Η κριτική ηθοποιού από δημοσιογράφους δεν μπορεί να τιμωρείται με αποζημιώσεις.
ΑΠΟΦΑΣΗ
Καψής και Δανίκας κατά Ελλάδος της 19-1-2017 (αριθμ. προσφ. 52137/12)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ελευθερία της έκφρασης. Η υπόθεση αφορά την καταδίκη από τα ελληνικά αστικά δικαστήρια των δύο δημοσιογράφων για τη δημοσίευση ενός άρθρου σχετικά με τον με το διορισμό ηθοποιού στην συμβουλευτική επιτροπή επιδοτήσεων του Υπουργείου Πολιτισμού του παραρτήματος Θεάτρου. Σε αυτό περιλαμβάνονταν χαρακτηρισμοί, όπως «παγκοίνως άγνωστη» που κατά τα εθνικά δικαστήρια ξεπέρασαν το όριο της θεμιτής κριτικής. Οι προσφεύγοντες ζήτησαν την προστασία του ΕΔΔΑ υποστηρίζοντας ότι έχει παραβιαστεί το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ που προστατεύει την ελευθερία της έκφρασης .
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι η επιδίκαση αποζημιώσεως κατά των δύο δημοσιογράφων αποτελούσε παρέμβαση στο δικαίωμά της ελευθερία της έκφρασης. Η εν λόγω παρέμβαση ήταν σύμφωνη με το νόμο και επιδιώκει θεμιτό σκοπό: την προστασία της υπόληψης ή των δικαιωμάτων τρίτων, δηλαδή της φήμης της ηθοποιού.
Αποζημίωση. Τα εθνικά δικαστήρια επέβαλαν 30.000 ευρώ ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης χωρίς να ερευνήσουν την οικονομική κατάσταση των δημοσιογράφων.
Έκρινε, ωστόσο, ότι οι εθνικές αρχές δεν είχαν δώσει σχετικούς και επαρκείς λόγους που να δικαιολογούν την επιδίκαση αποζημιώσεως στους δημοσιογράφους, θεωρώντας ότι η επιδίκαση αποζημιώσεως δεν ήταν ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο θεμιτό σκοπό και ότι η απόφαση δεν πληροί «πιεστική κοινωνική ανάγκη» και, επομένως, δεν ήταν αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία. Ως εκ τούτου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι έχει συντελεστεί παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ.
ΣΧΟΛΙΟ-ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ
Η κριτική των δημοσιογράφων κατά δημοσίων προσώπων δεν μπορεί να τιμωρείται με καταβολή αποζημιώσεων.
Τα δικαστήρια στην επιδίκαση των αποζημιώσεων πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους και τις οικονομικές δυνατότητες των εναγομένων.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες, Παντελής Καψής και Δημήτριος Δανίκας, είναι Έλληνες υπήκοοι, γεννημένοι το 1955 και 1947 αντίστοιχα και ζουν στην Αθήνα.
Τον Δεκέμβριο του 2004 ο κ. Δανίκας δημοσίευσε ένα άρθρο στην εφημερίδα Τα Νέα, σχετικά με το διορισμό της ηθοποιού Π.Μ. στην συμβουλευτική επιτροπή επιδοτήσεων του Υπουργείου Πολιτισμού του παραρτήματος Θεάτρου. Τον Απρίλιο του 2005 η Π.Μ. υπέβαλε αγωγή αποζημιώσεως ενώπιον του Πρωτοδικείου Αθηνών κατά του κ. Καψή, ως διευθυντή της εφημερίδας κατά τον κρίσιμο χρόνο, και κατά του κ. Δανίκα, ως συντάκτη του άρθρου, και κατά της ιδιοκτήτριας της εφημερίδας, υποστηρίζοντας ότι υπήρξε θύμα προσβολών και ότι παραβιάστηκαν τα δικαιώματα της προσωπικότητάς της.
Τον Ιούνιο του 2006, οι τρεις κατηγορούμενοι είχαν διαταχθεί από κοινού να καταβάλουν το ποσό των 30.000 ευρώ στην Π.Μ. μαζί με τα δικαστικά έξοδα και τις δαπάνες. Το δικαστήριο σημείωσε, μεταξύ άλλων παραγόντων, ότι το εν λόγω άρθρο
είχε γραφτεί κατά τη περίοδο του διορισμού της Π.Μ. στην συμβουλευτική επιτροπή επιδοτήσεων θεάτρου του Υπουργείου Πολιτισμού και ότι η χρήση των λέξεων «παγκοίνως άγνωστη», όπως χαρακτηρίστηκε από το άρθρο, υπερέβη τα όρια της θεμιτής κριτικής και δεν ήταν αντικειμενικά αναγκαίο για τον δημοσιογράφο να εκφράσει τις απόψεις του σχετικά με το διορισμό. Επιπρόσθετα με τη χρήση των εν λόγω εκφράσεων, ο δημοσιογράφος είχε προσπάθησε να θίξει την τιμή της Π.Μ. και είχε εκφράσει υποψίες για την ηθική και την κοινωνική της θέση, επιδεικνύοντας περιφρόνηση για την ίδια προσωπικά. Η απόφαση αυτή επικυρώθηκε σε έφεση, και η αναίρεση των προσφευγόντων απορρίφθηκε. Η εκδότρια εταιρεία, που εξέδιδε την εφημερίδα «Τα Νέα» τελικά κατέβαλε το ποσό των 30.000 ευρώ στην Π.Μ., μαζί με μέρος των δικαστικών εξόδων που προέκυψαν από τις διαδικασίες ενώπιον του Εφετείου, καθώς και τα έξοδα και τις δαπάνες των διαδικασιών ενώπιον του Αρείου Πάγου.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ….
Το άρθρο 10 (ελευθερία έκφρασης)
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι η επιδίκαση αποζημιώσεως κατά των δύο δημοσιογράφων αποτελούσε παρέμβαση στο δικαίωμά της ελευθερίας της έκφρασης. Η εν λόγω παρέμβαση ήταν σύμφωνη με το νόμο και επιδιώκει θεμιτό σκοπό: την προστασία της υπόληψης ή των δικαιωμάτων τρίτων, δηλαδή της φήμης της ηθοποιού Π.Μ.
Το Δικαστήριο έκρινε, ωστόσο, ότι οι εθνικές αρχές δεν είχαν δώσει σχετικούς και επαρκείς λόγους που να δικαιολογούν τη επιδίκαση της αποζημίωσης στους δημοσιογράφους, θεωρώντας ότι η επιβολή αυτή δεν ήταν ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο θεμιτό σκοπό και ότι η απόφαση δεν πληροί «πιεστική κοινωνική ανάγκη» και, επομένως, δεν ήταν αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Πρώτον, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η έκφραση «παγκοίνως άγνωστη», αναγνωσμένη μέσα σε όλο το περιεχόμενο του κειμένου, αποτελούσε κριτική η οποία δεν απαιτούσε απόδειξη, και όχι ένα γεγονός που θα μπορούσε να καθοριστεί αντικειμενικά. Σύμφωνα με την άποψη του Δικαστηρίου, η εν λόγω έκφραση δεν στερείτο πραγματικής βάσης, δεδομένου ότι η Π.Μ., η οποία ήταν ηθοποιός, δεν είχε καταλάβει στο παρελθόν οποιαδήποτε δημόσιο αξίωμα, και το άρθρο δεν επιθυμούσε να μεταφέρει πληροφορίες με την αυστηρή έννοια του όρου, αλλά αντιθέτως ήταν μέρος μιας στήλης που διαπραγματευόταν παραπολιτικά θέματα και ήταν γνωστή για το σαρκαστικό τόνο με το οποίο περιέγραφε ορισμένες προσωπικότητες και πολιτικές καταστάσεις.
Δεύτερον, το Δικαστήριο έκρινε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν εξετάσει τα εν λόγω προσβλητικά σχόλια μέσα στο γενικό πλαίσιο του κειμένου, προκειμένου να αξιολογηθεί η πρόθεση των δύο δημοσιογράφων. Η έκφραση «παγκοίνως άγνωστη» είχε πράγματι συμπληρωθεί από αρκετά θετικά σχόλια για το διορισμό της Π.Μ.: για παράδειγμα, αναφέρεται ότι η συμβολή των νέων μελών, συμπεριλαμβανομένων της Π.Μ., ήταν «καλύτερη από ό, τι εκείνη μιας ελιτίστικης ομάδας χαζών συντρόφων». Τα εθνικά δικαστήρια έπρεπε, επομένως, να εξετάσουν τον σχολιασμό μέσα στο γενικό πλαίσιο του κειμένου, το οποίο αν το έπρατταν, το σχόλια θα αποκτούσαν διαφορετική χροιά. Αντιθέτως, το απέκοψε από το γενικό περιεχόμενο και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έκφραση «δεν ήταν γνωστή σε ένα ευρύ κύκλο» θα επαρκούσε για τον κ. Δανίκα να εκφράσει τις απόψεις του. Ωστόσο, ο ρόλος των εγχώριων δικαστηρίων σε αυτές τις διαδικασίες δεν συνίσταται στην υπαγόρευση της χροιάς και του τρόπου συγγραφής κατά την άσκηση του δικαιώματος κριτικής εκ μέρους του δημοσιογράφου, όσο αιχμηρή και να είναι η κριτική αυτή. Αντιθέτως έπρεπε να εξετάσουν κατά πόσο το γενικό πλαίσιο της υπόθεσης, το δημόσιο συμφέρον και η πρόθεση του συγγραφέα δικαιολογούσαν τη χρήση προκλητικών σχολιασμών ή τη χρήση υπερβολής.
Τρίτον, η Π.Μ. είχε διοριστεί ως μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής για τις επιδοτήσεις που χορηγούνται από το κράτος για τα θέατρα. Συνεπώς κατείχε κατ΄ ουσίαν πολιτική θέση, με δημόσια καθήκοντα, και ως εκ τούτου, δεν μπορούσε να θεωρηθεί ως «απλός ιδιώτης». Τα άτομα που εμπλέκονται στην υπόθεση είχαν ως εκ τούτου ενεργήσει βάσει του δημοσίου συμφέροντος και το εν λόγω άρθρο συνέβαλε την εκκίνηση συζήτησης για το γενικό συμφέρον. Το άρθρο απευθύνονταν στην κα Π.Μ. μόνο με την ιδιότητα μέλους της συμβουλευτικής επιτροπής. Υπό αυτή την ιδιότητα, θα έπρεπε να αναμένει ότι ο διορισμός της θα εξετάζονταν και θα σχολιάζονταν από τον Τύπο, ακόμη και με σκληρή κριτική. Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι η υβριστική πολιτική συχνά σφετερίζονταν της προσωπικής σφαίρας, και ότι αυτό αποτελούσε αναπόφευκτο κίνδυνο της πολιτικής αλληλεπίδρασης και της ελεύθερης συζήτησης/διακίνησης ιδεών, χωρίς την οποία δεν θα υπήρχε δημοκρατική κοινωνία. Έτσι, διαπιστώθηκε ότι η χρήση εκ μέρους του κ. Δανίκα των λέξεων δεν ήταν αδικαιολόγητα επιθετική.
Οι εναγόμενοι, μεταξύ των οποίων ο κ. Καψής και ο κ. Δανίκας, είχαν διαταχθεί από κοινού να καταβάλλουν 30.000 ευρώ ως αποζημίωση στην κα Π.Μ., χωρίς να έχει υπάρξει οποιοσδήποτε έλεγχος/ανάλυση της οικονομικής τους κατάστασης. Το γεγονός ότι το ποσό που αποδόθηκε στην Π.Μ., καταβλήθηκε από την εταιρεία, η οποία εξέδιδε την καθημερινή εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ», δεν μετέβαλλε την κατάσταση, καθώς οι εν λόγω κυρώσεις θα αποθαρρύνουν αναπόφευκτα τους δημοσιογράφους από τη συμβολή τους στη δημόσια συζήτηση σχετικά με ζητήματα που ενδιαφέρουν το ευρύτερο σύνολο. Η επιβολή κυρώσεων επομένως, μπορούσε να εμποδίσει τον συμβολικό και σημαντικό ρόλο του Τύπου στην ενημέρωση του κοινού και στην ελεγκτική του δράση.
Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ελλάδα όφειλε να καταβάλει στους προσφεύγοντες 2.000 ευρώ έκαστος, σε σχέση με μη χρηματική ζημιά και να καταβάλλει στον κ Καψή 1.500 ευρώ για τα δικαστικά έξοδα και τις δαπάνες.
