Πολίτης που δικάστηκε από τα στρατιωτικά δικαστήρια για ποινικό αδίκημα επειδή ο συγκατηγορούμενος του ήταν στρατιωτικός, δεν έτυχε δίκαιης δίκης. Προβληματισμός για την ανεξαρτησία και αμεροληψία των στρατιωτικών δικαστηρίων
ΑΠΟΦΑΣΗ
Mustafa κατά Βουλγαρίας της 28.11.2019 (αριθ. 1230/17)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Δικαιοδοσία στρατιωτικών δικαστηρίων και δικαίωμα πολίτη για δίκαιη δίκη. Ιδιώτης που δεν είχε σχέση με το στρατό, συνελήφθη και καταδικάστηκε από στρατιωτικά δικαστήρια για ένα συνηθισμένο ποινικό αδίκημα, διότι ένας από τους άλλους κατηγορούμενους στην υπόθεση υπηρετούσε στο στρατό τη στιγμή που διαπράχθηκε το αδίκημα. Ο προσφεύγων υποστήριξε ότι τα δικαστήρια αυτά δεν ήταν ούτε ανεξάρτητα, ούτε αμερόληπτα.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ειδικότερα ότι οι ενστάσεις του σχετικά με την ανεξαρτησία και την αμεροληψία των στρατιωτικών δικαστηρίων θα μπορούσαν να θεωρηθούν αντικειμενικά δικαιολογημένες.
Κατά το ΕΔΔΑ: α) Οι στρατιωτικοί δικαστές υπόκεινται σε στρατιωτική πειθαρχία, η επίσημη ενσωμάτωσή τους στο στρατό και το καθεστώς των δικαστών του στρατιωτικού δικαστηρίου, οι οποίοι εξ ορισμού ήταν στρατιωτικοί αξιωματούχοι, αποδείκνυε ότι τα στρατιωτικά δικαστήρια κατά το βουλγαρικό δίκαιο δεν μπορούσαν να θεωρηθούν ως ισοδύναμα με τα κανονικά δικαστήρια.
β) το βουλγαρικό δίκαιο προβλέπει ότι τα στρατιωτικά δικαστήρια έχουν αποκλειστική δικαιοδοσία για αδικήματα που διαπράττονται από κοινού από στρατιωτικούς και πολίτες, ακόμη και εκτός πλαισίου των στρατιωτικών τους καθηκόντων.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου κατέληξε ότι η αόριστη κατανομή από την εθνική νομοθεσία, στη δικαιοδοσία των στρατιωτικών δικαστηρίων ορισμένων κατηγοριών αδικημάτων, δεν ήταν επαρκής. Ήταν αναγκαίο να θεσπίζεται η ύπαρξη «επιτακτικών λόγων» για κάθε περίπτωση υπαγωγής στα στρατιωτικά δικαστήρια πολιτών.
Παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη κατ’ άρθρο 6 § 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 6
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων Hyusein Ahmed Mustafa, είναι Βούλγαρος υπήκοος που γεννήθηκε το 1976. Ζει στο Μπουργκάς.
Το 2011, ο προσφεύγων κατηγορήθηκε για συγκρότηση και οργάνωση εγκληματικής οργάνωσης με στόχο την απόκτηση διάφορων οικονομικών ωφελημάτων και τη παράνομη διακίνηση αγαθών και αντικειμένων υψηλής αξίας για εμπορικούς σκοπούς. Λόγω της συνάφειας μεταξύ των κατηγοριών που εκκρεμούσαν σε βάρος των υποτιθέμενων μελών της οργάνωσης και του γεγονότος ότι ένας από αυτούς υπηρετούσε στις ένοπλες δυνάμεις, οι κατηγορούμενοι υπήχθησαν στην αρμοδιότητα στρατιωτικού δικαστηρίου.
Το 2015 το δικαστήριο, αποτελούμενο από στρατιωτικό δικαστή και δύο ένορκους δικαστές, καταδίκασε τον προσφεύγοντα σε πενταετή κάθειρξη και του επιβλήθηκε πρόστιμο 10.226 ευρώ. Η απόφαση επικυρώθηκε από το Στρατιωτικό Εφετείο, στο οποίο συνεδρίασαν τρεις στρατιωτικοί δικαστές. Ο προσφεύγων άσκησε αναίρεση, αμφισβητώντας, ανάμεσα στα άλλα επιχειρήματά του, την ανεξαρτησία και την αμεροληψία των στρατιωτικών δικαστηρίων.
Το 2016 το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο επικύρωσε την καταδίκη του προσφεύγοντος για παράνομη διασυνοριακή εμπορία και τον αθώωσε από τις κατηγορίες για την οργάνωση και την καθοδήγηση εγκληματικής ομάδας. Η ποινή μειώθηκε σε τρία έτη φυλάκισης και το ποσό του προστίμου παρέμεινε το ίδιο.
Επιπλέον, το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο έκρινε ότι το καθεστώς των στρατιωτικών δικαστών παρέχει επαρκείς εγγυήσεις για τη διαφύλαξη της ανεξαρτησίας και της αμεροληψίας τους και ειδικότερα ότι απολάμβαναν τις ίδιες συνταγματικές διασφαλίσεις με εκείνες που ισχύουν για τους δικαστές των πολιτικών δικαστηρίων και υπόκειντο στους ίδιους κανόνες σχετικά με την αμοιβή, την πειθαρχία και την προαγωγή. Πρόσθεσε ότι, παρόλο που είχαν στρατιωτικά αξιώματα, δεν ήταν στρατιωτικοί σταδιοδρομίας και ο βαθμός τους είχε δοθεί από τις διοικητικές αρχές του δικαστηρίου στο οποίο είχαν διοριστεί.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 6 § 1 (δικαίωμα δίκαιης δίκης)
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι οι στρατιωτικοί δικαστές είχαν την ίδια επαγγελματική κατάρτιση με τους πολιτικούς δικαστές και απολάμβαναν τις ίδιες συνταγματικές διασφαλίσεις, δεδομένου ότι διορίστηκαν από το Ανώτατο δικαστικό Συμβούλιο, απολαμβάνοντας τις αρχές της μονιμότητας και τη σταθερότητα της απασχόλησης.
Εντούτοις, ορισμένα χαρακτηριστικά των στρατιωτικών δικαστηρίων ήταν πιθανό να δημιουργήσουν αμφιβολίες ως προς την ανεξαρτησία και την αμεροληψία τους. Οι στρατιωτικοί δικαστές υποβάλλονταν σε στρατιωτική πειθαρχία. Μόλις διορίζονταν ενσωματώνονταν στο στρατό και λάμβαναν βαθμό. Αν και σε υποθέσεις ενώπιον στρατιωτικών δικαστηρίων εφαρμόζονταν οι ίδιοι διαδικαστικοί κανόνες με αυτούς των υποθέσεων ενώπιον τακτικών ποινικών δικαστηρίων, παράγοντες όπως το γεγονός ότι οι δικαστές υπόκεινται σε στρατιωτική πειθαρχία, η επίσημη ενσωμάτωσή τους στο στρατό και το καθεστώς των ενόρκων του στρατιωτικού δικαστηρίου, οι οποίοι εξ ορισμού ήταν στρατιωτικοί αξιωματούχοι, υπογράμμιζαν ότι τα στρατιωτικά δικαστήρια βάσει του βουλγαρικού δικαίου δεν μπορούν να θεωρηθούν ισοδύναμα με τα κοινά δικαστήρια.
Επιπλέον, σύμφωνα με το βουλγαρικό δίκαιο, οι υποθέσεις σχετικά με τις εγκληματικές ομάδες υπόκειντο, κατ’ αρχήν, στη δικαιοδοσία του Ειδικού Ποινικού Δικαστηρίου. Ωστόσο, εν προκειμένω, ο μόνος λόγος για τον οποίο η υπόθεση εξετάστηκε από τα στρατιωτικά δικαστήρια ήταν επειδή ένας από τους κατηγορούμενους υπηρετούσε στις ένοπλες δυνάμεις, διότι το άρθρο 411α του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας προέβλεπε ότι η δικαιοδοσία των στρατιωτικών δικαστηρίων επικρατούσε εκείνης του Ειδικού Ποινικού Δικαστηρίου.
Το Δικαστήριο αναφέρθηκε στη νομολογία του σύμφωνα με την οποία η αρχή της στρατιωτικής ποινικής δικαιοσύνης πρέπει να επεκτείνεται στους πολίτες μόνο αν υπήρχαν επιτακτικοί λόγοι. Αυτή η αρχή ευθυγραμμίζεται με την τάση σε διεθνές επίπεδο να αποκλείσει ποινικές υποθέσεις από τη δικαιοδοσία των στρατιωτικών δικαστηρίων όταν δίκαζαν απλούς πολίτες. Η ύπαρξη «επιτακτικών λόγων» έπρεπε να αποδειχθεί σε κάθε μία συγκεκριμένη περίπτωση. Η αφηρημένη κατανομή, βάσει της εθνικής νομοθεσίας, ορισμένων κατηγοριών αδικημάτων στη δικαιοδοσία των στρατιωτικών δικαστηρίων δεν ήταν επομένως επαρκής. Οι διατάξεις του Βουλγαρικού Κώδικα Ποινικής Δικονομίας προέβλεπαν την de facto αποκλειστική δικαιοδοσία των στρατιωτικών δικαστηρίων για την εξέταση αδικημάτων που διαπράχθηκαν από κοινού από στρατιωτικό προσωπικό και πολίτες, ακόμη και εκτός του πλαισίου των στρατιωτικών τους καθηκόντων.
Ο προσφεύγων είχε δεσμευτεί να δικαστεί ενώπιον των στρατιωτικών δικαστηρίων βάσει των νομικών διατάξεων όσον αφορά τη δικαιοδοσία των δικαστηρίων αυτών, ελλείψει οποιασδήποτε εκτίμησης των ατομικών συνθηκών της υπόθεσής τους, πέραν του γεγονότος ότι ένας από τους κατηγορούμενους υπηρετούσε τον εν λόγω χρόνο στο στρατό.
Ωστόσο, έπρεπε να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες, όπως το γεγονός ότι δεν διαπράχθηκε παράβαση εναντίον των ενόπλων δυνάμεων ή υπεξαίρεση σε βάρος της στρατιωτικής περιουσίας. Έτσι, η ανάγκη να εκδικαστεί η συγκεκριμένη υπόθεση από στρατιωτικό δικαστήριο δεν μπορεί να θεωρηθεί απόλυτη και επιτακτική. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η Κλήση όλων των κατηγορουμένων να δικαστούν ενώπιον ενός πολιτικού « «επιτακτικοί λόγοι» για να δικαιολογήσουν τη εκδίκαση υπόθεσης απλού πολίτη από στρατιωτικό ποινικό δικαστήριο στην παρούσα υπόθεση. Σημείωσε επίσης ότι το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο δεν είχε πλήρη δικαιοδοσία να επανεξετάσει την υπόθεση. Δεδομένου ότι η αποκλειστική δικαιοδοσία των στρατιωτικών δικαστηρίων απορρέει απευθείας από τις διατάξεις του νόμου, η αναίρεση του προσφεύγοντος στο δικαστήριο αυτό δεν θα μπορούσε να αλλάξει τη διαδικασία.
Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι αμφιβολίες του προσφεύγοντος σχετικά με την ανεξαρτησία και την αμεροληψία των στρατιωτικών δικαστηρίων θα μπορούσαν να θεωρηθούν αντικειμενικά δικαιολογημένες. Συνεπώς, υπήρξε παραβίαση του άρθρου 6§ 1 της σύμβασης.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Βουλγαρία πρέπει να καταβάλει στον προσφεύγοντα 2.500 ευρώ για ηθική βλάβη και 1.500 ευρώ για έξοδα και δαπάνες.
