Η αδικαιολόγητη διάλυση διαδήλωσης χωρίς προειδοποίηση για τη διάλυση και μη δικαιολογημένη χρήση υπερβολικής βίας παραβίασαν το δικαίωμα στην ελευθερία του συνέρχεσθαι
ΑΠΟΦΑΣΗ
Ter-Petrosyan κατά Αρμενίας της 25.04.2019 (αρ. 36469/08)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Δικαίωμα του συνέρχεσθαι. Διάλυση της πολυπληθούς διαδήλωσης στην οποία ηγείτο ο προσφεύγων που ήταν πρώην Πρόεδρος της Αρμενίας και αρχηγός της αντιπολίτευσης. Η διαδήλωση είχε ως αντικείμενο την διαμαρτυρία των πολιτών για νοθεία των εκλογών. Κατά το ΕΔΔΑ παραβιάστηκε το δικαίωμα της ελευθερίας του συνέρχεσθαι αφού η διάλυση ήταν αδικαιολόγητη, δεν υπήρξε προειδοποίηση των διαδηλωτών για τη διάλυσή της και χρησιμοποιήθηκε υπερβολική βία χωρίς δικαιολογητική αιτία.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Αρθρο 11
Αρθρο 5
Αρθρο 2 του Πρωτοκόλλου αριθ. 4
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Levon Ter-Petrosyan, είναι Αρμένιος υπήκοος που γεννήθηκε το 1945 και ζει στο Ερεβάν. Διετέλεσε Πρόεδρος της Αρμενίας μεταξύ 1991 και 1998.
Η υπόθεση αφορά την καταγγελία του σχετικά με την παρέμβαση στην ελευθερία του συνέρχεσθαι, την έλλειψη αποτελεσματικού ένδικου μέσου και τον εικαζόμενο κατ ‘οίκον περιορισμό του μετά τη διάλυση μιας πορείας το Μάρτιο του 2008.
Τον Φεβρουάριο του 2008 ο προσφεύγων συμμετείχε στις προεδρικές εκλογές ως κύριος υποψήφιος της αντιπολίτευσης.
Από τις 20 Φεβρουαρίου, διαδηλώσεις έλαβαν χώρα για εικαζόμενες παρατυπίες στις εκλογές, με επικεφαλής τον προσφεύγοντα και πραγματοποιήθηκαν ειδικότερα στην πλατεία Ελευθερίας στο κεντρικό Ερεβάν. Οι πορείες προσέλκυσαν μερικές φορές δεκάδες χιλιάδες άτομα.
Ο προσφεύγων ισχυρίζεται ότι το πρωί της 1ης Μαρτίου 2008 η αστυνομία έφτασε στην πλατεία της Ελευθερίας, περιόρισε τους διαδηλωτές και, χωρίς προηγούμενη προειδοποίηση, άρχισε να τους επιτίθεται και βίαια τους διέλυσε. Οι διαδηλωτές απομακρύνθηκαν γρήγορα από την πλατεία και διέταξαν τον κ. Ter-Petrosyan να φύγει, αλλά αρνήθηκε. Στη συνέχεια αναγκάστηκε να επιβιβαστεί σε αυτοκίνητο και πήγε στο σπίτι του, όπου δεν του επέτρεπαν να εξέλθει. Οι δρόμοι προς το σπίτι του μπλοκαρίστηκαν από την αστυνομία και όλα τα οχήματα περνούσαν από έλεγχο. Κανένας δεν μπορούσε να εισέλθει ή να βγει από την κατοικία του χωρίς την άδεια των ειδικών δυνάμεων.
Οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν σε όλη την πόλη μέχρι αργά το βράδυ, με συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομικών με αποτέλεσμα να υπάρξουν 10 θάνατοι, πολλοί τραυματίες και ο Πρόεδρος της Αρμενίας να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Η κυβέρνηση αμφισβητεί αυτούς τους ισχυρισμούς. Συγκεκριμένα, δηλώνει ότι οι διαδηλωτές επιτέθηκαν στις αστυνομικές δυνάμεις και ότι ο προσφεύγων επιβιβάστηκε εθελοντικά σε αστυνομικό αυτοκίνητο. Αυτός στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο σπίτι του και δεν εξέφρασε την επιθυμία να πάει αλλού. Οι αστυνομικοί βρίσκονταν κοντά στο σπίτι του ως μέρος των μέτρων ασφαλείας για όλους τους ανθρώπους που προστατεύονται από το κράτος. Οι αστυνομικές δυνάμεις ούτε απαγόρευσαν σε κανέναν να εισέλθει στο σπίτι ούτε εμπόδισαν τον Ter-Petrosyan να εξέλθει από αυτό.
Στις 4 Μαρτίου 2008, ο νόμιμος εκπρόσωπος του προσφεύγοντος υπέβαλε Προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο, υποστηρίζοντας ότι ο προσφεύγων βρισκόταν σε de facto κατ’ οίκον περιορισμό. Ο προσφεύγων ισχυρίζεται ότι είχε τη δυνατότητα να παρευρεθεί σε ακρόαση στο δικαστήριο στις 5 Μαρτίου 2008 για μία ώρα, αλλά διαφορετικά η κατ ‘οίκον σύλληψη διήρκεσε χωρίς διακοπή μέχρι τις 20 Μαρτίου 2008. Η κυβέρνηση απορρίπτει τους ισχυρισμούς του προσφεύγοντος, και διευκρινίζει ειδικότερα ότι, μετά την ακρόαση, ζήτησε να μεταφερθεί στο σπίτι και δεν ήθελε να εγκαταλείψει το σπίτι του έως ότου η κατάσταση έκτακτης ανάγκης έληξε στις 20 Μαρτίου 2008.
Τον Μάρτιο του 2008, το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε την Προσφυγή του κ. Ter-Petrosyan κατά του αποτελέσματος των προεδρικών εκλογών.
Βασιζόμενος στο άρθρο 5 παράγραφος 1 (δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια), το άρθρο 2 του πρωτοκόλλου αριθ. 4 (ελευθερία μετακίνησης), το άρθρο 11 (ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι), το άρθρο 13 (δικαίωμα σε αποτελεσματικό ένδικο μέσο) ο προσφεύγων παραπονείται ότι απομακρύνθηκε βίαια από την πλατεία Ελευθερίας, ενώ συμμετείχε σε ειρηνική διαδήλωση, και στη συνέχεια τέθηκε υπό κατ ‘οίκον περιορισμό την 1η Μαρτίου 2008 και ότι δεν είχε στη διάθεσή του αποτελεσματικό ένδικο μέσο σε σχέση με την εν λόγω καταγγελία. Επικαλούμενος το άρθρο 14 (απαγόρευση των διακρίσεων), παραπονείται ότι υπήρξε διάκριση λόγω των πολιτικών του απόψεων.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Αρθρο 5 § 1 της ΕΣΔΑ και το άρθρο 2 του Πρωτοκόλλου αριθ. 4
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι οι διάδικοι διαφώνησαν σχετικά με το αν ο κ. Ter-Petrosyan είχε στερηθεί την ελευθερία του ή είχε υποστεί περιορισμό στην ελευθερία κινήσεώς του μετά τα γεγονότα της 1ης Μαρτίου 2008.
Το Δικαστήριο έλαβε υπόψη αρκετές εκθέσεις που υποδηλώνουν ότι είχε τεθεί σε κατ’ οίκον σύλληψη ως αποτέλεσμα της πολιτικής δραστηριότητάς του, συμπεριλαμβανομένου ενός δελτίου τύπου του Γενικού Γραμματέα του Συμβούλιο της Ευρώπης, της Επιτροπής Παρακολούθησης της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, του Επίτροπου του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Ταυτόχρονα, το Δικαστήριο δεν διέθετε ισχυρά και αδιαμφισβήτητα αποδεικτικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν αυτούς τους ισχυρισμούς ή που είχαν δείξει πέρα από κάθε εύλογη αμφιβολία ότι η αστυνομία είχε ενεργήσει με κακή πίστη και είχε καταχραστεί την εξουσία της περιορίζοντας την ελευθερία του ή την ελεύθερη κυκλοφορία του. Αυτό το θέμα δεν είχε ποτέ εξεταστεί από οποιαδήποτε εγχώρια αρχή, ενώ οι προαναφερόμενες εκθέσεις, αναμφισβήτητα ανησυχητικές, δεν ήταν επαρκείς για να αποδεχθεί την εκδοχή των γεγονότων του κ. Ter-Petrosyan.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε επαρκής τεκμηρίωση για αυτές τις καταγγελίες και ότι αυτό το μέρος της προσφυγής έπρεπε να απορριφθεί ως προδήλως αβάσιμο.
Άρθρα 11 και 13
Πρώτον, το Δικαστήριο απέρριψε την αντίρρηση της κυβέρνησης ότι το άρθρο 11 ήταν ανεφάρμοστο: είχε ήδη διαπιστώσει ότι δεν υπήρχαν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία που να καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι διοργανωτές και οι συμμετέχοντες της διαδήλωσης
στην πλατεία της Ελευθερίας είχαν βίαιες προθέσεις και ότι η πορεία δεν ήταν ειρηνική (Mushegh Saghatelyan κατά Αρμενίας).
Δεύτερον, το Δικαστήριο εξέτασε το επιχείρημα της κυβέρνησης ότι ο προσφεύγων δεν είχε εξαντλήσει τα εσωτερικά ένδικα μέσα, ιδίως με την κίνηση διαδικασίας βάσει του άρθρου 68 του Διοικητικού κώδικα.
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι, ενώ η κυβέρνηση είχε προσκομίσει αντίγραφα τριών αποφάσεων προς υποστήριξη των επιχειρημάτων τους δεν προέβαλε ότι οι αποφάσεις αυτές είχαν εκδοθεί από το Διοικητικό δικαστήριο σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 68 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας.
Μία από τις αποφάσεις είχε αποφανθεί ότι η αγωγή είχε κατατεθεί βάσει του άρθρου 65, ενώ οι άλλες δύο είχαν σιωπήσει σε αυτό το σημείο. Το πιο σημαντικό, και οι τρεις είχαν να εξετάσουν διοικητικές πράξεις, όπως οι αποφάσεις του Γραφείου Δημάρχου που απαγορεύουν τη διεξαγωγή πορείας, σε αντίθεση με οποιεσδήποτε παρεμβατικά μέτρα που έλαβαν οι αστυνομικές αρχές κατά τη διάρκεια μιας διαδήλωσης.
Συνεπώς, η κυβέρνηση παρέλειψε να προσκομίσει παραδείγματα εφαρμογής του άρθρου 68 σε κατάσταση παρόμοια με την παρούσα υπόθεση. Η εφαρμογή του άρθρου αυτού σε τέτοιου είδους περιπτώσεις δεν ήταν προφανής από τη διατύπωσή του. Ειδικότερα, εφαρμοζόταν μόνο σε μια διοικητική πράξη η οποία “δεν έχει πλέον νομική ισχύ” και την οποία ένας προσφεύγων είχε έννομο συμφέρον να έχει αναγνωρίσει ως παράνομη ανάλογα με ορισμένες προϋποθέσεις, καμία από τις οποίες δεν φαίνεται να υφίσταται εν προκειμένω. Δεν ήταν επομένως ξεκάθαρο κατά πόσο το άρθρο 68 θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε αστυνομικές ενέργειες όπως η διασπορά μιας διαδήλωσης. Ενόψει αυτής της έλλειψης σαφήνειας και η απουσία τυχόν παραδειγμάτων εσωτερικής πρακτικής, το Δικαστήριο θεώρησε ότι η κυβέρνηση δεν κατόρθωσε να αποδείξει την ύπαρξη αποτελεσματικής αντιμετώπισης για την παρέμβαση στο δικαίωμα του κ. Ter-Petrosyan στην ελευθερία του συνέρχεσθαι.
Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο προσφεύγων δεν είχε πρόσβαση σε αποτελεσματικά ένδικα μέσα σχετικά με τις καταγγελίες παραβιάσεων του άρθρου 11, κατά παράβαση του άρθρου 13.
Επιπλέον, το Δικαστήριο είχε εξετάσει την αναγκαιότητα της παρέμβασης στη διαδήλωση στην Πλατεία Ελευθερίας στο Mushegh Saghatelyan . Είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η διάλυση της διαδήλωσης δεν δικαιολογούνταν και είχε λάβει χώρα σε αμφίβολες συνθήκες, προφανώς χωρίς να υπάρξουν προειδοποιήσεις για τη διάλυση και με αδικαιολόγητη και υπερβολική χρήση βίας. Ήταν δυσανάλογη και ξεπέρασε το όριο που αναμένεται από τις αρχές όταν περιοριζόταν η ελευθερία του συνέρχεσθαι.
Κατά συνέπεια, υπήρξε παραβίαση του άρθρου 11.
Άρθρο 14
Το Δικαστήριο απέρριψε την καταγγελία του για διάκριση ως προς την «κατ ‘οίκον σύλληψή» του ως προδήλως αβάσιμη και επομένως την έκρινε απαράδεκτη. Διαπίστωσε επίσης ότι δεν χρειάζεται να εξετάσει τον ισχυρισμό του περί διακρίσεων σε σχέση με το δικαίωμά του στην ελευθερία του συνέρχεσθαι, λαμβανομένων υπόψη των διαπιστώσεών του βάσει του άρθρου 11(επιμέλεια echrcaselaw.com).
