Το αυστηρό καθεστώς κράτησης και η ταλαιπωρία των κρατουμένων κατά την έκτιση της ποινής παραβιάζουν στην ΕΣΔΑ
ΑΠΟΦΑΣΗ
Simeonovi κατά Βουλγαρίας της 12-5-2017 (αριθμ. προσφ. 21980/04)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση εξ αιτίας του συνδυασμού αυστηρού πλαισίου έκτισης της ισόβιας κάθειρξης του προσφεύγοντος και των άθλιων συνθηκών κράτησης των βουλγαρικών φυλακών. Το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης του ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ.
Νομική συνδρομή στο πρώτο τριήμερο κράτησης. Μη καταδίκη της Βουλγαρίας γιατί η έλλειψη συνηγόρου στο πρώτο τριήμερο κράτησης του προσφεύγοντα δεν επηρέασε την διαδικασία αφού δεν υπήρχαν δηλώσεις του που να επηρεάζουν την συνέχεια. Το υπόλοιπο χρονικό διάστημα ο κατηγορούμενος είχε πλήρη νομική κάλυψη που καθιστούσε δίκαιη τη συνολική διαδικασία.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 3
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Lyuben Filipov Simeonov, είναι Βούλγαρος υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1975. Σήμερα εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης στη Σόφια.
Στις 3 Οκτωβρίου 1999 ο κ. Simeonov συνελήφθη με την υπόνοια ότι διέπραξε ένοπλη ληστεία και δύο δολοφονίες, με τη βοήθεια συνεργού. Στις 4 Οκτωβρίου 1999 τέθηκε υπό κράτηση για 24 ώρες.
Την επόμενη μέρα η κράτησή του παρατάθηκε κατά τρεις ημέρες. Ο κ. Simeonov ισχυρίστηκε ότι είχε ζητήσει, μάταια, τη συνδρομή δικηγόρου κατά τη διάρκεια των πρώτων τριών ημερών της κράτησής του.
Στις 14 Ιουνίου 2001, το δικαστήριο έκρινε ένοχο τον κ. Simeonov για ένοπλη ληστεία σε ανταλλακτήριο συναλλάγματος στο Μπουργκάς , καθώς και για τις δολοφονίες δύο ατόμων, οι οποίες διαπράχθηκαν από κοινού καθώς και για την απόκτηση όπλου και πυρομαχικών. Το δικαστήριο τον καταδίκασε σε ισόβια κάθειρξη, η βαρύτερη ποινή που προβλέπεται από τον βουλγαρικό ποινικό κώδικα. Επιπλέον, το Δικαστήριο διέταξε τον κ. Simeonov να τεθεί υπό κράτηση σε υψίστης ασφαλείας φυλακών. Το Εφετείο επικύρωσε την απόφαση αυτή και το Ανώτατο Δικαστήριο απέρριψε την αναίρεσή του, και φυλακίστηκε στη προσωρινή μονάδα κράτησης του Μπουργκάς και μεταφέρθηκε στη συνέχεια στις φυλακές του Burgas και μεταγενέστερα στις φυλακές της Σόφιας, όπου εξακολουθεί να κρατείται. Παραπονέθηκε για τις άθλιες συνθήκες των Βουλγαρικών φυλακών και για το αυστηρό καθεστώς που ίσχυε για τον ίδιο ως κρατούμενο.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 3 (απαγόρευση απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης)
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ. Επιπρόσθετα παρατήρησε ότι η τελευταία έκθεση επιθεώρησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης και Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT) και η δήλωση που δημοσίευσε το CPT το 2015 υπογράμμισε τις άθλιες συνθήκες κράτησης των φυλακών της Σόφιας. Το Δικαστήριο συμφώνησε επίσης με το Τμήμα ότι οι συνθήκες κράτησης του κ. Simeonov σε συνδυασμό με το αυστηρό καθεστώς υπό το οποίο εξέτιε τη ποινή του και τη διάρκεια της φυλάκισής του (από το 1999), τον υπέβαλαν σε δοκιμασία η οποία υπέρβαινε την αναμενόμενη ταλαιπωρία της εκτέλεσης της ποινής κάθειρξης και ανέρχονταν σε απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Κατά συνέπεια, διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης.
Άρθρο 6 §§ 1 και 3 (γ) (δικαίωμα νομικής συνδρομής)
Το Δικαστήριο διαπίστωσε κατ’ αρχάς ότι το δικαίωμα παροχής νομικής συνδρομής του κ. Simeonov είχε περιοριστεί τις τρεις πρώτες ημέρες της προσωρινής του κράτησης (από τις 3 έως τις 6 Οκτωβρίου 1999).
Οι εγγυήσεις που προβλέπονται στο άρθρο 6 της Σύμβασης – ειδικότερα, το δικαίωμα νομικής συνδρομής– τέθηκαν σε ισχύ από τη στιγμή της σύλληψής του (3 Οκτωβρίου 1999). Ο κ. Simeonov το υποστήριξε ότι είχε ζητήσει νομική συνδρομή, αλλά κανένα από τα έγγραφα του φακέλου δεν επιβεβαιώνει το ανωτέρω και το βουλγάρικο δίκαιο, το οποίο επέτρεπε την πρόσβαση σε δικηγόρο από την στιγμή της σύλληψης, δεν απαιτούσε γραπτές αιτήσεις. Η κυβέρνηση υποστήριξε ότι ο κ. Simeonov είχε ενημερωθεί για το δικαίωμα της νομικής συνδρομής την στιγμή της σύλληψής του, αλλά ο ποινικός φάκελος δεν περιείχε κάποιο έγγραφο αναφορικά με το εν λόγω ζήτημα. Επιπλέον, η εντολή κράτησης, η οποία ανέφερε ότι το δικαίωμα του δικηγόρου του Simeonov σε νομική συνδρομή, δεν είχε υπογραφεί από τον τελευταίο και δεν υπήρχαν έγγραφα που να αποδεικνύουν ότι του είχαν παρουσιαστεί μετά τη σύλληψή του.
Επομένως, ο Simeonov δεν είχε ενημερωθεί δεόντως για το δικαίωμα της νομικής συνδρομής ούτε είχε ενημερωθεί για τα διαδικαστικά του δικαιώματα προτού κατηγορηθεί και επίσης στις 6 Οκτωβρίου 1999. Ακόμη και αν υποτεθεί ότι ο κ. Simeonov δεν είχε υποβάλλει ρητή αίτηση νομικής συνδρομής κατά τη διάρκεια της κράτησής του, δεν μπορεί να θεωρείται ότι παραιτείται σιωπηρώς από το εν λόγω δικαίωμα, δεδομένου ότι δεν είχε ενημερωθεί εγκαίρως μετά τη σύλληψή του. Κατά συνέπεια, το δικαίωμα νομικής συνδρομής του κ. Simeonov είχε περιοριστεί.
Ωστόσο, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η δίκαιη ποινική δίωξη δεν είχε στο σύνολό της παραβιαστεί ανεπανόρθωτα από την απουσία δικηγόρου κατά τη διάρκεια της κράτησης από τις 3 έως και τις 6 Οκτωβρίου 1999.
Ο κ. Simeonov δεν ανέφερε την απουσία δικηγόρου κατά την αστυνομική του κράτηση ενώπιον του Εφετείου του Μπουργκάς και η αναίρεσή του ανέφερε απλά την απουσία συνηγόρου στις 4 Οκτωβρίου 1999, στο πλαίσιο άλλου λόγου ακυρώσεως που αποσκοπούσε την κατοχύρωση των αποδεικτικών στοιχείων που αποκτήθηκαν παρουσία του επίσημα διορισθέντος δικηγόρου του. Επιπλέον, τα αρχεία της υπόθεσης δεν περιείχαν κανένα απολύτως αρχείο που να αποδεικνύει ότι ο κ. Simeonov ανακρίθηκε επίσημα ή ανεπίσημα κατά τη διάρκεια της κράτησής του. Επίσης, κατά τη διάρκεια των τριών ημερών, δεν κατατέθηκαν αποδεικτικά στοιχεία ικανά να χρησιμοποιηθούν εναντίον του κ. Simeonov και δεν ενσωματώθηκαν στον φάκελο της δικογραφίας. Δεν κατοχυρώθηκε καμία δήλωση του κ. Simeonov, και δεν υπήρχε τίποτα στο φάκελο που να αποδεικνύει ότι συμμετείχε σε άλλες ερευνητικές μεθόδους κατά τη διάρκεια της εν λόγω περιόδου, όπως μια διαδικασία ταυτοποίησης ή τη λήψη βιολογικού υλικού. Επιπλέον, ο κ. Simeonov δεν ισχυρίστηκε ενώπιον του Δικαστηρίου ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν στη διάθεσή τους αποδεικτικά στοιχεία που προσκομίστηκαν κατά την ίδια περίοδο τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στη δίκη ως οι λόγοι της καταδίκης του. Η νομολογία και η πρακτική των εγχώριων δικαστηρίων προέβλεπαν τον αποκλεισμό κάθε αποδεικτικού στοιχείου, το οποίο αποκτήθηκε κατά παράβαση των κανόνων του κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Στην περίπτωση του κ. Simeonov, στον οποίο υπεβλήθη ποινή ισόβιας κάθειρξης, η νομική συνδρομή κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων, θα ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για το αποδεκτό των αποδεικτικών στοιχείων κατά τη διάρκεια των δηλώσεων του. Ο κ. Simeonov θα μπορούσε να επωφεληθεί μάλιστα από την αρχική του σιωπή αν δεν επέλεγε να ομολογήσει οικειοθελώς στις 21 Οκτωβρίου 1999 – δύο εβδομάδες πριν από την επίσημη κατηγορία του- ενώ επικουρούνταν από δικηγόρο της επιλογής του. Διαπιστώνοντας ότι η ομολογία έγινε εθελοντικά, το Δικαστήριο έλαβε υπόψη το γεγονός ότι ο κ. Simeonov είχε ήδη ανακριθεί δύο φορές, στις 6 και 12 Οκτωβρίου 1999, με τη συνδρομή δικηγόρου, και παρέμεινε σιωπηλός.
Κατά τη διάρκεια καθεμιάς από τις εν λόγω ανακρίσεις και κατά τη διάρκεια της ομολογίας στις 21 Οκτωβρίου 1999, είχε λάβει γνώση των δικονομικών του δικαιωμάτων, και ειδικότερα, του δικαιώματος της μη αυτό-ενοχής. Επιπλέον, εκείνη την εποχή είχε νομική συνδρομή δικηγόρου της επιλογής του. Ούτε υποστηρίχθηκε ότι μόνο η ομολογία του κ. Simeonov στις 21 Οκτωβρίου 1999 είχε χρησιμοποιηθεί ως βάση για την καταδίκη του. Κατά συνέπεια, δεν υπήρξε καμιά αιτιώδης συνάφεια, ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων ή ενώπιον του Δικαστηρίου, μεταξύ της απουσίας δικηγόρου από τις 3 έως τις 6 Οκτωβρίου 1999 και της ομολογίας του προσφεύγοντα δύο εβδομάδες μετά το πέρας της περιόδου αυτής, παρουσία δικηγόρου της επιλογής του. Η απουσία δικηγόρου κατά τη διάρκεια της προφυλάκισης δεν είχε με κανένα τρόπο παραβιάσει το δικαίωμα του Simeonov στην μη αυτό-ενοχή.
Επιπλέον, ο κ. Simeonov είχε συμμετάσχει ενεργά σε όλα τα στάδια της ποινικής διαδικασίας, ιδίως στη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων προς υπεράσπισή του ώστε να αμφισβητήσει τα ενοχοποιητικά αποδεικτικά στοιχεία. Η καταδίκη του δεν βασίστηκε μόνο στην ομολογία της 21ης Οκτωβρίου 1999, παρουσία του δικηγόρου τον οποίο είχε επιλέξει ο ίδιος, αλλά σε πληθώρα αποδεικτικών στοιχείων, συμπεριλαμβανομένων των πολλαπλών καταθέσεων των μαρτύρων, των βαλλιστικών ευρημάτων, των λογιστικών, τεχνικών, ιατρικών και ψυχιατρικών εκθέσεων καθώς και απτών αποδεικτικών στοιχείων. Η υπόθεση εξετάστηκε σε τρία διαφορετικά δικαστικά επίπεδα και όλα τα εθνικά δικαστήρια είχαν ορθώς αξιολογήσει τα αποδεικτικά στοιχεία που συλλέχθηκαν.
Επιπλέον, τα εν λόγω δικαστήρια αιτιολόγησαν επαρκώς τις αποφάσεις τους, στο πραγματικό και νομικό μέρος, καθώς και αξιολόγησαν σωστά το ζήτημα του σεβασμού των διαδικαστικών δικαιωμάτων.
Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο έκρινε ότι η κυβέρνηση είχε υποβάλει σχετικά και επαρκή αποδεικτικά στοιχεία, τα οποία αποδεικνύουν ότι δεν είχαν παραβιαστεί ανεπανόρθωτα ο δίκαιος χαρακτήρας των ποινικών διαδικασιών στο σύνολό τους, λόγω της έλλειψης νομικής συνδρομής κατά την αστυνομική κράτηση από τις 3 έως τις 6 Οκτωβρίου 1999. Κατά συνέπεια, διαπίστωσε ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 6 §§ 1 και 3 (γ) της Σύμβασης.
Άρθρο 46 (δεσμευτική ισχύς και εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων)
Όσον αφορά τη διαπίστωση παραβίασης του άρθρου 3 της Σύμβασης αναφορικά με τις συνθήκες κράτησης του κ. Simeonov σε συνδυασμό με το αυστηρό καθεστώς υπό το οποίο εξέτιε τη ποινή του και τη διάρκεια της φυλάκισης, το Δικαστήριο έκρινε σκόπιμο να επαναλάβει τις συστάσεις του από τη παράγραφο 280 των αποφάσεων Harakchiev και Tolumov κατά Βουλγαρίας, οι οποίες ανέφεραν, την άρση της αυτόματης εφαρμογής του ειδικού καθεστώτος σε κρατούμενους με ισόβια κάθειρξη, στη θέσπιση διατάξεων που επιτρέπουν την επιβολή αυτού του καθεστώτος βάσει της ατομικής αξιολόγησης.
Άρθρο 41 (δίκαιη ικανοποίηση)
Το Δικαστήριο αποφάνθηκε, με 14 ψήφους έναντι τριών, ότι η Βουλγαρία θα καταβάλλει στον κ. Simeonov 8.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 8 000 ευρώ για δικαστικά έξοδα και δαπάνες.
Ξεχωριστές απόψεις
Οι δικαστές Sajó, Lazarova-Trajkovska και Vučinić εξέφρασαν μια εν μέρει αντίθετη γνώμη, στην οποία συμμετείχε ο δικαστής Turković. Ο δικαστής Serghides εξέφρασε μια εν μέρει αποκλίνουσα άποψη. Οι γνώμες αυτές επισυνάπτονται στην απόφαση.
