Τα Τουρκικά δικαστήρια καταδίκασαν σε αποζημίωση αρχηγό της αντιπολίτευσης γιατί είπε στον Ερντογάν «δεν είσαι θεός, είσαι έμπορος θρησκειών»! Καταδίκη της Τουρκίας για παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης!

ΑΠΟΦΑΣΗ

Kılıçdaroğlu κατά Τουρκίας της 27.10.2020 (αρ. προσφ. 16558/18)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σχόλια αρχηγού αντιπολίτευσης στην Τουρκική βουλή κατά Ερντογάν. Καταδίκη σε αποζημίωση  του πολιτικού κατόπιν αγωγής του Ερντογάν. Ελευθερία της έκφρασης.

Αστική απόφαση, με την οποία διατάχθηκε ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, αρχηγός του βασικού κόμματος της αντιπολίτευσης, να καταβάλλει αποζημίωση για προσβολή της τιμής και της υπόληψης του πρωθυπουργού, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, λόγω των σχολίων του σε δύο ομιλίες του το 2012 στο Κοινοβούλιο.

Οι δύο ομιλίες αφορούσαν θέματα γενικού ενδιαφέροντος και ιδίως: α) δικαστικές υποθέσεις που αφορούν καταγγελίες κατάχρησης εξουσίας,  β) ανθρώπινη τραγωδία που προκλήθηκε από βομβαρδισμό της τουρκικής αεροπορίας και γ) κατασκευή υδροηλεκτρικών σταθμών.

Στην πρώτη  ομιλία του ο προσφεύγων πολιτικός αναφερόμενος στον πρωθυπουργό είπε μεταξύ άλλων ότι «Το ψέμα είναι σίγουρα η προσωπική σας ειδικότητα. Είστε αυτός που εκμεταλλεύεται τη θρησκεία, την αδελφότητα, την αγάπη και την ενότητα για να σπείρετε τη διχόνοια, να προκαλέσετε το μίσος και το διχασμό. Πρωθυπουργέ δεν είσαι θεός, είσαι ένας έμπορος θρησκειών. Ένας άνθρωπος που εκμεταλλεύεται τις πεποιθήσεις των θεοσεβούμενων ανθρώπων».   

Στη δεύτερη ομιλία του είπε «ο Πρωθυπουργός είναι ένας έμπορος θρησκειών, του οποίου η θρησκευτική του ευσέβεια είναι επιφανειακή…. Είναι η πρώτη φορά που βλέπω Πρωθυπουργό που να είναι τόσο αποξενωμένος από την ηθική…»

Κατά το ΕΔΔΑ, ήταν φυσικό ο κύριος πολιτικός αντίπαλος του πρωθυπουργού, ο οποίος ήταν ο πιο υψηλόβαθμος αντιπολιτευόμενος πολιτικός, να ελέγχει τα λόγια και τις πράξεις του τελευταίου. Επιπλέον, οι δύο ομιλίες αφορούσαν επίκαιρα ζητήματα. Δεν είχαν ως άμεσο στόχο την ιδιωτική ζωή του πρωθυπουργού και είχαν βασιστεί σε ορισμένα πραγματικά περιστατικά. Ο προσφεύγων είχε πραγματοποιήσει ομιλίες ως μέλος του κοινοβουλίου εντός των τομέων ενδιαφέροντος του κοινοβουλίου.  Σε αυτό το πλαίσιο, το Δικαστήριο επανέλαβε ότι η ελευθερία της έκφρασης, ενώ είναι ένα βασικό δικαίωμα για όλους, είναι ιδιαίτερα σημαντική για έναν εκλεγμένο αντιπρόσωπο του λαού.

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ορισμένες από τις εκφράσεις που χρησιμοποίησε ο προσφεύγων στο πλαίσιο της αντιπαράθεσής του με τον πρωθυπουργό συνίστατο σε σκληρές επιθέσεις με ανταγωνιστικό τόνο. Αν και η λέξη «περιφρόνηση» δεν μπορούσε να αγνοηθεί, τέτοιου είδους εκφράσεις έχουν σκοπό να προκαλέσουν και να προάγουν την αντιπαράθεση στις πολιτικές θέσεις που φέρεται να έχουν υιοθετηθεί από τον πρωθυπουργό. Θα μπορούσαν επίσης να ενταχθούν στο είδος της πολιτικής αλληλοκατηγορίας, μέθοδος η οποία χρησιμοποιείται από τους πολιτικούς  κατά τη διάρκεια των συζητήσεων τους. Το Δικαστήριο έκρινε ότι ο ρόλος των εθνικών δικαστηρίων σε τέτοιες διαδικασίες δεν ήταν να συμβουλεύσουν τον προσφεύγοντα ποιο ύφος θα έπρεπε να είχε υιοθετήσει κατά τη διάρκεια άσκησης του δικαιώματος της κριτικής, όσο καυστικά κι αν είναι τα σχόλιά του, αλλά μάλλον να εξετάζει αν το πλαίσιο της υπόθεσης, το δημόσιο συμφέρον και η πρόθεση του ατόμου που έκανε τα σχόλια, δικαιολογούσαν την πιθανή χρήση κάποιου βαθμού πρόκλησης ή υπερβολής.

Τέλος, το Δικαστήριο σημείωσε ότι το ποσό της αποζημίωσης το οποίο είχε αναγκαστεί να καταβάλλει ο προσφεύγων ήταν σημαντικό και ικανό να αποτρέψει τους άλλους από την κριτική των πολιτικών στο πλαίσιο συζήτησης για ένα ζήτημα δημοσίου ενδιαφέροντος. Έτσι, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν έλαβαν δεόντως υπόψη τις αρχές και τα κριτήρια που ορίζονται στη νομολογία του Δικαστηρίου, προκειμένου να επιτευχθεί δίκαιη ισορροπία μεταξύ των δικαιωμάτων του Πρωθυπουργού σχετικά με την  ιδιωτική του ζωή αφενός, και το δικαίωμα του προσφεύγοντος στην ελευθερία της έκφρασης  από την άλλη. Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10  της ΕΣΔΑ).

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 10

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Ο προσφεύγων Kemal Kılıçdaroğlu, είναι Τούρκος υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1948 και ζει στην Άγκυρα. Είναι πρόεδρος του κόμματος της αντιπολίτευσης (Cumhuriyet Halk Partisi (CHP).

Στις 31 Ιανουαρίου και στις 7 Φεβρουαρίου 2012, ο προσφεύγων, υπό την ιδιότητά του ως προέδρου της CHP, έκανε δύο ομιλίες σε μια συνεδρίαση της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματός του σε μια αίθουσα στο Κοινοβούλιο.

Αυτές οι ομιλίες είχαν ως αντικείμενο διάφορα επίκαιρα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων δικαστικών αποφάσεων που καταδίκασαν διαδηλωτές οι οποίοι είχαν προβεί σε ενέργειες κατά των έργων στο υδροηλεκτρικό σταθμό Tortum (περιοχή Erzurum), τη δικαστική υπόθεση Deniz Feneri, το γεγονός που έλαβε χώρα στο Uludere και μια υπόθεση ενώπιον του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου. Στις δύο ομιλίες του ο προσφεύγων επέκρινε τον τότε πρωθυπουργό.

Συγκεκριμένα  στην πρώτη  ομιλία του ο προσφεύγων πολιτικός αναφερόμενος στον πρωθυπουργό είπε μεταξύ άλλων ότι «Το ψέμα είναι σίγουρα η προσωπική σας ειδικότητα. Είστε αυτός που εκμεταλλεύεται τη θρησκεία, την αδελφότητα, την αγάπη και την ενότητα για να σπείρετε τη διχόνοια, να προκαλέσετε το μίσος και το διχασμό. Πρωθυπουργέ δεν είσαι θεός, είσαι ένας έμπορος θρησκειών. Ένας άνθρωπος που εκμεταλλεύεται τις πεποιθήσεις των θεοσεβούμενων ανθρώπων».   

Στη δεύτερη ομιλία του είπε «ο Πρωθυπουργός είναι ένας έμπορος θρησκειών, του οποίου η θρησκευτική του ευσέβεια είναι επιφανειακή…. Είναι η πρώτη φορά που βλέπω Πρωθυπουργό που να είναι τόσο αποξενωμένος από την ηθική…»

Την 1η Μαρτίου 2012 ο πρωθυπουργός κατέθεσε δύο αστικές αγωγές αποζημίωσης εναντίον του προσφεύγοντος, ισχυριζόμενος ότι η προσωπική και επαγγελματική του τιμή και φήμη είχε πληγεί. Στις 23 Οκτωβρίου 2012, το Επαρχιακό Δικαστήριο της Άγκυρας εξέδωσε δύο αποφάσεις με τις οποίες διατάχθηκε ο προσφεύγων να καταβάλλει  5.000 τουρκικές λίρες σε κάθε σειρά διαδικασιών για την ηθική βλάβη που προκλήθηκε στη φήμη του πρωθυπουργού. Η αναίρεση του προσφεύγοντος απορρίφθηκε και η ατομική του προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο οδήγησε σε απόφαση ότι το δικαίωμά του στην ελευθερία της έκφρασης δεν είχε παραβιαστεί.

Βασιζόμενος στο άρθρο 10 (ελευθερία έκφρασης), ο προσφεύγων παραπονέθηκε ότι υποχρεώθηκε να καταβάλλει αποζημίωση λόγω προσβολής της φήμης του τότε Πρωθυπουργού σε δύο ομιλίες που είχε πραγματοποιήσει στο Κοινοβούλιο, ενώ, κατά τη γνώμη του, τα εν λόγω σχόλια βασίστηκαν σε τεκμηριωμένα γεγονότα.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Άρθρο 10 (ελευθερία έκφρασης)

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η αστική απόφαση κατά του προσφεύγοντος συνιστούσε παρέμβαση στο δικαίωμά του στην ελευθερία της έκφρασης. Η παρέμβαση ορίστηκε από το νόμο (άρθρα 24 και 25 του Αστικού Κώδικα και το άρθρο 58 του Κώδικα Υποχρεώσεων) και επιδίωξε έναν θεμιτό σκοπό: την προστασία της φήμης ή τα δικαιώματα τρίτων.

Όσον αφορά το εάν η παρέμβαση ήταν απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι οι δύο ομιλίες αφορούσαν θέματα γενικού ενδιαφέροντος που σχετίζονται, ιδίως, με δικαστικές υποθέσεις που ασχολούνται με ισχυρισμούς για κατάχρηση εμπιστοσύνης, μια ανθρώπινη τραγωδία που προκλήθηκε από βομβαρδισμό της τουρκικής αεροπορίας και τη κατασκευή σταθμών υδροηλεκτρικής ενέργειας. Όπως είχε διαπιστώσει το Συνταγματικό Δικαστήριο, αυτά τα θέματα είχαν πολιτική σημασία. Ήταν λοιπόν φυσιολογικό ένας από τους κύριους πολιτικούς αντιπάλους του πρωθυπουργού, ως ο πιο υψηλόβαθμος πολιτικός, να ελέγξει αυστηρά τα λόγια και τις πράξεις του τελευταίου.

Επιπλέον, ο προσφεύγων είχε πραγματοποιήσει τις ομιλίες του ως μέλος του κοινοβουλίου. Ενώ ήταν πολύτιμη αρχή και δικαίωμα  για όλους, η ελευθερία της έκφρασης ήταν ιδιαίτερα σημαντική για έναν εκλεγμένο εκπρόσωπο του λαού. Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι οι πολιτικοί αναπόφευκτα και εν γνώσει τους υπόκεινται σε έλεγχο των ομιλιών και των πράξεων τους και ότι, στο άρθρο 10 της Σύμβασης, υπήρχε μικρός περιορισμός της ελευθερίας της έκφρασης σε πολιτική ομιλία ή συζήτηση ή σε θέματα γενικού ενδιαφέροντος.

Επιπλέον, οι δύο ομιλίες αφορούσαν επίκαιρα ζητήματα και δεν είχαν στοχεύσει άμεσα την ιδιωτική ζωή του πρωθυπουργού. Ωστόσο, τα εθνικά δικαστήρια έκριναν ότι, παρόλο που οι επίμαχες ομιλίες είχαν πολιτικό χαρακτήρα, το «ύφος» του προσφεύγοντος – το οποίο θεωρήθηκε προσβλητικό – δεν εμπίπτει στην προστασία του νόμου και ότι ορισμένα σχόλια είχαν αποτελέσει επίθεση κατά της προσωπικής φήμης του πρωθυπουργού.

Το Δικαστήριο συνέχισε να παρατηρεί ότι, ακόμη και αν υποτεθεί, όπως είχαν κάνει τα εθνικά δικαστήρια, ότι η γλώσσα και οι εκφράσεις που χρησιμοποιήθηκαν στις δύο ομιλίες ήταν προκλητικές και χονδροειδείς, και ότι ορισμένες εκφράσεις θα μπορούσαν νόμιμα να περιγραφούν ως προσβλητικές, ωστόσο ουσιαστικά αποτελούνταν από κρίσεις, εκτιμήσεις, προσωπικές απόψεις και όχι από συγκεκριμένες πραγματικές δηλώσεις. Ωστόσο, αυτή η πτυχή δεν είχε ληφθεί υπόψη από τα αστικά δικαστήρια, τα οποία δεν είχαν εξετάσει το ζήτημα κατά πόσο οι εκφράσεις είχαν επαρκή πραγματική βάση.

Αυτές οι εκφράσεις είχαν άμεση σχέση με τα πολλά επίκαιρα ζητήματα που έθιγε ο προσφεύγων στις δύο ομιλίες του και μπορούσε επομένως να παρατηρηθεί ότι υπήρχε κάποια πραγματική βάση για αυτές. Το Δικαστήριο έδωσε έμφαση στο γεγονός ότι είχε υποστηρίξει ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων ότι αυτές οι παρατηρήσεις είχαν πραγματική βάση.  Ωστόσο, το σημείο αυτό δεν είχε συζητηθεί σε εθνικό επίπεδο.

Το Δικαστήριο παρατήρησε επίσης ότι ο προσφεύγων είχε επιλέξει να εκφράσει την έντονη κριτική του, χρωματισμένη από τις δικές του πολιτικές απόψεις και αντιλήψεις, χρησιμοποιώντας ένα μάλλον ανταγωνιστικό ύφος, το οποίο, σύμφωνα με αυτόν,  αποτέλεσε απάντηση σε παρατηρήσεις που είχε κάνει ο ενάγων (ο πρωθυπουργός) στην εναντίον δίωξή του.

Σύμφωνα με την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, ενώ ένα άτομο το οποίο συμμετέχει σε δημόσια συζήτηση σχετικά με ζήτημα γενικού ενδιαφέροντος απαιτούνταν να δείξει σεβασμό για τη φήμη και τα δικαιώματα τρίτων, αυτός ή αυτή θα μπορούσε, ωστόσο, να προσφύγει σε κάποιο βαθμό υπερβολής ή ακόμη και πρόκλησης. Το δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι εκφράσεις που χρησιμοποίησε ο προσφεύγων έπρεπε να θεωρηθούν μέρος του πολιτικού του ύφους  και συνέβαλαν σε μια συζήτηση γενικού ενδιαφέροντος σχετικά με διάφορα τρέχοντα θέματα. Θα μπορούσαν επίσης να ενταχθούν στη μέθοδο πολιτικής αλληλοκατηγορίας που χρησιμοποιείται από τους πολιτικούς κατά τη διάρκεια των συζητήσεων τους. Έτσι, τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν εξετάσει τα σχόλιά του εντός του πλαισίου που είχαν ειπωθεί, αποτυχαίνοντας να προβεί σε διάκριση μεταξύ «γεγονότων» και «αξιολογικών κρίσεων». Απλώς είχαν εξετάσει αν οι εκφράσεις που χρησιμοποιήθηκαν στις ομιλίες ήταν ικανές να προσβάλλουν την προσωπικότητα και να θίξουν τη φήμη πρωθυπουργού. Ο ρόλος των εθνικών δικαστηρίων σε τέτοιες διαδικασίες δεν συνίσταντο στο να υποδείξουν ποιο ύφος θα έπρεπε να υιοθετήσει ο προσφεύγων κατά την άσκηση του δικαιώματός του να ασκεί κριτική, όσο καυστικά και αν ήταν τα σχόλιά του. Όφειλαν να εξετάσουν εάν το πλαίσιο της υπόθεσης, το δημόσιο συμφέρον και η πρόθεση του ατόμου που προέβαινε στα σχόλια, αιτιολογούσε την πιθανή χρήση κάποιου βαθμού πρόκλησης ή υπερβολής.

Τέλος, ο προσφεύγων είχε διαταχθεί να καταβάλει ένα σημαντικό ποσό ως αποζημίωση ικανό να αποτρέψει άλλους από την κριτική των πολιτικών στο πλαίσιο μιας συζήτησης για ένα θέμα δημοσίου ενδιαφέροντος.

Έτσι, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν έλαβαν δεόντως υπόψη τις αρχές και τα κριτήρια που καθορίζονται στη νομολογία του Δικαστηρίου προκειμένου να επιτευχθεί δίκαιη ισορροπία μεταξύ του δικαιώματος του Πρωθυπουργού στο σεβασμό της ιδιωτικής του ζωής, αφενός, και του δικαιώματος του προσφεύγοντος στην ελευθερία της έκφρασης, από την άλλη. Υπήρξε επομένως παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης.

Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)

Το Δικαστήριο έκρινε, με έξι ψήφους έναντι μίας (μειοψήφησε η δικαστής από την Τουρκία), ότι η Τουρκία έπρεπε να καταβάλλει στον προσφεύγοντα 6.385 ευρώ ως αποζημίωση, 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 1.662 ευρώ για έξοδα και δαπάνες.

Μειοψηφούσα γνώμη

Η δικαστής της Τουρκίας Yüksel εξέφρασε μια εν μέρει σύμφωνη και εν μέρει αντίθετη γνώμη που επισυνάπτεται στην απόφαση.(επιμέλεια echrcaselaw.com)