Η ισχύς των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και η επανάληψη της διαδικασίας από τα εθνικά δικαστήρια

ΑΠΟΦΑΣΗ

Moreira Ferreira κατά Πορτογαλίας (αριθμ. 2) της 11-07-2017 (αριθμ. προσφ. 19867/12)

βλ. εδώ 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η προσφεύγουσα διώχθηκε για απειλητική συμπεριφορά μετά από φιλονικία. Παρά το γεγονός ότι ο πραγματογνώμονας διέγνωσε ότι είχε περιορισμένη διανοητική και πνευματική ικανότητα, θεωρήθηκε  ποινικώς υπεύθυνη για τις πράξεις της. Με απόφαση του δικαστηρίου καταδικάστηκε για απειλές και εξύβριση και διετάχθη να καταβάλει αποζημίωση στα θύματα.

Η κα Moreira Ferreira προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καταγγέλλοντας ότι δεν είχε εξεταστεί αυτοπροσώπως από το Εφετείο. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο χαρακτήρισε τη προσφυγή παραδεκτή και εξέδωσε απόφαση στις 5 Ιουλίου 2011, με την οποία έκρινε ότι υπήρχε παραβίαση του Άρθρου 6 § 1.

Παράλληλα, στις 18 Οκτωβρίου 2011, η κα Moreira Ferreira υπέβαλε Αίτηση Επανάληψη Διαδικασίας ενώπιον του Ανώτατου Δικαστηρίου. Το Ανώτατο Δικαστήριο αρνήθηκε να την εξετάσει εκ νέου στο μέγεθος που ζητούσε η προσφεύγουσα.

Έχοντας υπόψη την αρχή της επικουρικότητας και τη διατύπωση της απόφασης  της 5ης Ιουλίου 2011, το  ΕΔΔΑ έκρινε ότι η άρνηση του Ανώτατου Δικαστηρίου να ανοίξει εκ νέου τη διαδικασία όπως ζήτησε η κα Moreira Ferreira, δεν παραποίησε ούτε κακώς ερμήνευσε την εν λόγω απόφαση και ότι οι λόγοι στους οποίους στηρίχθηκε ήταν εντός του περιθωρίου εκτίμησης των εγχώριων αρχών. Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου αιτιολόγησε επαρκώς τους λόγους στους οποίους βασίστηκε.  Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 6 § 1 της Σύμβασης.

ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

Άρθρο 6§1

Άρθρο  46

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Η προσφεύγουσα, η Francelina Moreira Ferreira, είναι υπήκοος της Πορτογαλίας η οποία γεννήθηκε το 1961 και ζει στο Matosinhos (Πορτογαλία). Η κα Moreira Ferreira διώχθηκε για απειλητική συμπεριφορά μετά από φιλονικία. Μια έκθεση από εμπειρογνώμονα, η οποία υποβλήθηκε κατά τη διάρκεια της έρευνας ανέφερε ότι η προσφεύγουσα είχε περιορισμένη διανοητική και πνευματική και γνωστική ικανότητα, αλλά παρ’ όλα αυτά ότι θα έπρεπε να θεωρηθεί ποινικώς υπεύθυνη για τις πράξεις της. Με απόφαση του δικαστηρίου που εκδόθηκε στις 23 Μαρτίου 2007, η προσφεύγουσα καταδικάστηκε για απειλητική και προσβλητική συμπεριφορά και διετάχθη να καταβάλει αποζημίωση στα θύματα.

Η κα Moreira Ferreira άσκησε έφεση κατά της αποφάσεως αυτής. Επανέλαβε ότι δεν είχε γνώση της παράνομης συμπεριφοράς της και ζήτησε να μην της καταλογιστεί ποινική ευθύνη. Το Εφετείο συζήτησε την έφεση, στην οποία συμμετείχε ο εισαγγελέας και ο δικηγόρος της προσφεύγουσας. Παρ όλα αυτά, δεν εξετάστηκε η ίδια η προσφεύγουσα. Με απόφαση της 19ης Δεκεμβρίου 2007 το Εφετείο δέχθηκε την κήρυξε ένοχη για απειλητική και προσβλητική συμπεριφορά, αλλά της μείωσε τη ποινή. Έκρινε ότι δεν υπήρχε ανάγκη νέας εκτιμήσεως των πραγματικών περιστατικών. Η κα Moreira Ferreira προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καταγγέλλοντας ότι δεν είχε εξεταστεί αυτοπροσώπως από το Εφετείο. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο χαρακτήρισε τη προσφυγή παραδεκτή και εξέδωσε απόφαση στις 5 Ιουλίου 2011, με την οποία έκρινε ότι υπήρχε παραβίαση του Άρθρου 6 § 1.

Παράλληλα, στις 18 Οκτωβρίου 2011, η κα Moreira Ferreira υπέβαλε Αίτηση Επανάληψης ενώπιον του Ανώτατου Δικαστηρίου. Υποστήριξε ότι η απόφαση του Εφετείου της 19ης Δεκεμβρίου 2007 ήταν ασυμβίβαστη με την απόφαση του ΕΔΔΑ της 5ης Ιουλίου 2011. Το Ανώτατο Δικαστήριο αρνήθηκε να την εξετάσει εκ νέου. Θεώρησε ότι η έλλειψη ακροάσεως της προσφεύγουσα από το Εφετείο  συνιστούσε διαδικαστική παρατυπία, το οποίο δεν υπόκειται σε επανεξέταση. Ισχυρίστηκε ότι, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, δεν μπορούσε να διεξαχθεί επανεξέταση δεν μπορούσε να επιτραπεί, δεδομένου ότι η καταδίκη της προσφεύγουσας δεν ήταν ασυμβίβαστη με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και δεν υπήρχαν σοβαρές αμφιβολίες ως προς το βάσιμο της εν λόγω καταδίκης.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το Δικαστήριο σημείωσε ότι αν και οι διαδικασίες που εκδικάστηκαν από το Ανώτατο Δικαστήριο αναμφισβήτητα αφορούσαν την εκτέλεση της απόφασης του Δικαστηρίου το 2011, ήταν νέες σε σχέση με τις εγχώριες διαδικασίες, οι οποίες αποτέλεσαν το αντικείμενο της εν λόγω αποφάσεως, και ήταν μεταγενέστερες αυτών.

Το  Δικαστήριο σημείωσε επίσης ότι η καταγγελία της κας Moreira Ferreira αφορούσε τους λόγους που προέβαλε το Ανώτατο Δικαστήριο για την απόρριψη της αίτησης επανεξέτασης. Έτσι, το Δικαστήριο σημείωσε ότι κατά την εκ νέου εξέταση της προσφυγής, το Ανώτατο Δικαστήριο είχε να αντιμετωπίσει και να εξετάσει νέο ζήτημα, και πιο συγκεκριμένα την εγκυρότητα της καταδίκης της προσφεύγουσας υπό το φως της διαπίστωσης της παραβίασης του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η φερόμενη έλλειψη δικαιοσύνης στη διαδικασία που ακολουθήθηκε κατά την εξέταση της αίτησης επανάληψης διαδικασίας και, ειδικότερα, τα σφάλματα που η προσφεύγουσα ισχυρίστηκε ότι είχε επηρεάσει τη συλλογιστική του Ανωτάτου Δικαστηρίου, αποτελούσαν νέα στοιχεία σχετικά με τη προηγούμενη απόφαση του Δικαστηρίου.  Θεώρησε ότι το άρθρο 46 της Σύμβασης δεν αποκλείει την εξέταση της νέας προσφυγής σύμφωνα με το άρθρο 6 της Σύμβασης.

Το Δικαστήριο παρατήρησε επίσης ότι το Ανώτατο Δικαστήριο είχε προβεί σε επανεξέταση επί της ουσίας σχετικά με ορισμένες πτυχές του αμφισβητούμενου θέματος αναφορικά με την αποτυχία παράστασης της προσφεύγουσας κατά την ακροαματική διαδικασία και οι συνέπειες της εν λόγω απουσίας στην εγκυρότητα της καταδίκης και της ποινής της. Το Ανώτατο Δικαστήριο διαπίστωσε έτσι ότι η απόφαση του Εφετείου δεν ήταν ασυμβίβαστη με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.

Αφού κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εγκυρότητα της καταδίκης δεν υπόκειτο σε σοβαρές αμφιβολίες, ήταν υποχρεωμένο να επικυρώσει την καταδίκη και την ποινή που επέβαλε το εφετείο.

Λαμβάνοντας υπόψη το πεδίο εφαρμογής του ελέγχου του Ανώτατου Δικαστηρίου, το Δικαστήριο έκρινε ότι το Ανώτατο Δικαστήριο επικεντρώθηκε για άλλη μια φορά στον καθορισμό της ποινικής δίωξης κατά της κας Moreira Ferreira, με αποτέλεσμα να ισχύουν οι εγγυήσεις του άρθρου 6 § 1 της Σύμβασης στη διαδικασία ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου.

Το Δικαστήριο σημείωσε ότι στην απόφασή του στις 21 ​​Μαρτίου 2012 το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι η διαδικαστική παρατυπία που διαπίστωσε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δεν ήταν αρκετά σοβαρή  ώστε να θεωρηθεί η καταδίκη ασυμβίβαστη με την απόφαση του Δικαστηρίου. Οι λόγοι που δικαιολογούν τη δικαστική αυτή απόφαση εξέτασαν τα κύρια επιχειρήματα που προέβαλε η κα Moreira Ferreira. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Ανώτατου Δικαστηρίου  αναφορικά με το άρθρο 449 § 1 (ζ) του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, οι διαδικαστικές παρατυπίες που διαπιστώθηκαν δεν οδηγούσαν στην αυτόματη επανάληψη των διαδικασιών.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι αυτή η ερμηνεία του εφαρμοστέου πορτογαλικού δικαίου, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τον περιορισμό των καταστάσεων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην επανάληψη των ποινικών διαδικασιών, οι οποίες τερματίστηκαν με αμετάκλητη απόφαση ή υποβάλλοντες αυτές σε αξιολόγηση από τα εθνικά δικαστήρια, δεν ήταν αυθαίρετες.

Η ερμηνεία αυτή επιβεβαιώθηκε από την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου κατά την οποία η  σύμβαση δεν εγγυάται το δικαίωμα επανάληψης των διαδικασιών και από την έλλειψη ομοιόμορφης προσέγγισης μεταξύ των κρατών μελών ως προς τις επιχειρησιακές διαδικασίες των υφιστάμενων μηχανισμών επανεξέτασης. Επιπλέον, το Δικαστήριο επανέλαβε ότι η διαπίστωση παραβίασης του άρθρου 6 της Σύμβασης δεν δημιούργησε κατά γενικό κανόνα μια συνεχιζόμενη κατάσταση και δεν επέβαλε στο εναγόμενο κράτος την υποχρέωση της συνεχιζόμενης διαδικαστικής υποχρέωσης.

Το Δικαστήριο τόνισε ότι στην απόφασή του στις 5 Ιουλίου 2011 το Τμήμα αποφάνθηκε ότι μια νέα δίκη ή μια επανάληψη των διαδικασιών αντιπροσωπεύει «σε γενικές αρχές μια κατάλληλη μέθοδο αποκατάστασης της παράβασης». Συνεπώς, η επανάληψη της δίκης ή η επανάληψη των διαδικασιών χαρακτηρίστηκε ως κατάλληλη λύση, αλλά όχι απαραίτητη ή αποκλειστική. Έτσι, το Δικαστήριο απέφυγε να προβεί σε υποδείξεις για τον τρόπο εκτέλεσης της απόφασής του και επέλεξε να προσφέρει στο κράτος περιθώριο ελιγμών για αυτό το ζήτημα. Συνεπώς, η επανάληψη της διαδικασίας δεν φαίνεται να αποτελούσε τον μοναδικό τρόπο εκτέλεσης της απόφασης του Δικαστηρίου.  Στην καλύτερη περίπτωση, αποτελούσε τη πιο επιθυμητή επιλογή, η σκοπιμότητα της οποίας ήταν θέμα εκτίμησης από τα εθνικά δικαστήρια, λαμβάνοντας υπόψη το εθνικό δίκαιο και τις ιδιαίτερες περιστάσεις της υπόθεσης.

Το Δικαστήριο δεν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ανάγνωση από το Ανώτατο Δικαστήριο της απόφασης του Δικαστηρίου του 2011, ως σύνολο, ήταν το αποτέλεσμα προφανούς πραγματικού ή νομικού σφάλματος, το οποίο οδήγησε σε άρνηση  παροχής δικαιοσύνης.

Έχοντας υπόψη την αρχή της επικουρικότητας και τη διατύπωση της απόφασης του Δικαστηρίου της 5ης Ιουλίου 2011, το Δικαστήριο έκρινε ότι η άρνηση του Ανώτατου Δικαστηρίου να ανοίξει εκ νέου τη διαδικασία όπως ζήτησε η κα Moreira Ferreira, δεν παραποίησε ούτε κακώς διατύπωσε την εν λόγω απόφαση και ότι οι λόγοι στους οποίους στηρίχθηκε ήταν εντός του περιθωρίου ελιγμών των εγχώριων αρχών («περιθώριο εκτίμησης»). Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου αιτιολόγησε επαρκώς τους λόγους στους οποίους βασίστηκε.

Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 6 § 1 της Σύμβασης.

Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι το ζήτημα της συμμόρφωσης των Υψηλών Συμβαλλομένων Μερών με τις αποφάσεις δεν εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του, εκτός αν εγείρεται στο πλαίσιο της «διαδικασίας παράβασης» που προβλέπεται στο άρθρο 46 παρ. 4 και 5.

Αποκλίνουσες Απόψεις

Οι δικαστές Raimondi, Nußberger, De Gaetano, Keller, Mahoney, Kjølbro και O’Leary εξέφρασαν κοινή αποκλίνουσα γνώμη. Ο δικαστής Pinto de Albuquerque εξέφρασε αποκλίνουσα γνώμη, την οποία συνυπογράφουν οι δικαστές Karakaş, Sajó, Lazarova Trajkovska, Tsotsoria, Vehabović και Kūris. Ο δικαστής Kūris εξέφρασε αποκλίνουσα γνώμη με τους δικαστές Sajó, Tsotsoria και Vehabović · Ο δικαστής Bošnjak εξέφρασε αποκλίνουσα γνώμη. Οι γνώμες αυτές επισυνάπτονται στην απόφαση (επιμέλεια echrcaselaw.com).