Η απουσία μαρτύρων, η παραβίαση της δίκαιης δίκης και η μεγάλη σημασία της επανάληψης της διαδικασίας
ΑΠΟΦΑΣΗ
Zadumov κατά Ρωσίας της 12.12.2017 (αρ. 2257/12)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Καταδίκη για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως χωρίς εξέταση του βασικού μάρτυρα κατηγορίας. Παραβίαση δικαιώματος σε δίκαιη δίκη. Διαπίστωση της παραβίασης ως επαρκής δίκαιη ικανοποίηση. Η καταλληλότερη μορφή έννομης προστασίας για πλήρη αποκατάσταση της παραβίασης του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη είναι η επανάληψη της διαδικασίας ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 6§1
Άρθρο 6§3 (δ)
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Roman Zadumov, είναι Ρώσος υπήκοος, ο οποίος γεννήθηκε το 1980 και κρατείται στο Bezhetsk (Ρωσία). Η υπόθεση αφορά την καταγγελία του κ. Zadumov ότι καταδικάστηκε για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως το 2011 χωρίς να είναι σε θέση να εξετάσει έναν σημαντικό μάρτυρα δίωξης στο δικαστήριο.
Ο κ. Zadumov και ένας άλλος άνδρας κατηγορήθηκαν ότι επιτέθηκαν σε τρίτο άτομο, τον κ. X., τον Οκτώβριο του 2010 και ότι τον ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου. Μια γυναίκα η οποία τους είχε προσκαλέσει στο διαμέρισμα του κ. Χ., η κα. Κ., ήταν παρούσα στο συμβάν. Αργότερα τον ίδιο μήνα, ενώ υποβάλλοντα σε θεραπεία για ψυχώσεις λόγω του αλκοόλ και λόγω επιληπτικών κρίσεων, εξετάστηκε από ανακριτή. Δήλωσε ότι είχε δει τον κ. Zadumov και το δεύτερο πρόσωπο να επιτίθονται και να χτυπάνε τον κ. X μέχρι να πεθάνει. Ο κ. Zadumov αργότερα παραδέχτηκε ότι ήταν στο διαμέρισμα, αλλά αρνήθηκε οποιοδήποτε συμμετοχή στην επίθεση. Το δεύτερο άτομο, το οποίο συμμετείχε στην επίθεση ομολόγησε την ανθρωποκτονία και υπέδειξε τον κ. Zadumov ως τον συνεργάτη του.
Ο κ. Zadumov συνελήφθη κατά τη διάρκεια του 2011. Το δικαστήριο κάλεσε την κα Κ. αρκετές φορές, αλλά αυτή δεν εμφανίστηκε στη δίκη. Κατόπιν αιτήματος του δικηγόρου του κ. Zadumov, το δικαστήριο εξέτασε επίσης τον ιατρικό φάκελο της κα K. Το ιστορικό της έδειξε ότι έκανε κατάχρηση αλκοόλ και υπέφερε από ψευδαισθήσεις, ωστόσο, ένας αστυνομικός κατέθεσε στη δίκη ότι η κα Κ. ήταν λογική και συγκροτημένη όταν ερωτήθηκε για την επίθεση τον Οκτώβριο του 2010. Το δικαστήριο ενημερώθηκε τον Φεβρουάριο του 2011 ότι η κα Κ. θα έβγαινε από τη κλινική τον επόμενο μήνα, αλλά το δικαστήριο επέτρεψε η μαρτυρία της να διαβαστεί στη δίκη παρά τις αντιρρήσεις της υπεράσπισης. Ο δικηγόρος του κ. Zadumov ισχυρίστηκε ότι η κατάθεση της δεν μπορούσε να γίνει δεκτή και σε κάθε περίπτωση η ανάγνωσή της μαρτυρίας ενώπιον του δικαστηρίου παραβίαζε τα δικαιώματα υπεράσπισης του προσφεύγοντος.
Τον Απρίλιο του 2011 ο προσφεύγων και ο συγκατηγορούμενός του καταδικάστηκαν σε 18 χρόνια κάθειρξης αντίστοιχα για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως. Η απόφαση επικυρώθηκε κατ’ έφεση. Τόσο το πρωτοβάθμιο δικαστήριο, όσο και το εφετείο αξιολόγησαν την κατάθεση της κ. Κ ως σημαίνον αποδεικτικό στοιχείο και αποδέχτηκαν τους ισχυρισμούς της ως βάσιμοι.
Βασιζόμενος στο άρθρο 6 §§ 1 και 3 (δ) (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και παράστασης και εξέτασης μαρτύρων), κ. Zadumov καταγγέλλει ότι δεν κατάφερε να εξετάσει τον μάρτυρα κατηγορίας.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 6 §§ 1 και 3 (δ)
Το Δικαστήριο εξέτασε τις εσωτερικές διαδικασίες για να δει, μεταξύ άλλων, εάν το δικαστήριο είχε βάσιμους λόγους να δεχτεί τις προκαταρκτικές δηλώσεις της κ. Κ. ως αποδεικτικά στοιχεία χωρίς την παρουσία της στο δικαστήριο και αν τα αποδεικτικά στοιχεία και οι δηλώσεις της ήταν αποφασιστικής σημασίας για την καταδίκη του κ. Zadumov.
Σημείωσε ότι η κ. Κ. είχε όντως νοσηλευτεί για εξάρτηση από το αλκοόλ σε κλινική κατά τη διάρκεια της δίκης και ότι αντιμετώπιζε όντως προβλήματα ψυχικής υγείας. Ωστόσο, το δικαστήριο γνώριζε ότι θα έβγαινε από το νοσοκομείο τον Μάρτιο του 2011, αλλά δεν έκανε καμία προσπάθεια, ώστε να παραστεί στις ακροάσεις, οι οποίες συνεχίστηκαν τον Απρίλιο. Δεν υπήρχε τίποτα στη δικογραφία που να δείχνει γιατί το δικαστήριο είχε αποφασίσει ότι ήταν αδύνατο ή ανέφικτο να εξεταστεί η κ. Κ. μετά την νοσηλεία της από το νοσοκομείο.
Αυτό σήμαινε ότι ενώ η νοσοκομειακή νοσηλεία της κ. Κ. αποτελούσε επαρκή αιτιολόγηση για την ανάγνωση των προδικαστικών δηλώσεών της στα τέλη Φεβρουαρίου 2011, αυτό δεν συνέβαινε πλέον μετά τη νοσηλεία της. Επομένως, δεν υπήρχε κανένας λόγος που να αιτιολογεί την απουσία της από τη δίκη και την ανάγνωση των προκαταρκτικών δηλώσεών της ως αποδεικτικά στοιχεία.
Επιπλέον, ενώ τα εθνικά δικαστήρια διέθεταν διάφορα αποδεικτικά στοιχεία, είχαν επιλέξει να στηρίξουν την καταδίκη γύρω από αυτή τη μαρτυρία, την οποία είχαν χρησιμοποιήσει για να επιλύσουν τη διαφορά μεταξύ της άρνησης διάπραξης του εγκλήματος του κ. Zadumov και της ομολογίας του δεύτερου επιτιθέμενου. Αν και τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν θεωρήσει επίσημα τη μαρτυρία της κας Κ. ως αποφασιστικής σημασίας, ωστόσο κατά τη γνώμη του Δικαστηρίου ήταν.
Τέλος, το Δικαστήριο εξέτασε αν υπήρχαν αντισταθμιστικοί παράγοντες ικανοί να αποκαταστήσουν το μειονέκτημα που αντιμετώπιζε η υπεράσπιση. Σημείωσε ότι κατά τη στιγμή των γεγονότων η ρωσική νομοθεσία παρείχε ισχυρές εγγυήσεις για την προστασία του δικαιώματος του κατηγορούμενου να εξετάσει μάρτυρες. Αναφορικά με το κατά πόσο μια δίκη ήταν όντως δίκαιη δίκη, τα εθνικά δικαστήρια είχαν καθήκον να εξετάζουν τις συγκεκριμένες περιστάσεις μιας υπόθεσης.
Τούτο μπορεί να τους επέβαλλε, ως θεματοφύλακες των δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης να λαμβάνουν εξατομικευμένα και προσαρμοσμένα μέτρα, αποσκοπώντας στην αντιστάθμιση του μειονεκτήματος που δημιουργεί η απουσία του μάρτυρα από το δικαστήριο. Σε αυτή την περίπτωση, το δικαστήριο, το οποίο γνώριζε τα ιατρικά προβλήματα της κας Κ., είχε λάβει μέτρα για να εξασφαλίσει την παρουσία της στη δίκη, όπως την κλήτευσή της και τη χρήση δικαστικών επιμελητών, αν και είχε παύσει ανεξήγητα τις προσπάθειες αυτές τον Φεβρουάριο του 2011. Είχε στηριχθεί σε άλλα ενοχοποιητικά στοιχεία για την καταδίκη του και επέτρεψε στον κ. Zadumov να υποστηρίξει την εκδοχή του. Ωστόσο, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτές οι διαδικαστικές ρυθμίσεις, που διαφορετικά θα ήταν επαρκείς, δεν ήταν σε θέση να αποκαταστήσουν τις δυσκολίες της υπεράσπισης, δεδομένης της ανεξήγητης απόφασης των δικαστηρίων να παραιτηθούν από την υιοθέτηση μέτρων που διασφάλιζαν την παρουσία της κας Κ.
Η δίκη στο σύνολό της δεν ήταν δίκαιη και συνεπώς παραβίαζε τις εγγυήσεις του Άρθρου 6 §§ 1 και 3 (δ).
Άρθρο 46
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι πάνω από 250 προσφυγές εκκρεμούσαν και οι οποίες ανέγειραν ζήτημα απουσίας μαρτύρων σε υποθέσεις παρόμοιες με εκείνη της υπόθεσης του κ. Zadumov. Ωστόσο, παρατήρησε ότι οι προσφυγές αυτές είχαν συσσωρευτεί σε διάστημα μεγαλύτερο των δέκα ετών και ότι ο αριθμός αυτός δεν έδειχνε ότι υπήρχε συστημικό ή διαρθρωτικό πρόβλημα. Παρά τη διαπίστωση παραβίασης, το Δικαστήριο υποστήριξε ότι το ρωσικό νομοθετικό πλαίσιο στο σύνολό του κατά τον χρόνο των εν λόγω γεγονότων παρείχε ισχυρές διαδικαστικές εγγυήσεις σχετικά με το δικαίωμα του κατηγορούμενου να εξετάσει μάρτυρες και αυτή η ανάγνωση κατάθεσης χωρίς τη φυσική παρουσία του μάρτυρα ήταν δυνατή μόνο ως εξαίρεση. Οι νομοθετικές τροποποιήσεις το 2016 φαίνεται να έχουν ενισχύσει τα υπερασπιστικά δικαιώματα.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι δεν ήταν απαραίτητο να υποδειχθούν γενικά μέτρα στη Ρωσία για περιπτώσεις όπως του κ. Zadumov, πέραν εκείνων που έχουν ήδη αναλάβει οι αρχές. Την ίδια στιγμή το Δικαστήριο δεν είχε κανένα λόγο να αμφιβάλλει ότι η εν λόγω απόφαση θα επωφελούντο από γενικά μέτρα με στόχο την ευαισθητοποίηση των εθνικών αρχών με τον τρόπο που ήδη έχει καθοριστεί από τις συστάσεις της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο επεσήμανε ότι σύμφωνα με τη νομολογία του η πιο κατάλληλη μορφή έννομης προστασίας για παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη ήταν η επανάληψη της διαδικασίας, εφόσον ζητηθεί, καθώς είναι δυνατό να δοθεί πλήρη αποκατάσταση, όπως απαιτείται από το άρθρο 41. Η καταβολή αποζημίωσης βάσει του άρθρου 41 αποσκοπούσε στην αποκατάσταση μόνο των συνεπειών μιας παραβίασης που δεν μπορούσε να διορθωθεί διαφορετικά. Δεδομένου ότι η ρωσική νομοθεσία προέβλεπε μια τέτοια δυνατότητα, εάν ο κ. Zadumov το επιθυμούσε, θεώρησε ότι η διαπίστωση της παραβίασης ήταν επαρκής δίκαιη ικανοποίηση(επιμέλεια echrcaselaw.com).
