Είναι αμερόληπτο το Δικαστήριο όταν ο πατέρας αρεοπαγίτης κρίνει υπόθεση στην οποία συμμετείχε ο γιος του ως Εισαγγελέας;
ΑΠΟΦΑΣΗ
Dainelienė κατά Λιθουανίας της 16.10.2018 (αριθ. προσφ. 23532/14)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Μεροληψία δικαστηρίου. Ο ρόλος της αναίρεσης στη ποινική διαδικασία. Πρόεδρος της Τριμελούς Επιτροπής του Αρείου Πάγου που έκρινε ως απαράδεκτη την αναίρεση της καταδικασθείσας ήταν ο πατέρας του Εισαγγελέα που συμμετείχε στα δικαστήρια της ουσίας. Το αντικειμενικό κριτήριο της αμεροληψίας αφορά κυρίως ιεραρχικούς ή άλλους δεσμούς μεταξύ του δικαστή και των εμπλεκομένων στη δικαστική διαδικασία (δικαστών, εισαγγελέων, διαδίκων). Κατά το ΕΔΔΑ η δικαιοσύνη πρέπει όχι μόνο να απονέμεται, αλλά και να φαίνεται ότι απονέμεται ορθά. Ο ρόλος των αναιρετικών διαδικασιών είναι κρίσιμος αφού συνιστούν ένα ειδικό στάδιο της ποινικής διαδικασίας με δυνητικά καθοριστικές συνέπειες για τον κατηγορούμενο. Έλλειψη αντικειμενικής αμεροληψίας της Δικαστικής Επιτροπής του Αρείου Πάγου. Καταδίκη της Λιθουανίας για μεροληψία του δικαστηρίου.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 6 παρ. 1
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα Dalia Regina Dainelienė είναι υπήκοος της Λιθουανίας η οποία γεννήθηκε το 1944 και κατοικεί στο Βίλνιους.
Η υπόθεση αφορά τον ισχυρισμό περί μεροληψίας μιας ομάδας δικαστών, η οποία αρνήθηκε να εξετάσει την αναίρεση της κας Dainelienė εναντίον της ποινικής καταδικαστικής απόφασης για υπεξαίρεση από το Ανώτατο Δικαστήριο της Λιθουανίας.
Οι κατηγορίες εναντίον της προσφεύγουσας, που υποβλήθηκαν το 2009, τέθηκαν στο αρχείο το 2011. Μετά σχετική προσφυγή του Εισαγγελέα, η κα Dainelienė οδηγήθηκε στο ακροατήριο και κρίθηκε ένοχη το 2013. Στη συνέχεια επικύρωσε το Εφετείο την πρωτόδικη καταδικαστική απόφαση. Η προσφεύγουσα άσκησε αναίρεση και Επιτροπή τριών δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου αρνήθηκε να εξετάσει την αναίρεσή της.
Βασιζόμενη στο άρθρο 6 § 1 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη), η προσφεύγουσα διαμαρτυρήθηκε ότι η υπόθεσή της δεν εξετάστηκε δίκαια από αμερόληπτο δικαστήριο, διότι ο Πρόεδρος της Επιτροπής ήταν ο πατέρας του Εισαγγελέα στις ποινικές διαδικασίες εναντίον της.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Α) Επί του παραδεκτού.
Το Δικαστήριο απέρριψε το επιχείρημα της κυβέρνησης ότι η προσφυγή της κας Dainelienė ήταν απαράδεκτη λόγω μη εξάντλησης των εγχώριων ενδίκων μέσων. Ειδικότερα, δεν υπήρχαν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η εκ νέου κατάθεση αναιρέσεως όπως πρότεινε η κυβέρνηση, αποτελούσε αποτελεσματικό ένδικο μέσο υπό συνθήκες παρόμοιες με αυτές της προσφεύγουσας. Επιπλέον, δεν μπορεί να αναμένεται από την προσφεύγουσα να απευθύνεται συνεχώς στο ίδιο δικαστικό σώμα μετά την απόρριψη του ενδίκου μέσου.
Β) Επί της ουσίας.
Το Δικαστήριο επαναλαμβάνει την πάγια νομολογία του ότι η αμεροληψία υποδηλώνει την απουσία προκατάληψης ή μεροληψίας και ότι η ύπαρξή της ή η απουσία της μπορεί να εξεταστεί με διάφορους τρόπους.
Σύμφωνα με την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, η ύπαρξη αμεροληψίας κατά την έννοια του άρθρου 6 § 1 της Σύμβασης πρέπει να καθορίζεται σύμφωνα με ένα υποκειμενικό κριτήριο, στο οποίο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η συμπεριφορά του δικαστή, εάν αυτός είχε κάποια προσωπική προκατάληψη σε μια συγκεκριμένη υπόθεση. Επιπρόσθετα υπάρχει και το αντικειμενικό κριτήριο, μέσω της διαπίστωσης του αν το ίδιο το δικαστήριο και η σύνθεσή του, προσέφερε επαρκείς εγγυήσεις ώστε να αποκλειστεί κάθε νόμιμη αμφιβολία ως προς την αμεροληψία του.
Όσον αφορά το υποκειμενικό κριτήριο, η αρχή ότι ένα δικαστήριο πρέπει να τεκμαίρεται ότι είναι απαλλαγμένο από προσωπική προκατάληψη ή μεροληψία έχει καθιερωθεί σε μεγάλο βαθμό μέσω της νομολογίας του Δικαστηρίου. Η προσωπική αμεροληψία ενός δικαστή πρέπει να τεκμαίρεται μέχρις ότου αποδειχθεί το αντίθετο. Όσον αφορά το είδος της απαιτούμενης απόδειξης, σε προηγούμενες υποθέσεις το ΕΔΔΑ προσπάθησε να εξακριβώσει αν ένας δικαστής επιδείκνυε εχθρότητα ή κακή συμπεριφορά για προσωπικούς λόγους.
Όσον αφορά το αντικειμενικό κριτήριο πρέπει να εξακριβωθεί αν, πέραν της συμπεριφοράς του δικαστή, υπάρχουν πραγματικά περιστατικά ικανά να εγείρουν αμφιβολίες ως προς την αμεροληψία της σύνθεσής του. Αυτό συνεπάγεται ότι, όταν αποφασίζεται κατά πόσον υπάρχει νόμιμος λόγος να φοβάται κάποιος ότι ένας συγκεκριμένος δικαστής ή μια σύνθεση που συνεδριάζει στερείται αμεροληψίας, η άποψη του ενδιαφερομένου είναι σημαντική, αλλά όχι αποφασιστικής σημασίας. Αυτό που είναι αποφασιστικό είναι αν ο φόβος αυτός μπορεί να θεωρηθεί αντικειμενικά δικαιολογημένος.
Το αντικειμενικό κριτήριο αφορά κυρίως ιεραρχικούς ή άλλους δεσμούς μεταξύ του δικαστή και των άλλων υποκειμένων στη διαδικασία.
Εν προκειμένω, ακόμη και τα φαινόμενα μπορεί να έχουν κάποια σημασία ή, με άλλα λόγια, «η δικαιοσύνη πρέπει όχι μόνο να απονέμεται, αλλά και να φαίνεται ότι απονέμεται ορθά». Αυτό που διακυβεύεται είναι η εμπιστοσύνη που πρέπει να εμπνέουν τα δικαστήρια σε μια δημοκρατική κοινωνία. Επομένως, οποιοσδήποτε δικαστής για τον οποίο υπάρχει βάσιμος φόβος να επιδείξει έλλειψη αμεροληψίας πρέπει να απέχει.
Στο πλαίσιο του υποκειμενικού κριτηρίου, το Δικαστήριο επαναλαμβάνει ότι η προσωπική αμεροληψία ενός δικαστή πρέπει να τεκμαίρεται μέχρι να αποδειχθεί το αντίθετο. Εν προκειμένω, το Δικαστήριο θεωρεί ότι δεν προσκομίσθηκε κανένα στοιχείο όσον αφορά την προσωπική προκατάληψη εκ μέρους του δικαστή V.G.
Επομένως, η υπόθεση πρέπει να εξεταστεί υπό το φως του αντικειμενικού κριτηρίου. Ειδικότερα, το Δικαστήριο πρέπει να εξετάσει το ζήτημα κατά πόσο οι αμφιβολίες του προσφεύγοντος, οι οποίες απορρέουν από τις συγκεκριμένες περιστάσεις, μπορούν να θεωρηθούν αντικειμενικά δικαιολογημένες υπό τις περιστάσεις της συγκεκριμένης υπόθεσης.
Το Δικαστήριο θεωρεί ότι είναι κατανοητό ότι προέκυψαν αμφιβολίες στον προσφεύγοντα ως προς την αμεροληψία του δικαστή V.G., δεδομένου ότι ο γιος του, ο M.G., ήταν ο Εισαγγελέας στην υπόθεση του προσφεύγοντος. Το Δικαστήριο επισημαίνει το επιχείρημα της κυβέρνησης ότι η Λιθουανία είναι μια μικρή χώρα και ότι θα μπορούσε να συμβεί μέλη δικαστηρίων να σχετίζονται με δικαστές με δεσμούς αίματος ή άλλους δεσμούς. Εντούτοις, στο πλαίσιο της διαδικασίας της ατομικής προσφυγής, το Δικαστήριο πρέπει να περιορίζεται, στο μέτρο του δυνατού, σε εξέταση της συγκεκριμένης υπόθεσης που εκκρεμεί ενώπιόν του. Επιπλέον, το ΕΔΔΑ επαναλαμβάνει ότι τα συμβαλλόμενα κράτη υποχρεούνται να οργανώνουν τα νομικά τους συστήματα ώστε να διασφαλίζουν την τήρηση των απαιτήσεων του άρθρου 6 § 1, δεδομένου ότι η αμεροληψία είναι αναμφισβήτητα μία από τις σημαντικότερες από αυτές τις απαιτήσεις. Το καθήκον του Δικαστηρίου είναι να προσδιορίσει κατά πόσο τα συμβαλλόμενα κράτη έχουν επιτύχει το αποτέλεσμα που επιδιώκει η ΕΣΔΑ, και να μην αναφέρει συγκεκριμένα μέσα που πρέπει να χρησιμοποιηθούν.
Το Δικαστήριο κρίνει ότι τα παρακάτω στοιχεία είναι σημαντικά για την εκτίμηση του αν υφίσταται αντικειμενική αμεροληψία εκ μέρους του δικαστή V.G.
Όσον αφορά τη σχέση μεταξύ του δικαστή V.G. και του εισαγγελέα M.G., το Δικαστήριο σημειώνει ότι είναι πατέρας και γιος. Το Δικαστήριο θεωρεί ότι σε μια υπόθεση όπως η παρούσα, αφενός μεν το σύστημα πρέπει να διασφαλίζει ότι ένας δικαστής δεν θα εξετάζει υπόθεση στην οποία συμμετείχε ο γιος του ως εισαγγελέας και αφετέρου, αν ο δικαστής αυτός εξέταζε παρόλα αυτά μια τέτοια υπόθεση, θα έπρεπε να έχει επαληθεύσει εάν ο γιος του συμμετείχε ή όχι στην ποινική διαδικασία. Ωστόσο, τίποτα στο φάκελο της υποθέσεως δεν αποδεικνύει ότι υπήρχε τέτοιο σύστημα.
Όσον αφορά τη συμμετοχή του M.G. στο πλαίσιο της επίμαχης διαδικασίας, το Δικαστήριο επισημαίνει ότι αυτός άσκησε τις κατηγορίες εναντίον της προσφεύγουσας και, ως εκ τούτου, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαδικασία.
Το Δικαστήριο θεωρεί ότι το γεγονός ότι μια τόσο στενή συγγενική σχέση όπως ο γιος ενός δικαστή που εκδικάζει ποινική υπόθεση στο τελικό στάδιο της διαδικασίας ήταν ο εισαγγελέας στην υπόθεση της προσφεύγουσας διακυβεύει την αμεροληψία του Ανώτατου Δικαστηρίου και θέτει υπό αμφισβήτηση την αμεροληψία του δικαστηρίου.
Λαμβανομένης υπόψη της σημασίας αυτών που φαίνονται (εξωτερικεύονται), το Δικαστήριο επισημαίνει ότι είναι αδύνατο να εξακριβωθεί η ακριβής επιρροή του δικαστή V.G. σχετικά με το αν θα γίνει δεκτή η αναίρεση της προσφεύγουσας. Ωστόσο, μπορεί να παρατηρηθεί ότι ο δικαστής V.G. ήταν Πρόεδρος της Τριμελούς Επιτροπής Δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Έτσι η προσφεύγουσα είχε λόγους να πιστεύει ότι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην έκδοση της απόφασης περί απόρριψης της Αίτησης Αναίρεσης και ότι η αμεροληψία του Ανώτατου Δικαστηρίου μπορούσε να διακυβεύεται. Το Δικαστήριο επισημαίνει επίσης ότι το Ανώτατο Δικαστήριο έχει δεκαέξι δικαστές στο Ποινικό του Τμήμα και επομένως δεν υπάρχει κάτι που να αποδεικνύει ότι θα υπήρχαν πρακτικές δυσκολίες στην εξεύρεση αντικαταστάτη του δικαστή V.G. μεταξύ των άλλων δικαστών.
Τέλος, το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι το εν λόγω ελάττωμα δεν είχε αποκατασταθεί καθ΄ οιονδήποτε τρόπο. Δεν υπήρχε ανώτερο δικαστήριο για να προσφύγει ενώ το Ανώτατο Δικαστήριο είναι το δικαστήριο ύστατης ανάγκης. Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι, στη νομολογία του, υπογράμμιζε τον κρίσιμο ρόλο των διαδικασιών αναιρέσεως, οι οποίες συνιστούν ένα ειδικό στάδιο της ποινικής διαδικασίας με δυνητικά καθοριστικές συνέπειες για τον κατηγορούμενο. Στην προκειμένη περίπτωση εάν γινόταν δεκτή η αναίρεση θα μπορούσε να εξεταστεί εκ νέου η υπόθεση από κατώτερο δικαστήριο αναφορικά με τα πραγματικά περιστατικά και την ουσία.
Το ΕΔΔΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το γεγονός ότι ο δικαστής που αποφάσισε στο τελικό στάδιο της ποινικής διαδικασίας να μην δεχθεί την αναίρεση της προσφεύγουσας ήταν ο πατέρας του εισαγγελέα που εξέταζε την υπόθεση κατά τα προηγούμενα στάδια της ίδιας υπόθεσης της προσφεύγουσας, έθετε σε κίνδυνο την αμεροληψία του Ανώτατου Δικαστηρίου και δημιουργούσε υποψίες.
Έτσι, η σύνθεση της Τριμελούς Επιτροπής Δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου δεν είχε ανταποκριθεί στα πρότυπα της σύμβασης σύμφωνα με την αντικειμενική προϋπόθεση κατά παράβαση του άρθρου 6 § 1.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Λιθουανία έπρεπε να καταβάλει στην προσφεύγουσα 3.500 ευρώ για την ηθική της βλάβη και 500 ευρώ για δικαστικά έξοδα και δαπάνες(επιμέλεια echrcaselaw.com).
