Το καθεστώς ασύλου, η επαναπροώθηση προσφύγων σε (θεωρούμενες) ασφαλείς χώρες και το ντόμινο των παραβιάσεων διατάξεων της ΕΣΔΑ

ΑΠΟΦΑΣΗ 

Ilias και Ahmed κατά Ουγγαρίας της 14-3-2017 (αριθμ. προσφ. 47287/15)

βλ. εδώ 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Πρόσφυγες. Νομιμότητα κράτησης. Εξευτελιστική μεταχείριση. Οι προσφεύγοντες είναι υπήκοοι από το Μπαγκλαντές, διήλθαν από την Ελλάδα, την «πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» και τη Σερβία, και τελικά έφτασαν στην Ουγγαρία στις 15.09.2015. Υπέβαλαν αίτημα για άσυλο και ευρίσκοντο σε αναμονή της απόφασης διέμεναν στη ζώνη διέλευσης, μεταξύ των συνόρων Ουγγαρίας και  Σερβίας. Μετά από δύο αιτήσεις ασύλου, απομακρύνθηκαν από την Ουγγαρία δυνάμει ενός κυβερνητικού διατάγματος, το οποίο εισήχθη το 2015, κατατάσσοντας τη Σερβία – η τελευταία χώρα μέσω της οποίας οι προσφεύγοντες διήλθαν – ως ασφαλή τρίτη χώρα.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι ο περιορισμός των προσφευγόντων για περισσότερο από 3 εβδομάδες στη ζώνη διέλευσης Röszke, σε έναν φυλασσόμενο χώρο, στον οποίο δεν μπορούσε να εισέλθει κάποιος από έξω (ούτε και ο δικηγόρος τους), ανέρχονταν σε de facto στέρηση της ελευθερίας τους. Επιπλέον ,  κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν τη δυνατότητα να κινήσουν «διαδικασίες μέσω των οποίων θα μπορούσε να εξεταστεί άμεσα η νομιμότητα της  κράτηση τους από δικαστήριο», κατά παράβαση του άρθρου 5 § 4 (έλλειψη νομιμότητας της κράτησης των προσφευγόντων στη ζώνη διέλευσης, χωρίς δικαστικό έλεγχο). Επίσης το ΕΔΔΑ έκρινε ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν αποτελεσματικές εγγυήσεις, οι οποίες θα τους προστάτευε από την έκθεση σε πραγματικό κίνδυνο απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης, κατά παράβαση του άρθρου 3 της Σύμβασης.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 3

Άρθρο 5 §§ 1 και 4

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Οι προσφεύγοντες, Md Ilias Ilias και Ali Ahmed, είναι υπήκοοι του Μπαγκλαντές, οι οποίοι γεννήθηκαν αντίστοιχα το 1983 και 1980.

Έχοντας εγκαταλείψει το Μπαγκλαντές, οι προσφεύγοντες διήλθαν από την Ελλάδα, τη «πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» και τη Σερβία, και τελικά έφτασαν στην Ουγγαρία στις 15 Σεπτεμβρίου 2015. Αμέσως υπέβαλαν αίτημα για άσυλο. Για τις επόμενες 23 ημέρες διέμενα στη ζώνη διέλευσης Röszke, η οποία βρίσκεται μεταξύ των συνόρων Ουγγαρίας και  Σερβίας. Οι προσφεύγοντες δεν μπορούσαν να κατευθυνθούν προς την κατεύθυνση της Ουγγαρίας καθώς η περιοχή περιφράσσονταν από φράχτη και φυλάσσονταν.

Μετά από δύο διαδικασίες ασύλου, απομακρύνθηκαν από την Ουγγαρία δυνάμει ενός κυβερνητικού διατάγματος, το οποίο εισήχθη το 2015, κατατάσσοντας τη Σερβία – η τελευταία χώρα μέσω της οποίας οι προσφεύγοντες διήλθαν – ως ασφαλή τρίτη χώρα. Οι αρχές ασύλου, όπως παρατήρησαν από τις ψυχιατρικές εκθέσεις, μετά από αρκετές επισκέψεις των τελευταίων με τους προσφεύγοντες, δεν παρατήρησαν ότι οι προσφεύγοντες είχαν ειδικές ανάγκες που δεν μπορούσαν να καλυφθούν στη ζώνη διέλευσης. Ούτε οι προσφεύγοντες ανέφεραν στον οποιοδήποτε ότι θεωρούσαν πως η Σερβία δεν ήταν ασφαλής χώρα για τους ίδιους. Το εθνικό δικαστήριο επικύρωσε την απόφαση αυτή η οποία κοινοποιήθηκε στους προσφεύγοντες στις 8 Οκτωβρίου 2015. Αμέσως μεταφέρθηκαν με συνοδεία στα σερβικά σύνορα, αφήνοντας πίσω τους τη ζώνη διέλευσης χωρίς να έχει ασκηθεί πάνω τους σωματική βία.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το άρθρο 5 §§ 1 και 4 (έλλειψη νομιμότητας της κράτησης των προσφευγόντων στη ζώνη διέλευσης, χωρίς δικαστικό έλεγχο)

Το Δικαστήριο έκρινε ότι ο περιορισμός των προσφευγόντων για περισσότερο από 3 εβδομάδες στη ζώνη διέλευσης Röszke, σε έναν φυλασσόμενο χώρο, στον οποίο δεν μπορούσε να εισέλθει κάποιος από έξω (ακόμα και ο δικηγόρος τους), ανέρχονταν σε de facto στέρηση της ελευθερίας τους. Αμφέβαλε κατά πόσο οι προσφεύγοντες θα είχαν εγκαταλείψει οικειοθελώς τη ζώνη διέλευσης, με κατεύθυνση προς τη Σερβία, όπως ισχυρίστηκε η κυβέρνηση, καθώς θα διέτρεχαν το κίνδυνο να απορριφθεί η αίτηση ασύλου τους και να επαναπροωθηθούν.

Επιπλέον, η κράτηση των προσφευγόντων αποτελούσε περισσότερο πρακτική ρύθμιση παρά μια τυπική απόφαση νομικού ενδιαφέροντος, με βάσιμη αιτιολογία. Οι προσφεύγοντες είχαν έτσι στερηθεί της ελευθερίας τους χωρίς την ύπαρξη κάποιας απόφασης. Οι ισχυρισμοί της Κυβέρνησης, σύμφωνα με την οποία η διαμονή των προσφευγόντων στη ζώνη διέλευσης δεν ανέρχονταν σε κράτηση, αλλά παρ’ όλα αυτά, είχε νομική βάση στο εθνικό δίκαιο, και συγκεκριμένα στο άρθρο 71 / Α (1) και (2) του νόμου περί ασύλου, δημιουργεί αμφιβολίες σχετικά με τη σαφήνεια και τη προβλεψιμότητα των εν λόγω εγχώριων διατάξεων. Πράγματι, το Δικαστήριο δυσκολεύτηκε να εντοπίσει στις διατάξεις αυτές κάποια αναφορά στη δυνατότητα κράτησης στη ζώνη διέλευσης. Ακολούθως, η κράτηση των προσφευγόντων δεν μπορεί να θεωρηθεί «νόμιμη», κατά παράβαση του άρθρου 5 § 1.

Επιπλέον, θα ήταν αδιανόητο το πώς οι προσφεύγοντες θα μπορούσαν να επιδιώξουν το δικαστικό έλεγχο της κράτησής τους στη εν λόγω ζώνη υπό αυτές τις συνθήκες, και ειδικότερα καθώς η κράτησή τους δεν προήλθε από επίσημη διαδικασία ή δεν είχε λάβει χώρα μετά την έκδοση απόφασης. Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν τη δυνατότητα να κινήσουν «διαδικασίες μέσω των οποίων θα μπορούσε να εξεταστεί άμεσα η νομιμότητα της [τους] κράτηση τους από δικαστήριο», κατά παράβαση του άρθρου 5 § 4.

Τα άρθρα 3 και 13 (όροι κράτησης)

Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι συνθήκες κράτησης των προσφευγόντων ήταν ικανοποιητικές. Διέμεναν μόνοι τους σε ένα κοντέινερ 13 τετραγωνικών μέτρων ο οποίος μπορούσε να στεγάσει 5. Είχαν επίσης πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγιεινής σε ξεχωριστά κοντέινερ. Τρώγανε επίσης τρία γεύματα την ημέρα και οι εγκαταστάσεις  υγειονομικής περίθαλψης, συμπεριλαμβανομένης των επισκέψεών τους σε ψυχίατρο, ήταν σε γενικές γραμμές σε πολύ καλή κατάσταση. Πράγματι, σε μια έκθεση η οποί εκδόθηκε λίγο αφού οι προσφεύγοντες έφυγαν από τη ζώνη διέλευσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας ( «CPT») περιέγραψε τις συνθήκες στη ζώνη διέλευσης ως αποδεκτές.

Επιπλέον, αν το Δικαστήριο έλαβε υπόψη τις ψυχιατρικές εκθέσεις, στις οποίες διαπιστώνονταν ότι οι προσφεύγοντες υπέφεραν από μετα-τραυματικό στρες, έκρινε ότι δεν ήταν πιο ευάλωτοι από άλλους ενήλικες αιτούντες άσυλο που κρατούνταν τον εν λόγω χρόνο.

Εν όψει των ανωτέρω, καθώς και το σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι συνθήκες κράτησης των προσφευγόντων δεν είχαν ξεπεράσει τα όρια, τα οποία σε εκείνη την περίπτωση η μεταχείριση θα χαρακτηρίζονταν ως απάνθρωπη σύμφωνα με το άρθρο 3. Ως εκ τούτου δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3.

Παρ ‘όλα αυτά, θεωρεί ότι οι καταγγελίες των προσφευγόντων σχετικά με τις συνθήκες κράτησής τους ανέγειραν σοβαρά πραγματικά και νομικά ερωτήματα που απαιτούν εξέταση επί της ουσίας. Ωστόσο, η Κυβέρνηση δεν είχε υποδείξει κανένα ένδικο μέσο με το οποίο οι προσφεύγοντες θα μπορούσαν να έχουν διαμαρτυρηθούν για τις συνθήκες διαβίωσης. Ως εκ τούτου, έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 13.

Το άρθρο 3 (κίνδυνος απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης)

Κατ ‘αρχάς, το Δικαστήριο σημείωσε ότι η κυβέρνηση δεν είχε εξηγήσει με πειστικό τρόπο γιατί υπήρξε ξαφνική τροποποίηση της νομοθεσίας, τον Ιούλιο του 2015, με την αλλαγή της ουγγρικής στάσης ως προς τη Σερβία σχετικά με τις διαδικασίες ασύλου, καθώς η Σερβία μέχρις στιγμής δεν θεωρούνταν ασφαλής χώρα. Αυτή η αλλαγή στάσης είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, αν λάβει κανείς υπόψη τις  επιφυλάξεις που εκφράστηκαν τον Δεκέμβριο του 2016 από την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες και από διεθνείς οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σχετικά με την απέλασή τους στη Σερβία.

Αναφορικά με τη διαδικασία ασύλου των προσφευγόντων, το Δικαστήριο έκρινε ότι η διαδικασία που εφαρμόζεται από τις  Ουγγρικές αρχές δεν παρείχε την αναγκαία προστασία απέναντι στον  πραγματικό κίνδυνο της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης. Αξίζει να σημειωθεί ότι, παραλείποντας να προβεί σε ατομική αξιολόγηση της υπόθεσης εκάστου των προσφευγόντων, οι αρχές είχαν: αναφέρει σχηματικά τη λίστα της κυβέρνησης αναφορικά με τις ασφαλείς χώρες, δεν έλαβαν υπόψη τις εκθέσεις των χωρών και άλλα αποδεικτικά στοιχεία που υπέβαλαν οι προσφεύγοντες και τους επέβαλαν άδικο και υπερβολικό βάρος απόδειξης ότι βρίσκονταν ο κίνδυνος επαναπροώθησης ήταν επικείμενος, με αποτέλεσμα να επαναπροωθηθούν στην Ελλάδα, αντιμετωπίζοντας απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες διαβίωσης.

Εκτός από αυτές τις ελλείψεις, το Δικαστήριο επισήμανε επίσης ότι, λόγω λάθους, ο πρώτος προσφεύγων είχε ανακριθεί και του δόθηκε ενημερωτικό φυλλάδιο σχετικά με τις διαδικασίες ασύλου σε γλώσσα που δεν την καταλάβαινε. Κατά συνέπεια, οι πιθανότητες να συμμετέχει ενεργά σ διαδικασίες και οι λεπτομέρειες σχετικά με την επιστροφή του στην χώρα καταγωγής του ήταν εξαιρετικά ελάχιστες.

Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι οι προσφεύγοντες ήταν αναλφάβητοι, όλες οι πληροφορίες σχετικά με τις διαδικασίες χορήγησης ασύλου, περιέχονταν στο φυλλάδιο. Οι αρχές ως εκ τούτου δεν παρείχαν στους προσφεύγοντες επαρκείς πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία. Επιπλέον, η μετάφραση της απόφασης σχετικά με την υπόθεσή τους δόθηκε μόνο στον δικηγόρο τους, κατά την περίοδο στην οποία είχαν ήδη απομακρυνθεί από την Ουγγαρία μετά από δύο μήνες.

Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν αποτελεσματικές εγγυήσεις, οι οποίες θα τους προστάτευε από την έκθεση σε πραγματικό κίνδυνο απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης, κατά παράβαση του άρθρου 3 της Σύμβασης.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ουγγαρία όφειλε να καταβάλλει σε κάθε προσφεύγοντα 10.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 8.705 ευρώ για δικαστικά έξοδα και δαπάνες.