Υπερβολική διάρκεια προκαταρκτικής έρευνας και δικαίωμα νομικής συνδρομής στην προκαταρκτική εξέταση

ΑΠΟΦΑΣΗ

Kalēja κατά Λετονίας της 5/10/2017 (αριθμ. προσφ. 22059/08)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Απόδοση της ιδιότητας του μάρτυρα σε προκαταρκτική εξέταση και μεταγενέστερη απόδοση της ιδιότητας του κατηγορουμένου. Υπερβολική διάρκεια της προκαταρκτικής εξέτασης και μη χορήγηση νομικής συνδρομής στο στάδιο αυτό ελλείψει κατηγορίας εναντίον του. Παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη ως προς την διάρκεια της έρευνας, αλλά μη παραβίαση του ως προς την πρόσβαση σε νομική συνδρομή λόγω μη ύπαρξης ανεπανόρθωτης επιρροής της ποινικής διαδικασίας.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 6

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Η προσφεύγουσα Ineta Kalēja είναι υπήκοος της Λετονίας, η οποία γεννήθηκε το 1961 και ζει στη Ρίγα. Εργάζεται ως λογίστρια για μια εταιρεία διαχείρισης κτιρίων, και ασκήθηκαν ποινικές διώξεις εναντίον της τον Ιανουάριο του 1998 για τη διαχείριση δεδομένων προκειμένου να αποκρύψει παράνομες αναλήψεις μετρητών. Δεν ενημερώθηκε σχετικά με την εν λόγω απόφαση. Από την αρχή της ποινικής έρευνας, ωστόσο, ανακρίθηκε  για τη συμμετοχή της στη φερόμενη υπεξαίρεση των κεφαλαίων της εταιρείας και στη συνέχεια σε πέντε άλλες περιστάσεις τα επόμενα χρόνια. Κατά τη διάρκεια της εν λόγω περιόδου της είπαν ότι κατέθετε ως μάρτυρας, πράγμα που σήμαινε ότι είχε ορισμένα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να μην καταθέσει εναντίον του εαυτού της αλλά δεν είχε δικαίωμα νομικής συνδρομής. Η προδικαστική έρευνα διήρκησε 7 χρόνια και 9 μήνες, κατά τη διάρκεια των οποίων πολλοί μάρτυρες εξετάσθηκαν και διενεργήθηκαν αρκετοί έλεγχοι. Επιπλέον, το 2000, 2001 κα 2002 οι εισαγγελικές αρχές παρέπεμψαν την υπόθεση στην αστυνομία για να πραγματοποιήσει και πρόσθετη προκαταρκτική εξέταση, να συλλέξει περαιτέρω αποδεικτικά στοιχεία και να εξετάσει και άλλους μάρτυρες καθώς είχαν διαπιστώσει ότι η έρευνα ήταν ανεπαρκής και χαοτική.

Η κα Kalēja τελικώς κατηγορήθηκε επισήμως τον Ιανουάριο του 2005 για 19 υπεξαιρέσεις κεφαλαίων. Έτσι βρέθηκε κατηγορούμενη στην ποινική διαδικασία και της απαγορεύτηκε να αλλάξει τον τόπο διαμονής της. Ενημερώθηκε επίσης για το δικαίωμά της να έχει δικηγόρο, αν και στις επόμενες ανακρίσεις, δεν ζήτησε τη συνδρομή δικηγόρου.

Η κα Kalēja δεν ομολόγησε το έγκλημα σε κανένα στάδιο της διαδικασίας. Έκανε τις ίδιες καταθέσεις και δηλώσεις σε όλη την προκαταρκτική έρευνα και στη δίκη. Συγκεκριμένα, ομολόγησε τρεις περιπτώσεις ανάληψης μετρητών και ακύρωσης των σχετικών συναλλαγών σε μετρητά, αλλά αρνήθηκε ότι είχε υπεξαιρέσει τα κεφάλαια αυτά.

Οι δηλώσεις αυτές δεν μνημονεύθηκαν ως αποδεικτικά στοιχεία όταν η κα Kalēja καταδικάστηκε στη συνέχεια σε πρώτο βαθμό το Νοέμβριο του 2006. Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο βάσισε την απόφασή του σε μαρτυρίες, στα ηλεκτρονικά μητρώα ταμειακών βιβλίων και στους σχετικούς λογαριασμούς και αποδείξεις. Καταδικάστηκε σε  τριετή ποινή φυλάκισης με αναστολή, η οποία στη συνέχεια μειώθηκε σε δύο χρόνια. Το εφετείο την απάλλαξε επίσης σε 5 από τις 19 υπεξαιρέσεις λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων. Η αίτηση αναίρεσης της κα Kalēja απορρίφθηκε τελικά το Νοέμβριο του 2007 από το Ανώτατο Δικαστήριο.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Η διάρκεια της διαδικασίας

Το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι η κα Kalēja δεν ενημερώθηκε επίσημα για τις κατηγορίες εναντίον της πριν από το 2005. Ωστόσο, οι αρχές είχαν εξετάσει συγκεκριμένους ισχυρισμούς εναντίον της από την πρώτη ημέρα της ποινικής έρευνας τον Ιανουάριο του 1998. Επομένως, η αστυνομία  την θεωρούσε ύποπτη από το 1998 και συνέχισε να το κάνει κατά τη διάρκεια ολόκληρης της προδικαστικής διαδικασίας, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι είχε τεθεί υπό ανάκριση – αν και με τις διαδικασίες που αναλογούν σε μάρτυρα- σε αρκετές περιπτώσεις κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο έκρινε ότι η ποινική διαδικασία άρχισε τον Ιανουάριο του 1998 και διήρκεσε μέχρι τον Νοέμβριο του 2007 όταν το Ανώτατο Δικαστήριο απέρριψε την αναίρεση της κας Kalēja. Συνεπώς, η διαδικασία είχε διάρκεια συνολικά 9 χρόνια και 10 μήνες.

Επτά από τα εννέα χρόνια και δέκα μήνες είχαν χρειαστεί οι αρχές για να ολοκληρώσουν τη προδικαστική έρευνα. Αυτό δεν συνέβη επειδή η υπόθεση ήταν πολύπλοκη ή αφορούσε πολλούς μάρτυρες, αλλά επειδή οι εισαγγελείς είχαν εντοπίσει σοβαρές ελλείψεις στις έρευνες και σε τρεις περιπτώσεις είχε αποστείλει την υπόθεση πίσω στην αστυνομία για περαιτέρω έρευνα.

Έχοντας κατά νου ότι η κα Kalēja δεν συνέβαλε σημαντικά στην καθυστέρηση αυτή και δεδομένου ότι διακυβεύονταν πολλά πράγματα για την ίδια, και κυρίως η επιβολή ποινής, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το συνολικό μήκος της διαδικασίας ήταν υπερβολικό, κατά παράβαση του άρθρου 6 § 1.

Η νομική συνδρομή

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το δικαίωμα νομικής συνδρομής της κα Kalēja περιορίστηκε από τον Ιανουάριο του 1998 – όταν της δόθηκε η ιδιότητα του μάρτυρα – έως τον Ιανουάριο του 2005 – όταν κατηγορήθηκε στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας, διότι εκείνη τη στιγμή το εθνικό δίκαιο δεν προέβλεπε το δικαίωμα νομικής συνδρομής σε μάρτυρες. Επιπλέον, το Δικαστήριο δεν είχε κανέναν επιτακτικό λόγο να δικαιολογήσει έναν τέτοιο περιορισμό κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

Ωστόσο, μολονότι η κα Kalēja δεν μπόρεσε να επωφεληθεί των προβλεπόμενων δικαιωμάτων που απολάμβαναν οι ύποπτοι δυνάμει του εσωτερικού δικαίου, είχε απολαύσει άλλων διαδικαστικών εγγυήσεων. Συγκεκριμένα, είχε ενημερωθεί για τα δικαιώματά της ως μάρτυρας καθ ‘όλη τη διάρκεια της έρευνας, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος μη αυτό- ενοχοποίησης. Η απουσία δικηγόρου δεν είχε υπονομεύσει προφανώς το δικαίωμα αυτό, καθώς η κα Kalēja είχε επιμείνει στις δηλώσεις της καθ ‘όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Εκτός αυτού, δεν είχε τεθεί υπό κράτηση κατά τη διάρκεια της έρευνας και ως εκ τούτου δεν εμποδίστηκε να ζητήσει νομική συνδρομή εάν το επιθυμούσε. Της δόθηκε μάλιστα δυνατότητα να αμφισβητήσει τα αποδεικτικά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν εναντίον της κατά τη διάρκεια της προδικαστικής έρευνας και δίκης. Πράγματι, είχε ασκήσει το δικαίωμα αυτό σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, συμπεριλαμβανομένης της έφεσης όταν η ακυρώθηκαν 5 από τις 19 υπεξαιρέσεις. Εν τέλει, αν και θα μπορούσε να επωφεληθεί από τη νομική συνδρομή από τη στιγμή που τις επιβλήθηκαν ποινικές διώξεις και βρέθηκε κατηγορούμενη,  ωστόσο δεν είχε ζητήσει τη συνδρομή δικηγόρου στις επερχόμενες ακροάσεις.

Επιπλέον, η καταδίκη της κα Kalēja δεν βασίστηκε στις δηλώσεις της, αλλά στη μαρτυρία πολλών μαρτύρων και άλλων αποδεικτικών στοιχείων. Κατά συνέπεια, μολονότι ήταν λυπηρό το γεγονός ότι η κα Kalēja δεν μπορούσε να επωφεληθεί από τη νομική συνδρομή κατά το προδικαστικό στάδιο από το 1998 έως το 2005, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο συνολικός δίκαιος χαρακτήρας των ποινικών διαδικασιών εναντίον της δεν επηρεάστηκαν ανεπανόρθωτα. Συνεπώς, δεν υπήρξε παραβίαση του Άρθρου 6 §§ 1 και 3 (γ).

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Λετονία όφειλε να καταβάλει στην κα Kalēja 4.000 ευρώ για ηθική βλάβη (επιμέλεια echrcaselaw.com).