων, δηλαδή μεταξύ του δικαιώματος των προσφευγόντων στην ελευθερία της έκφρασης και στο δικαίωμα σεβασμού της εμπορικής φήμης των εταιρειών ακινήτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι, οι ουγγρικές αρχές θεώρησαν ότι τα σχόλια ήταν παράνομα ως και  επιζήμια για τη φήμη των ιστοσελίδων ακινήτων. Επανέλαβε ότι, στις περιπτώσεις που τα σχόλια των χρηστών έπαιρναν τη μορφή ρητορικής μίσους και άμεσων απειλών ως προς τη σωματική ακεραιότητα ατόμων, τα δικαιώματα και τα συμφέροντα τρίτων και της κοινωνίας ως συνόλου θα μπορούσαν να δίνουν το δικαίωμα στα συμβαλλόμενα κράτη να κατοχυρώσουν συστήματα λογοδοσίας για τις ειδησεογραφικές διαδικτυακές πλατφόρμες, αν οι τελευταίοι είχαν αποτύχει να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για την  έγκυρη εξάλειψη παράνομων σχολίων ακόμη και χωρίς ειδοποίηση από το φερόμενο θύμα ή από τρίτους. Για τους λόγους αυτούς, ιδίως, σε μια πρόσφατη υπόθεση του δικαστηρίου (Delfi AS), το Δικαστήριο έκρινε ότι, ενόψει των «καθηκόντων και των ευθυνών» ενός μεγάλου επαγγελματικού σωματείου που διαχειρίζεται τις ειδησεογραφικές διαδικτυακές πλατφόρμες, η απόδοση ευθύνης αυτών των παρόχων, για τα σχόλια μερικών χρηστών που δημοσιοποιούν παράνομα και υβριστικά σχόλια που προσβάλλουν τα δικαιώματα της προσωπικότητας τρίτων και ανέρχονται σε ρητορική μίσους και σε  υποκίνηση πράξεων βίας εναντίων τους, δεν έρχεται σε αντίθεση με τη Σύμβαση.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση των προσφευγόντων όμως, στα σχόλια δεν διαφαίνονταν ρητορική μίσους ή υποκίνηση βίας. Αν και ήταν προσβλητικά και χυδαία, τα σχόλια δεν αποτελούσαν σαφώς παράνομη επικοινωνία. Επιπλέον, ενώ η Index είναι κάτοχος μεγάλου μέσου μαζικής ενημέρωσης που θεωρητικά έχει και οικονομικά συμφέροντα, ενώ η ΜΤΕ, είναι ένα μη κερδοσκοπικό αυτορρυθμιστικό σωματείο που παρέχει διαδικτυακές υπηρεσίες, και με κανένα οικονομικό συμφέρον.

Το Δικαστήριο εφάρμοσε τα σχετικά κριτήρια που κατοχυρώθηκαν από τη πάγια νομολογία του, για την αξιολόγηση της αναλογικότητας της παρέμβασης σε καταστάσεις που δεν αφορούν ρητορική μίσους ή πρόσκληση σε πράξεις βίας.

Συγκεκριμένα, έκρινε:

α) για το πλαίσιο και το περιεχόμενο των σχολίων

Το ΕΔΔΑ επισήμανε ότι τα σχόλια αφορούσαν θέμα δημοσίου συμφέροντος (μια παραπλανητική επιχειρηματική πρακτική), η οποία είχε ήδη επιφέρει πολλές καταγγελίες για στις υπηρεσίες προστασίας του καταναλωτή και κινήθηκαν διάφορες διαδικασίες κατά της εν λόγω εταιρείας. Το περιεχόμενο, αν και προσβλητικό και μερικές φορές χυδαίο, δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί ως δυσφημιστικό αλλά ως μια άποψη ή γνώμη (που βρίσκεται υπό τη προστασία του άρθρου 10 της Σύμβασης) και οι εκφράσεις που χρησιμοποιήθηκαν ήταν σύνηθες σε μια διαδικτυακή πλατφόρμα συνομιλίας.

β) για την ευθύνη των σχολιαστών

Το Δικαστήριο επισήμανε ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν αποφανθεί κατά των προσφευγόντων, επειδή επέτρεψαν στους αναγνώστες να σχολιάσουν στις ιστοσελίδες τους, αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τα επιβλαβή ή παράνομα σχόλια των αναγνωστών. Σε κανένα σημείο δεν υπολόγισαν οι αρχές την ευθύνη των σχολιαστών έναντι αυτή των προσφευγόντων.

γ) για τις ενέργειες των προσφευγόντων και την συμπεριφορά της πλευράς των ζημιωθέντων

Το Δικαστήριο επισήμανε ότι τα ουγγρικά δικαστήρια κατέστησαν υπεύθυνους τους προσφεύγοντες, χωρίς να εξετάσουν ούτε τις ενέργειες των προσφευγόντων ούτε των διαδικτυακών ιστοσελίδων ακινήτων και παρά το γεγονός ότι οι προσφεύγοντες είχαν λάβει ορισμένα γενικά μέτρα – όπως η αποποίηση ευθύνης της εταιρείας για τα εκάστοτε σχόλια και η ενσωμάτωση συστήματος καταγγελιών των προσβλητικών σχόλιων- με στόχο τη πρόληψη κοινοποίησης δυσφημιστικών σχόλιων στις πλατφόρμες τους και τη δυνατότητα αφαίρεσης των σχόλιων αυτών.

δ) για τις συνέπειες από τα σχόλια:

Πρώτον, το ΕΔΔΑ επανέλαβε ότι αυτό που διακυβεύεται σε αυτή την περίπτωση ήταν η εμπορική φήμη μιας ιδιωτικής εταιρείας, η οποία δεν έχει την ίδια ηθική διάσταση, όπως το δικαίωμα ενός ατόμου στην υπόληψη. Αξίζει να σημειωθεί ότι, κατά τη στιγμή της δημοσίευσης του άρθρου και των επακόλουθων σχόλιων, βρίσκονταν σε εξέλιξη έρευνες για τη επιχειρηματική συμπεριφορά ιστοσελίδων ακινήτων. Το Δικαστήριο δεν είχε ως εκ τούτου πεισθεί ότι τα σχόλια είχαν δημιουργήσει πρόσθετη ή σημαντική αρνητική επίδραση στη στάση των ενδιαφερόμενων καταναλωτών.

Από την άλλη πλευρά, το να καταστήσει τους προσφεύγοντες υπόλογους  ενδέχεται να επιφέρει αρνητικές συνέπειες, ίσως ακόμη και να τους ωθήσει στη τελική να κλείσουν τον διαδικτυακό χώρο. Πράγματι, τα ουγγρικά δικαστήρια ασχολήθηκαν ελάχιστα με τις επιπτώσεις στους προσφεύγοντες, ως πρωταγωνιστές των ελεύθερων ηλεκτρονικών μέσων και για άλλη μια φορά τα εθνικά δικαστήρια δεν πέτυχαν καμία εξισορρόπηση  συμφερόντων μεταξύ της ελευθερίας της έκφρασης στο Διαδίκτυο και του δικαιώματος προστασίας της εμπορικής φήμης των ιστοσελίδων ακινήτων.

Τέλος, το Δικαστήριο έκρινε ότι, εφόσον συνοδεύονταν από αποτελεσματικές διαδικασίες που να επιτρέπουν την ταχεία αντίδραση, το σύστημα καταγγελιών σχολίων θα μπορούσε να λειτουργήσει σε πολλές περιπτώσεις ως ένα κατάλληλο εργαλείο για την εξισορρόπηση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων όλων των εμπλεκομένων. Το Δικαστήριο θεώρησε ότι δεν υπήρχε λόγος να θεωρηθεί ότι ένα τέτοιο σύστημα, το οποίο ήταν στις ιστοσελίδες και των δύο προσφευγόντων, δεν μπορούσε να λειτουργήσει αποτελεσματικά για τη προστασία της εμπορικής φήμης των ιστοσελίδων ακινήτων. Οι προηγούμενες εκτιμήσεις ήταν, επομένως, αρκετές για το Δικαστήριο ώστε να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι είχε υπάρξει παραβίαση του άρθρου 10.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ουγγαρία όφειλε να  καταβάλει στους προσφεύγοντες  5.100 ευρώ για δικαστικά έξοδα και δαπάνες.