Αποβολή του συνηγόρου από την αστυνομία γιατί ενημέρωσε τον κατηγορούμενο για τα δικαιώματά του στη σιωπή και στη μη αυτοενοχοποίηση. Σημαντικός ο ενεργός και εγγυητικός ρόλος του συνηγόρου στην ποινική προδικασία.
ΑΠΟΦΑΣΗ
Soytemiz κατά Τουρκίας της 27.11.2018 (αριθ. προσφ. 57837/09)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ποινική διαδικασία για το αδίκημα της συνδρομής στην παράνομη οργάνωση του Τουρκικού Επαναστατικού Κόμματος. Ο ρόλος των συνηγόρων. Δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης στην προδικασία.
Αποβολή και αντικατάσταση του επίσημα διορισμένου δικηγόρου του κατηγορουμένου, επειδή τον ενημέρωσε για τα δικαιώματα του στη σιωπή και στη μη αυτοενοχοποίηση. Αστυνομικός εξαναγκασμός του κατηγορουμένου σε αυτοενοχοποιητικές δηλώσεις εν απουσία του συνηγόρου του. Τα εθνικά δικαστήρια τον καταδίκασαν ερήμην του ίδιου και του δικηγόρου του, στηριζόμενα στις δηλώσεις αυτές στο δικαστήριο. Κατά το ΕΔΔΑ, δεν υπήρχε καμία βάση στο τουρκικό δίκαιο που να επιτρέπει στην αστυνομία την αποβολή και αντικατάσταση ενός επίσημα διορισμένου συνηγόρου, ούτε αποδείχθηκαν επιτακτικοί λόγοι προς τούτο. Η χρήση των επίμαχων αυτοενοχοποιητικών δηλώσεων χωρίς αυτές να υποβληθούν σε έλεγχο από το Δικαστήριο ή να διασφαλιστούν οι αναγκαίες διαδικαστικές εγγυήσεις, παραβίασε αδικαιολόγητα το δικαίωμα του προσφεύγοντος στη σιωπή και στη μη αυτοενοχοποίηση, ενώ επίσης υπονόμευσε τη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης στο σύνολό της.
Σημαντικός ο ρόλος των συνηγόρων στην προδικασία που διασφαλίζουν εγγυητικά τα δικαιώματα των υπόπτων και των κατηγορουμένων. Ο ρόλος των συνηγόρων πρέπει να είναι ενεργός στην επιβόηθηση του κατηγορουμένου η του υπόπτου. Σε περίπτωση που ο ύποπτος ή κατηγορούμενος ζητήσει συνδρομή συνηγόρου για την κατάθεσή του η αστυνομική προκαταρκτική εξέταση η προανάκριση πρέπει να αναβληθεί μέχρι να παραστεί δικηγόρος. Παραβίαση του άρθρου 6 της ΕΣΔΑ.
ΣΧΟΛΙΟ – ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ
Πολύ ενδιαφέρουσα η απόφαση αυτή για τον καθοριστικό ρόλο των δικηγόρων στο σύνολο της ποινικής διαδικασίας και ιδιαίτερα στη προκαταρκτική εξέταση και στην αστυνομική προανάκριση. Το ΕΔΔΑ επισημαίνει εμφαντικά το δικαίωμα συνδρομής του κατηγορουμένου από δικηγόρο που απαιτεί όχι μόνο να επιτρέπεται στον δικηγόρο να παρίσταται, αλλά και να του παρέχεται η δυνατότητα να συνδράμει ενεργά τον ύποπτο ή τον κατηγορούμενο και κατά τη προδικασία. Ο ρόλος του δικηγόρου είναι εγγυητικός ώστε να εξασφαλίζει τον σεβασμό των δικαιωμάτων του υπόπτου. Πολύ σημαντική και πρακτικά χρήσιμη η επισήμανση του Στρασβούργου ότι: α) η αστυνομία πρέπει να περιμένει την εμφάνιση του δικηγόρου σε περίπτωση που ζητήσει ο ύποπτος ή ο κατηγορούμενος να παρίσταται δικηγόρος στις διαδικασίες της προδικασίας και β) το δικαίωμα ενεργούς και παρεμβατικής παρουσίας του δικηγόρου στη προδικασία για την εξασφάλιση των δικονομικών δικαιωμάτων του πελάτη του.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 6§ 1
Άρθρο 6 §3 (γ)
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων Hakan Soytemiz, είναι Τούρκος υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1971 και ζει στο Çorum (Τουρκία).
Η υπόθεση αφορούσε ενέργεια της αστυνομίας, η οποία ζήτησε από τον επίσημα διορισμένο δικηγόρο του προσφεύγοντος να αποσυρθεί, όταν ο τελευταίος του υπενθύμισε το δικαίωμά του να ασκήσει το δικαίωμα σιωπής και τον συμβούλευσε να μην απαντήσει σε κάποια συγκεκριμένη ερώτηση ή να απαντήσει με συγκεκριμένο τρόπο.
Στις 17 Μαρτίου 2004 ο προσφεύγων συνελήφθη με τη κατηγορία ότι βοήθησε και συμμετείχε σε παράνομη οργάνωση TDP (Τουρκικό Επαναστατικό Κόμμα). Την επόμενη ημέρα συμφώνησε να τον εκπροσωπήσει ο διορισθείς δικηγόρος υπεράσπισης, ο A.E.D. Κατά τη διάρκεια της αστυνομικής ανάκρισης ο A.E.D. παρενέβη ισχυριζόμενος ότι οι αστυνομικοί κατέγραψαν φράσεις τις οποίες δεν είχε πει ποτέ ο κ. Soytemiz και του υπενθύμισε το δικαίωμά του να παραμείνει σιωπηλός.
Οι αστυνομικοί έβγαλαν τον A.E.D. από την αίθουσα ανάκρισης μετά από απειλές και δεν του επέτρεψαν να εκπροσωπεί πλέον τον προσφεύγοντα. Σύμφωνα με τον κ. Soytemiz, οι αστυνομικοί τον ανάγκασαν στη συνέχεια να υπογράψει αυτοενοχοποιητικές δηλώσεις (ομολογίες) στις οποίες είχε προβεί, ενώ ο δικηγόρος του ήταν παρών, αναφέροντας ότι θα ενέπλεκαν τον αδελφό του σε περίπτωση που αρνούνταν να υπογράψει.
Στις 20 Μαρτίου 2004, κατόπιν αιτήματος της αστυνομίας, διορίστηκε νέος δικηγόρος για τον προσφεύγοντα. Την ίδια μέρα, η αστυνομία επανέλαβε τη ανάκριση και έλαβε συμπληρωματικές δηλώσεις από τον κ. Soytemiz παρουσία του νέου δικηγόρου του. Ο προσφεύγων αρνήθηκε και πάλι την συμμετοχή του σε παράνομη οργάνωση, αλλά δήλωσε ότι ο M.K. είχε μείνει αρκετές φορές στο σπίτι του.
Στις 29 Μαρτίου 2004, ο Εισαγγελέας άσκησε ποινική δίωξη εναντίον του κ. Soytemiz για συμμετοχή σε παράνομη εγκληματική οργάνωση. Ακολούθως, προφυλακίστηκε. Στο ακροατήριο του Δικαστηρίου στις 24 Νοεμβρίου 2004, ο προσφεύγων προσκόμισε αποδεικτικά στοιχεία παρουσία του δικηγόρου του και αρνήθηκε τις κατηγορίες εναντίον του, υποστηρίζοντας ότι δεν είχε βοηθήσει κανένα μέλος ένοπλης οργάνωσης. Αρνήθηκε τις καταθέσεις του στην αστυνομία, δηλώνοντας ότι συχνά είχαν καταγράψει ομολογίες τις οποίες δεν είχε κάνει, με αποτέλεσμα ο δικηγόρος του να τους αντιμετωπίσει διαμαρτυρόμενος και στη συνέχεια είχε απομακρυνθεί από την αίθουσα. Υποστήριξε επίσης ότι η αστυνομία πρόσθεσε στις καταθέσεις του γεγονός ότι είχε δώσει τα στοιχεία της ταυτότητας του αδελφού του στον Μ.Κ.
Στις 16 Μαρτίου 2006 το Κακουργιοδικείο αθώωσε τον προσφεύγοντα, διαπιστώνοντας ότι δεν υπήρχαν επαρκείς αποδείξεις για να καταδικαστεί. Ωστόσο, η απόφαση ακυρώθηκε από το Ακυρωτικό Δικαστήριο τον Νοέμβριο του 2006. Η υπόθεση παραπέμφθηκε εκ νέου στο Κακουργιοδικείο. Στις 26 Ιανουαρίου 2007, η Κλήση για την ημερομηνία της δικασίμου επιδόθηκε στον γραμματέα του δικηγόρου του προσφεύγοντος. Στο ακροατήριο στις 24 Δεκεμβρίου 2007 ο προσφεύγων υπέβαλε τις τελευταίες παρατηρήσεις του στο δικαστήριο του Erzurum. Το Δικαστήριο τον ενημέρωσε ότι η επόμενη ακρόαση θα διεξαχθεί στις 27 Δεκεμβρίου 2007. Τότε τον καταδίκασε ερήμην και παρά την απουσία και του δικηγόρου του σε τριετή φυλάκιση. Το Δικαστήριο στηρίχθηκε στην εν μέρει ομολογία του, στο πλαστό δελτίο ταυτότητας που καταρτίστηκε στο όνομα του αδελφού του, στις εκθέσεις σύλληψης και αναγνώρισης. Το εθνικό Δικαστήριο έκρινε ότι ο προσφεύγων είχε φιλοξενήσει μέλος παράνομης οργάνωσης, τον M.K., και του είχε δώσει πληροφορίες σχετικά με την ταυτότητα του αδελφού του. Σημείωσε επίσης ότι το Φεβρουάριο του 2004 αστυνομικοί συνέλαβαν τον Μ. Κ. στον αερολιμένα να έχει στην κατοχή του ένα πλαστό δελτίο ταυτότητας με το όνομα και τα στοιχεία του αδελφού του. Στην έφεσή του, ο προσφεύγων ισχυρίστηκε ότι δεν είχε ενημερωθεί για την ημερομηνία του δικαστηρίου και ισχυρίστηκε ότι είχε καταδικαστεί βάσει αυθαίρετων ομολογιών του στη αστυνομία που έλαβαν χώρα κάτω από εξαναγκασμό. Το Εφετείο επικύρωσε την καταδίκη του.
Βασιζόμενος ειδικότερα στο άρθρο 6 § 3 (γ) (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και δικαίωμα συνηγόρου της δικής του επιλογής) ο προσφεύγων κατήγγειλε ότι η αστυνομία είχε παρανόμως αποβάλλει τον επίσημα διορισμένο δικηγόρο του και τον ανάγκασαν να προβεί σε αυτοενοχοποιητικές δηλώσεις απουσία του δικηγόρου του, δηλώσεις οι οποίες αργότερα χρησιμοποιήθηκαν από το δικαστήριο για να τον καταδικάσει.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Ο ρόλος του συνηγόρου στην ποινική προδικασία
Το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι το δικαίωμα όλων των «κατηγορουμένων για ποινικό αδίκημα» να προστατεύονται αποτελεσματικά από δικηγόρο απαιτεί, κατά κανόνα, να παρέχεται πρόσβαση σε δικηγόρο από τη στιγμή που υπάρχει «ποινική δίωξη» υπό την έννοια της νομολογίας του Δικαστηρίου. Το Δικαστήριο αναγνώρισε επίσης ότι η παρουσία δικηγόρου κατά τη διάρκεια της προδικασίας, συμπεριλαμβανομένης της αστυνομικής προανάκρισης, είναι εγγενής πτυχή της προστασίας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 6 § 3 (γ) της Σύμβασης.
Συνεπώς, το δικαίωμα συνδρομής από δικηγόρο απαιτεί όχι μόνο να επιτρέπεται στον δικηγόρο να παρίσταται, αλλά και να του παρέχεται η δυνατότητα να συνδράμει ενεργά τον ύποπτο ή τον κατηγορούμενο κατά τη διάρκεια, μεταξύ άλλων , της προανάκρισης από την αστυνομία και να παρεμβαίνει για να εξασφαλίσει τον σεβασμό των δικαιωμάτων του. Το πρόσωπο που κατηγορείται για ποινικό αδίκημα πρέπει να είναι σε θέση να αποκτήσει το σύνολο των υπηρεσιών που συνδέονται ειδικά με τη νομική συνδρομή, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της δίκης, αλλά και κατά τη διάρκεια της προδικαστικής φάσης, που έχει σημασία για την προετοιμασία της ποινικής διαδικασίας.
Εξάλλου, το δικαίωμα συνδρομής από δικηγόρο ισχύει καθ’ όλη τη διάρκεια και μέχρι το τέλος της αστυνομικής προανάκρισης, συμπεριλαμβανομένης της ανάγνωσης των ληφθέντων καταθέσεων και της υποβολής αιτήματος από τον ύποπτο, καθώς η συνδρομή δικηγόρου είναι εξίσου σημαντική στην προκαταρκτική εξέταση η στην προανάκριση. Η παρουσία του δικηγόρου και η ενεργή συνδρομή κατά την αστυνομική προανάκριση αποτελεί σημαντική διαδικαστική εγγύηση με στόχο, μεταξύ άλλων, να εμποδίζεται η συλλογή αποδείξεων μέσω μεθόδων εξαναγκασμού ή καταπίεσης αψηφώντας τη βούληση του υπόπτου και προστατεύοντας την ελευθερία του υπόπτου για να επιλέξει αν θα καταθέσει ή θα παραμείνει σιωπηλός όταν ερωτηθεί από την αστυνομία.
Το Δικαστήριο υπενθυμίζει επίσης ότι η αστυνομία υποχρεούται, καταρχήν, να αναβάλλει την προανάκριση σε περίπτωση που ένας ύποπτος ζητήσει να επικουρείται από δικηγόρο κατά τη διάρκεια της προανάκρισης μέχρις ότου παρασταθεί δικηγόρος που είναι ικανός να βοηθήσει τον ύποπτο. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που ο δικηγόρος πρέπει – ή ζητηθεί – να αναχωρήσει πριν από τη λήξη της προανάκρισης και πριν από την ανάγνωση και την υπογραφή των καταθέσεων που έγιναν.
Στη προκειμένη υπόθεση , η αστυνομία απέβαλε τον συνήγορο του προσφεύγοντος και από την αίθουσα της κατάθεσης. Αυτό έγινε όταν ο δικηγόρος είχε προσπαθήσει να βοηθήσει τον αιτούντα κατά τη διάρκεια της προανάκρισης και αφού ο δικηγόρος είχε ισχυριστεί ότι η αστυνομία καταγράφει φράσεις που δεν είχε πει ο προσφεύγων. Μόνο αφού ο δικηγόρος είχε εγκαταλείψει την αίθουσα και ο προσφεύγων δεν είχε πλέον δικηγόρο, υπέγραψε την κατάθεση, ως αποτέλεσμα εξαναγκασμού του από την αστυνομία. Με άλλα λόγια, οι καταθέσεις του υπογράφηκαν από τον προσφεύγοντα, χωρίς τον δικηγόρο του που επέλεξε ο ίδιος. Υπό τις συνθήκες αυτές, το Δικαστήριο θεωρεί τη συμπεριφορά αυτή ως άρνηση πρόσβασης σε δικηγόρο.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η Κυβέρνηση δεν αμφισβήτησε τον ισχυρισμό του προσφεύγοντος ότι η αποβολή του διορισμένου συνηγόρου ήταν παράνομη, δεδομένου ότι δεν υπήρχε καμία βάση στο τουρκικό δίκαιο που να επιτρέπει στην αστυνομία να αποβάλλει και να αντικαθιστά έναν επίσημα διορισμένο δικηγόρο. Σε αυτό το σημείο, το Δικαστήριο επισημαίνει το άρθρο 136 § 3 του πρώην Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, ο οποίος ίσχυε κατά τη διάρκεια της κατάθεσης του προσφεύγοντος, στην οποία αναφερόταν σαφώς ότι «[…] η νομική συνδρομή κατά τη λήψη μιας κατάθεσης ή κατά τη διάρκεια της ανάκρισης πρέπει να μην παρεμποδίζεται ή να περιορίζεται σε οποιοδήποτε στάδιο της έρευνας».
Εντούτοις, στην υπό κρίση υπόθεση, ο επίσημα διορισμένος δικηγόρος αποβλήθηκε και αντικαταστάθηκε κατά τη νόμιμη άσκηση του επαγγέλματός του, γεγονός το οποίο δεν αμφισβητήθηκε από την κυβέρνηση. Στο ίδιο πνεύμα, το Δικαστήριο αποδίδει επίσης σημασία στο γεγονός ότι ο Εισαγγελέας κατηγόρησε τους αστυνομικούς, μεταξύ άλλων, για παρέμβασή τους στην προανάκριση και τους κατηγόρησε για παράνομη συμπεριφορά αναφορικά με τις εν λόγω πράξεις. Ενόψει των ανωτέρω, το Δικαστήριο θεωρεί ότι η κυβέρνηση δεν απέδειξε ότι υπήρχαν επιτακτικοί λόγοι για την αποβολή και αντικατάσταση του επίσημα διορισμένου δικηγόρου του προσφεύγοντος.
Παράλληλα, το Δικαστήριο θεωρεί ότι η χρήση από το εθνικό Δικαστήριο των προανακριτικών καταθέσεων του προσφεύγοντος στην αστυνομία, χωρίς να τις υποβάλλει σε έλεγχο ή να διασφαλίσει τις αναγκαίες διαδικαστικές εγγυήσεις, παραβίασε αδικαιολόγητα το δικαίωμα του προσφεύγοντος στη σιωπή και στη μη αυτοενοχοποίηση και υπονόμευσε τη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης και την αμεροληψία της στο σύνολό της.
Παραβίαση του άρθρου 6 §§ 1 και 3 (γ)
Δίκαιη ικανοποίηση: 1.670 ευρώ για δικαστικά έξοδα και δαπάνες. Ο προσφεύγων δεν ζήτησε χρηματική ικανοποίηση για την ηθική του βλάβη(επιμέλεια echrcaselaw.com).
