Η άρνηση αναγνώρισης νομικής προσωπικότητας σε ΜΚΟ υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραβίασε το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι. Έλλειψη σαφήνειας στη νομοθεσία και ανεπάρκεια των εθνικών δικαστηρίων στην ερμηνεία της .
ΑΠΟΦΑΣΗ
Jafarov κ.α. κατά Αζερμπαϊτζάν της 25.07.2019 (αρ. 27309/14)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Καταχώριση ΜΚΟ και αναγνώριση νομικής προσωπικότητας. Επανειλημμένη άρνηση των αρχών να αναγνωρίσουν ως νομική οντότητας ΜΚΟ υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Αζερμπαϊτζάν. Η βασική αιτιολογία για την άρνηση ήταν ότι οι ιδρυτές της ΜΚΟ δεν διευκρίνισαν τις εξουσίες του «νομίμου εκπροσώπου» στο καταστατικό τους.
Οι ιδρυτές της ΜΚΟ και προσφεύγοντες, προσέφυγαν κατά των αρνήσεων αυτών ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, χωρίς επιτυχία.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ειδικότερα ότι η εθνική νομοθεσία περί καταχώρισης δεν ήταν σαφής και ευρεία σε διάφορες ερμηνείες, ιδίως όσον αφορά τον όρο «νόμιμος εκπρόσωπος» και τις προϋποθέσεις που απαιτούσε να προσδιοριστούν οι εξουσίες του. Τα δικαστήρια θα έπρεπε να είχαν αξιοποιήσει την εκτίμηση της υπόθεσης των προσφευγόντων ως ευκαιρία να αποσαφηνίσουν την εν λόγω διάταξη, αλλά αντιθέτως είχαν απλώς επικυρώσει τις ενέργειες των αρχών ως νόμιμες, χωρίς κάποια λεπτομερή αιτιολογία. Επομένως, απέφυγαν να εξετάσουν το βάσιμο των επιχειρημάτων των προσφευγόντων, δηλαδή ότι ο διορισμός ενός νόμιμου εκπροσώπου ήταν προαιρετικός βάσει του νόμου και άρα ότι, καθώς δεν είχαν επιλέξει να διορίσουν κάποιον, δεν θα μπορούσαν να τιμωρηθούν επειδή δεν διευκρίνισαν τις εξουσίες του εν λόγω προσώπου. Μη τήρηση της διαδικασία καταχώρισης από τις αρχές. Παραβίαση του άρθρου 11 (ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
ΣΧΟΛΙΟ
Το ΕΔΔΑ απαιτεί από τα εθνικά δικαστήρια να ερμηνεύουν την ασαφή (και μη ποιοτική) νομοθεσία ώστε να ευρίσκεται λύση στα προκύπτοντα θέματα.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 11
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η υπόθεση αφορά την επανειλημμένη άρνηση της αρχής να καταχωρίσουν μη κυβερνητική οργάνωση για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Αζερμπαϊτζάν.
Οι προσφεύγοντες είναι ο Rasul Agahasan oglu Jafarov, ο Emin Rafig oglu Huseynov και ο Sabuhi Nazir oglu Gafarov, τρεις υπήκοοι του Αζερμπαϊτζάν που γεννήθηκαν το 1984, το 1979 και το 1974 αντίστοιχα και την οργάνωση την οποία ίδρυσαν στο Μπακού το 2010 με την ονομασία Όμιλος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (HRC).
Στο καταστατικό ιδρύσεως της οργάνωσης, οι προσφεύγοντες εξέλεξαν τον κ. Jafarov ως Πρόεδρο και αποφάσισαν να υποβάλλουν αίτηση στο Υπουργείο Δικαιοσύνης για καταχώρισης της οργάνωσης ως νομικό πρόσωπο.
Κατά τη διάρκεια του 2011 υπέβαλαν τρεις αιτήσεις καταχώρισης στο Υπουργείο, οι οποίες επιστράφηκαν κάθε φορά επειδή δεν είχαν συμμορφωθεί με διάφορες νομικές διατυπώσεις. Η τρίτη και τελευταία απόφαση του Υπουργείου, τον Δεκέμβριο του 2011, ανέφερε την παράλειψη των προσφευγόντων να προσδιορίσουν τις εξουσίες «νομικού εκπροσώπου» στο καταστατικό της ίδρυσής τους ως λόγος άρνησης της εγγραφής.
Οι προσφεύγοντες προσέφυγαν ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, υποστηρίζοντας ότι δεν ήταν απαίτηση βάσει του σχετικού εσωτερικού δικαίου να διορίσει έναν νόμιμο εκπρόσωπο και ότι, καθώς αυτοί είχαν επιλέξει να μην διορίσουν ένα, δεν μπορούσαν να κατηγορηθούν για το γεγονός ότι δεν διευκρίνισαν ποιες ήταν οι αρμοδιότητές του.
Επίσης, διαμαρτυρήθηκαν ότι το Υπουργείο δεν συμμορφώθηκε με τη διαδικασία καταχώρισης, η οποία απαιτούσε την κοινοποίηση όλων των προβαλλομένων σφαλμάτων ή παραλείψεων μετά την πρώτη επανεξέταση και όχι εκ των υστέρων, όπως συνέβαινε για τις αιτήσεις τους.
Ωστόσο, τα δικαστήρια και, τελικά, το Ανώτατο Δικαστήριο το 2013, επικύρωσαν τις ενέργειες του Υπουργείου, διαπιστώνοντας ότι είναι νόμιμες.
Στηριζόμενοι στο άρθρο 11 (ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι), οι προσφεύγοντες διαμαρτύρονται για τις επανειλημμένες αρνήσεις για την καταχώρισή της ΜΚΟ τους. Υποστηρίζουν ότι ο πραγματικός λόγος για τις αρνήσεις ήταν να τους εμποδίσουν να διεκπεραιώσουν το έργο τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα, κάνοντας αναφορά στις διώξεις ακτιβιστών ΜΚΟ και υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γενικά στο Αζερμπαϊτζάν την εποχή εκείνη και ιδιαίτερα του κ. Jafarov, ο οποίος συνελήφθη το 2014 και καταδικάστηκε για κατηγορίες παράνομου επιχειρηματικού πνεύματος, φοροδιαφυγή και κατάχρηση εξουσίας για φερόμενη παράνομη χρηματοδότηση για το HRC (βλ. Rasul Jafarov κατά Αζερμπαϊτζάν, αριθ. 69981/14 του 2016). Οι προσφεύγοντες ισχυρίζονται ότι οι κ.κ. Huseynov και Gafarov αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα, φοβούμενοι διωγμό.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Χωρίς την καταχώριση από το κράτος, η «HRC» δεν θα μπορούσε να αποκτήσει το καθεστώς νομικής οντότητας και λοιπών δικαιωμάτων, όπως η απόκτηση χρηματοδότησης, το άνοιγμα τραπεζικού λογαριασμού ή η πρόσληψη υπαλλήλων, πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα μπορούσε να λειτουργεί. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε ότι η επανειλημμένη απόρριψη του Υπουργείου Δικαιοσύνης των αιτήσεων καταχώρησης είχε παραβιάσει το δικαίωμα των προσφευγόντων στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι.
Το Δικαστήριο εξέτασε περαιτέρω αν η παρέμβαση αυτή δικαιολογείται υπό την έννοια του άρθρου 11 της Σύμβασης, και ειδικότερα αν ήταν «σύμφωνη με το νόμο». Πρώτον, έκρινε ότι ο σχετικός νόμος, ο νόμος περί καταχώρησης του κράτους, όπως εφαρμόζεται και ερμηνεύεται κατά τον χρόνο εκείνο, δεν είχε παράσχει ακριβή ορισμό του όρου «νόμιμος εκπρόσωπος» που χρησιμοποιείται στο πλαίσιο νομικής οντότητας. Επίσης, δεν ήταν σαφές υπό ποιες συνθήκες μπορεί να ληφθεί υπόψη ο διορισμός κάποιου ατόμου.
Στην περίπτωση των προσφευγόντων, το Υπουργείο Δικαιοσύνης δεν είχε ποτέ επίσημα διασαφηνίσει ποιος θεωρείται ως «νόμιμος εκπρόσωπος» του HRC. Πράγματι, υπήρξε ασυμφωνία μεταξύ των θέσεων της κυβέρνησης ενώπιον του Δικαστηρίου του Στρασβούργου, σύμφωνα με την οποία ο νόμιμος εκπρόσωπος ήταν ο κ. Jafarov,, ο Πρόεδρος του HRC και της εκτίμησης του Εφετείου του Μπακού ότι και οι τρεις ιδρυτές ήταν νόμιμοι εκπρόσωποι συλλογικά. Επιπλέον, το Υπουργείο ερμήνευσε τη σχετική διάταξη ζητώντας από τους προσφεύγοντες να αναφέρουν τον «νόμιμο εκπρόσωπο» στο καταστατικό τους και να διευκρινίσουν τις εξουσίες του, παρά το γεγονός ότι η διάταξη αναφέρει με απλό τρόπο ότι αυτές ήταν προϋποθέσεις μόνο αν είχαν πράγματι επιλέξει να διορίσουν συγκεκριμένο πρόσωπο.
Σε μια κατάσταση όπου ο νόμος δεν ήταν σαφής και ήταν ανοικτός σε διάφορες ερμηνείες, τα εγχώρια δικαστήρια θα έπρεπε να έχουν δώσει έναν εύλογο ορισμό του όρου «νόμιμος εκπρόσωπος» και των περιπτώσεων κατά τις οποίες ο νόμος απαιτούσε τον προσδιορισμό των εξουσιών. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές τα δικαστήρια περιορίστηκαν να υποστηρίξουν τις πράξεις του Υπουργείου ως νόμιμες χωρίς επαρκή αιτιολογία, αποφεύγοντας έτσι την εξέταση της ουσίας των επιχειρημάτων των προσφευγόντων.
Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο νόμος, όπως ίσχυε και εφαρμοζόταν εκείνη την εποχή, παρέλειψε να προστατεύσει από την αυθαίρετη πρακτική των αρχών, και δεν πληρούσε την απαίτηση της «ποιότητας δικαίου» της σύμβασης.
Επιπλέον, διαπίστωσε ότι το Υπουργείο δεν είχε συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις του εσωτερικού δικαίου σχετικά με τη διαδικασία εγγραφής και καταχώρησης. Αντί να ειδοποιήσει τους προσφεύγοντες για όλες τις παραλείψεις στην Αίτησή τους μετά την πρώτη εξέτασή της, όπως απαιτείται από το νόμο, διαπίστωνε νέα παράλειψη μετά από κάθε διαδοχική αίτηση.
Η διάταξη που απαιτεί την ταυτοποίηση όλων των ελλείψεων στις αιτήσεις καταχώρισης που δεν εφαρμόστηκε ορθά στην περίπτωση των προσφευγόντων, με συνέπεια την παράνομη καθυστέρηση και την παρεμπόδισή της ΜΚΟ να αποκτήσει νομική προσωπικότητα.
Το αποτέλεσμα ήταν η παράνομη άρνηση των εθνικών αρχών να καταχωρήσουν την ΜΚΟ.
Συνεπώς, η παρέμβαση στο δικαίωμα των προσφευγόντων στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι δεν «προβλεπόταν από το νόμο», κατά παράβαση του άρθρου 11.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι το Αζερμπαϊτζάν έπρεπε να καταβάλει συνολικά 4.500 ευρώ σε όλους τους προσφεύγοντες για ηθική βλάβη και 2.040 ευρώ για έξοδα και δαπάνες.
επιμέλεια echrcaselaw.com
