Τα ισόβια δεσμά βασανιστήριο για τους ψυχικά ασθενείς

ΑΠΟΦΑΣΗ:

Murray κατά Ολλανδίας της 26.04.2016 (αριθμ. προσφ. 10511/10)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Η επιβολή της ισόβιας κάθειρξης  σε ψυχικά ασθενείς  κατηγορούμενους ισοδυναμεί  με απάνθρωπη και  εξευτελιστική τιμωρία, όπως έκρινε το ΕΔΔΑ.  Η υπόθεση έφτασε στο Στρασβούργο μετά  από προσφυγή συγγενών  κατηγορουμένου, ο οποίος  τιμωρήθηκε  με ισόβια  και για όσο καιρό παρέμεινε κρατούμενος δεν ελήφθη κανένα  μέτρο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της ψυχικής του υγείας . Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάνθηκε ομόφωνα  ότι η τιμωρία  και ο τρόπος που εκτελέστηκε η ποινή  του συνιστούν  παραβίαση του άρθρου 3 περί απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης.

ΣΧΟΛΙΟ-ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ:

Σε ψυχικά ασθενείς η επιβολή η διατήρηση της ισόβιας κάθειρξης συνιστά απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση.

ΔΙΑΤΑΞΗ:

Άρθρο 3 (Απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης) της ΕΣΔΑ

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ:

 Ο προσφεύγων, James Clifton Murray, Ολλανδός υπήκοος, γεννήθηκε το 1953 και πέθανε το Νοέμβριο του 2014. Ο γιος του και η αδελφή του εξέφρασαν την επιθυμία τους να συνεχίσουν την υπόθεση ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Τον Οκτώβριο του 1979, ο Murray κρίθηκε ένοχος για τη δολοφονία ενός εξάχρονου κοριτσιού στο νησί Curaçao (εδαφική περιοχή του Βασιλείου των Κάτω Χωρών στη νότια Καραϊβική) και καταδικάστηκε αρχικά σε κάθειρξη 20 χρόνων. Στην διαδικασία της έφεσης, τον Μάρτιο 1980, το Δικαστήριο των Κάτω Χωρών των Ολλανδικών Αντιλλών, τον καταδίκασε σε ισόβια κάθειρξη.

Το εθνικό δικαστήριο έκρινε ότι έχει αποδειχθεί πως ο κ. Murray είχε σκοτώσει σκόπιμα το κορίτσι, το οποίο ήταν ανιψιά πρώην φίλης τους, ως εκδίκηση για τον χωρισμό τους. Το Δικαστήριο βασίστηκε στην έκθεση ψυχιάτρου, η οποία συντάχθηκε μετά από αίτημα του εισαγγελέα, ο οποίος χαρακτήρισε τον κ. Murray ως «καθυστερημένο και ως ναρκισσιστικό άτομο» και συνέστησε ο προσφεύγων να τοποθετηθεί σε ίδρυμα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ή να πραγματοποιηθούν στις φυλακές ενέργειες προκειμένου η προσωπικότητά του να θεραπευτεί ώστε να αποφευχθεί μελλοντική υποτροπή. Δεδομένου ότι δεν μπορούσε να επιβληθεί τοποθέτηση σε ίδρυμα κράτησης στις Ολλανδικές Αντίλλες (των οποίων το Curaçao αποτελούσε μέρος τους) – καθώς το εφαρμοστέο δίκαιο κατά τον εν λόγω χρόνο δεν προέβλεπε ένα τέτοιο μέτρο – και θεωρώντας ότι η τοποθέτηση σε μια τέτοια κλινική στο Ευρωπαϊκό τμήμα του Βασιλείου δεν ήταν εφικτή, το δικαστήριο έκρινε ότι μόνο μια ισόβια ποινή κάθειρξης ήταν κατάλληλη για την περίπτωσή του ώστε να προστατευτεί το κοινωνικό σύνολο από μελλοντική υποτροπή. Η αναίρεση του κ. Murray απορρίφθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο τον Νοέμβριο του 1980.

Ο κ. Murray εξέτισε αρχικά τη ποινή του στις φυλακές του Curaçao, με τα πρώτα 13 χρόνια της ζωής του εκεί στις φυλακές συμμετείχε σε καυγάδες, εκβιάσεις και έκανε χρήση ναρκωτικών ουσιών, με αποτέλεσμα να βρίσκεται μεγάλο χρονικό διάστημα σε απομόνωση. Το 1999 μετατέθηκε σε άλλη φυλακή στο νησί Aruba κατόπιν δικού του αιτήματος ώστε να βρίσκεται πιο κοντά στην οικογένειά του. Κατά τη διάρκεια της κράτησής του εκεί, βελτίωσε σημαντικά την συμπεριφορά του. Κατά τη διάρκεια των ετών ο ίδιος επανειλημμένα υπέβαλε αιτήσεις για χορήγηση αμνηστίας, οι οποίες απορρίφθηκαν από τον Διοικητή των Ολλανδικών Αντιλλών, επικαλούμενος την γνώμη του ΜΟΔ, το οποίο κατ΄ ουσίαν, έκρινε ότι ο Murray συνέχισε να ενέχει κίνδυνο υποτροπής.

Μετά την τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα του Curaçao το 2011, το οποίο προέβλεπε περιοδικές αξιολογήσεις των ποινών ισόβιας κάθειρξης – και οι οποίες συνέχιζαν να ισχύουν για τον κ. Murray, μετά τη μεταφορά του στη Αruba – η υπόθεσή του υποβλήθηκε για επανεξέταση ενώπιον του ΜΟΔ τον Σεπτέμβριο του 2012. Λαμβάνοντας υπόψη μια σειρά ψυχολογικών εκθέσεων, στις οποίες διαπιστώνονταν ότι συνέχισε να πάσχει από προβλήματα ψυχικής υγείας, και πιο συγκεκριμένα από μια αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας, το δικαστήριο αποφάσισε τη συνέχιση της φυλάκισής του. Έχοντας διαγνωστεί με καρκίνο τελικού σταδίου, το 2013, χορηγήθηκε αμνηστία στον κ. Murray στις 31 Μαρτίου του 2014 λόγω της επιδείνωσης της υγείας του.

Αναφορικά με το παραδεκτό των καταγγελιών, το ΕΔΔΑ στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης απέρριψε την ένσταση της Ολλανδικής Κυβέρνησης, σύμφωνα με την οποία ο κ. Murray είχε στερηθεί της ιδιότητας του θύματος της υποτιθέμενης παραβίασης της Σύμβασης, καθώς του χορηγήθηκε τελικώς χάρη και είχε αφεθεί ελεύθερος. Το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι η απόφαση για τη χορήγηση χάριτος δεν περιελάμβανε καμία αναγνώριση της υποτιθέμενης παραβίασης του άρθρου 3 και δεν υπήρχε άλλωστε καμία ένδειξη ότι η αμνηστία του είχε χορηγηθεί ως μέσο επανόρθωσης.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η κράτηση του κ. Murray σε φυλακή και όχι σε ένα ίδρυμα κράτησης δεν μπορούσε να αντικαταστήσει την ανάγκη για θεραπεία της ψυχικής του ασθένειας, όπως παρατήρησε ο ψυχίατρος ο οποίος τον είχε εξετάσει στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας. Επιπλέον, το γεγονός και μόνο ότι η ποινή που επιβλήθηκε στον κ. Murray δεν περιλάμβανε ιατρική θεραπεία δεν καθιστούσε την Κυβέρνηση λιγότερη υπεύθυνη για όλη τη διάρκεια της φυλάκισής του. Το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι τα κράτη είχαν την υποχρέωση να παρέχουν στους κρατουμένους με προβλήματα υγείας- συμπεριλαμβανομένων προβλημάτων ψυχικής υγείας -την κατάλληλη ιατρική θεραπεία.

Οι ισχυρισμοί του κ. Murray πως δεν του παρείχαν ποτέ οποιαδήποτε θεραπεία για την ψυχική του κατάσταση κατά το χρόνο φυλάκισής του υποστηρίχθηκαν και επιβεβαιώθηκαν από τις εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT), η οποία μέσω επισκέψεων της στις φυλακές στο Curaçao και στην Aruba, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παροχή θεραπείας για προβλήματα ψυχικής υγείας του προσφεύγοντος σε αυτά τα δύο ιδρύματα ήταν ανεπαρκής. Επιπρόσθετα οι εκθέσεις από έναν κοινωνικό λειτουργό και ένα ψυχολόγο από τις φυλακές στην Aruba το 2014, οι οποίες έδειχναν πως δεν υπήρχε καμία αναφορά στο ιατρικό φάκελο του κ. Murray που να αποδεικνύει οποιαδήποτε ψυχιατρική ή ψυχολογική θεραπεία, επιβεβαίωναν τους ανωτέρω ισχυρισμούς του.

Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η αρχή της επανένταξης των κρατουμένων είχε, τουλάχιστον από το 1999 και μετά, αναγνωριστεί ρητά στην ισχύουσα εθνική νομοθεσία, η οποία ορίζει ότι η ποινή της φυλάκισης θα πρέπει επιπρόσθετα να προετοιμάζει τους κρατούμενους αναφορικά με την επανένταξή τους στην κοινωνία. Το Στρασβούργο υπογράμμισε ότι σύμφωνα με τη νομολογία του τα κράτη είχαν σημαντικό περιθώριο εκτίμησης στον καθορισμό των απαιτούμενων μέτρων για την επανένταξη των ισοβιτών. Ωστόσο, αν και είχε αξιολογηθεί η κατάσταση της υγείας του προσφεύγοντα, πριν την καταδίκη του σε ισόβια κάθειρξη, ως άτομο που έχριζε ιατρικής περίθαλψης, δεν προσδιορίστηκε παρ’ όλα αυτά το είδος της απαιτούμενης θεραπείας και το αν θα μπορούσε να του παρασχεθεί.

Συνεπώς, κατά τη περίοδο που κατέθεσε την προσφυγή του ενώπιον του Δικαστηρίου, κάθε αίτημα για απονομή χάριτος από τον προσφεύγοντα, στην πράξη δεν θα οδηγούσε ποτέ στην απελευθέρωσή του. Ως εκ τούτου, η ποινή της ισόβιας κάθειρξης, όπως επιβλήθηκε και εκτελέστηκε, παραβίαζε το άρθρο 3 της Σύμβασης. Το συμπέρασμα επαρκούσε για το Δικαστήριο ώστε να διαπιστώσει, ομόφωνα, ότι υπήρξε παραβίαση.

Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε, ομόφωνα, την παραβίαση του άρθρου 3. Επίσης έκρινε, κατά πλειοψηφία (12 ψήφους έναντι 5), ότι υπό τις περιστάσεις της υπόθεσης η διαπίστωση για παραβίαση αποτελούσε επαρκή δίκαιη ικανοποίηση και επιδίκασε ομόφωνα στον υιό και στην αδελφή του ποσό 27.500 ευρώ για δικαστικά έξοδα και δαπάνες.