Παράνομη παρεμπόδιση κατασκευής τόπου λατρείας μαρτύρων του Ιεχωβά. Παραβιάσεις της ΕΣΔΑ
ΑΠΟΦΑΣΗ
Θρησκευτικό Δόγμα Μαρτύρων Ιεχωβά Βουλγαρίας κατά Βουλγαρίας της 10.11.20 (αρ. προσφ. 5301/11)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Δικαίωμα πιστών του δόγματος των μαρτύρων του Ιεχωβά για ελεύθερη έκφραση της πίστης τους και απόκτηση δικού τους τόπου λατρείας. Ελευθερία θρησκείας και ελευθερία του συνέρχεσθαι.
Η προσφεύγουσα είναι οργάνωση Μαρτύρων του Ιεχωβά στην Βουλγαρία. Αποφάσισε την ανέγερση ναού για τους πιστούς, της σε ακίνητο ιδιοκτησίας της. Ο Δήμαρχος με απόφαση του, ανέστειλε τα έργα ανοικοδόμησης λόγω παραβίασης πολεοδομικών διατάξεων.
Εκδόθηκε δικαστική απόφαση που επέτρεπε την συνέχιση της κατασκευής, όμως ο Δήμαρχος κατά παράλειψη νόμιμης οφειλόμενης ενέργειας παρέλειψε να εκδώσει απόφαση συνέχισης των έργων, αντ’αυτού κατήγγειλε δημόσια το δόγμα των Μαρτύρων του Ιεχωβά ως θρησκεία με αρνητικές επιπτώσεις στους πιστούς. Τα εγχώρια δικαστήρια δεν έκριναν παράνομη την άρνηση του Δημάρχου να άρει την αναστολή.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι στο βαθμό που το αποτέλεσμα αυτών των μέτρων και διαδικασιών ήταν η αδυναμία του προσφεύγοντος να κατασκευάσει ένα τόπο λατρείας σε ακίνητο ιδιοκτησίας του, αυτά τα μέτρα συνιστούσαν παρέμβαση στα δικαιώματα του προσφεύγοντος στο δικαίωμα της ελευθερίας της θρησκείας. Τα εγχώρια διοικητικά δικαστήρια δεν έλαβαν υπόψιν το βασικό επιχείρημα ότι το κίνητρο της παρεμπόδισής της ανοικοδόμησης, υποκινούνταν από την αντίθεση του δημάρχου με το δόγμα των μαρτύρων του Ιεχωβά .
Κατά το Στρασβούργο η δυνατότητα χρήσης κτιρίων ως χώρων λατρείας είναι σημαντική για τη συμμετοχή στη ζωή της θρησκευτικής κοινότητας και για το δικαίωμα εκδήλωσης της θρησκείας.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η μη δικαίωση του προσφεύγοντος από τα διοικητικά δικαστήρια ήταν παράνομη και συνιστούσε παραβίαση του δικαιώματος θρησκευτικής ελευθερίας (άρθρο 9) σε συνδυασμό με το άρθρο 11 της ΕΣΔΑ (ελευθερία του συνέρχεσθαι).
Το Στρασβούργο επιδίκασε ποσό 3.000 ευρώ για αποζημίωση, 1.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 5.600 ευρώ για έξοδα και δαπάνες.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 9
Άρθρο 11
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφυγή αφορούσε καταγγελία βουλγαρικής οργάνωσης, «Θρησκευτικό Δόγμα των Μαρτύρων του Ιεχωβά Βουλγαρίας», για το ότι οι αρχές την εμπόδισαν να κατασκευάσει ένα θρησκευτικό χώρο λατρείας σε ακίνητο ιδιοκτησίας της.
Το 2001, τρία μέλη του προσφεύγοντος αγόρασαν ένα οικόπεδο το οποίο βρίσκεται στην πόλη της Βάρνα. Το ακίνητο προορίστηκε για ανοικοδόμηση μετά από απόφαση του δημάρχου. Μετά από αμφισβήτηση της δημοτικής απόφασης από γείτονες που ζουν κοντά στην εν λόγω έκταση, η οργάνωση απέκτησε τίτλο ιδιοκτησίας επί του οικοπέδου το 2006 και άρχισε να κατασκευάζει χώρο λατρείας στο οικόπεδο το 2007.
Ωστόσο, οι τοπικές αρχές πραγματοποίησαν στη συνέχεια επιθεώρηση του εργοταξίου και διαπίστωσαν παραβιάσεις των σχετικών πολεοδομικών διατάξεων, και επιβλήθηκε διοικητικό πρόστιμο στην οργάνωση και ο δήμαρχος διέταξε την αναστολή των έργων ανοικοδόμησης τον Ιούλιο του 2007. Η οργάνωση απέτυχε να αμφισβητήσει την απόφαση αναστολής των έργων ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων.
Το 2009 η οργάνωση ζήτησε από το δήμαρχο της Βάρνας να επιτρέψει τη συνέχιση των έργων, τονίζοντας ότι είχε συμμορφωθεί με όλες τις προηγούμενες αποφάσεις που είχε εκδώσει ο δήμαρχος. Ελλείψει απάντησης, τρεις δικαστικές διαδικασίες κινήθηκαν. Σε μια από τις διαδικασίες, το δικαστήριο διαπίστωσε, τον Δεκέμβριο του 2010, ότι η σιωπή του δημάρχου ήταν παράνομη, παρέπεμψε την υπόθεση στον δήμαρχο και τον διέταξε να εκδώσει απόφαση σχετικά με το αίτημα της οργάνωσης. Τον Σεπτέμβριο του 2011 ο δήμαρχος αρνήθηκε ρητά να επιτρέψει την συνέχιση των εργασιών και τα δικαστήρια απέρριψαν την επακόλουθη ένσταση στην αρνητική απόφαση του δημάρχου.
Παράλληλα, τα δικαστήρια εξέτασαν μια επιπρόσθετη ένσταση των γειτόνων στην απόφαση του δημάρχου το 2001. Τα δικαστήρια διαπίστωσαν ότι η απόφαση ήταν παράνομη, μια απόφαση η οποία έγινε δεκτή το 2010 μετά από έφεση της προσφεύγουσας οργάνωσης, η οποία είχε προσχωρήσει στη διαδικασία ως τρίτο μέρος.
Σε όλες αυτές τις διαδικασίες, τα δικαστήρια απέρριψαν τον ισχυρισμό της οργάνωσης για διακριτική μεταχείριση και την ύπαρξη απώτερου κινήτρου πίσω από την άρνηση να δοθεί οικοδομική άδεια.
Εν τω μεταξύ, το 2007, ένα γνωστό βουλγαρικό εθνικιστικό πολιτικό κόμμα πραγματοποίησε διαμαρτυρία μεγάλης κλίμακας κατά του οικοδομικού έργου και ο δήμος εξέδωσε δήλωση προς υποστήριξη των διαμαρτυριών, η οποία στη συνέχεια δημοσιεύθηκε σε τοπική εφημερίδα. Το 2009, ο δήμαρχος δήλωσε σε τοπικό Διαδικτυακό κανάλι ότι οι κάτοικοι της Βάρνας είχαν το δικαίωμα να διαμαρτυρηθούν κατά της κατασκευής του χώρου λατρείας της προσφεύγουσας οργάνωσης και ότι ο ίδιος δεν επιθυμούσε να εκδώσει απόφαση η οποία θα τους επέτρεπε να συνεχίσουν της εργασίες.
Η οργάνωση κατέθεσε επίσης αγωγή αποζημίωσης κατά του δήμου το 2001 σε σχέση με την αναστολή των οικοδομικών έργων, η οποία διήρκεσε μεταξύ Οκτωβρίου 2009 και Νοεμβρίου 2011.
Βασιζόμενη κυρίως στο άρθρο 9 (ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας) και στο άρθρο 11 (ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, η προσφεύγουσα οργάνωση παραπονέθηκε ότι οι αρχές την εμπόδισαν να κατασκευάσει το χώρο λατρείας της με σκοπό να τον χρησιμοποιήσουν για τις θρησκευτικές συναντήσεις. Η προσφεύγουσα υποστήριξε ειδικότερα ότι ο δήμαρχος, ο οποίος είχε εκφράσει δημόσια υποστήριξη σχετικά με τις διαμαρτυρίες ενάντια στους Μάρτυρες του Ιεχωβά, είχε ενδώσει στην πίεση του κοινού και επέδειξε θρησκευτική αδιαλλαξία κατά την αναστολή των οικοδομικών εργασιών .
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι, μολονότι η Σύμβαση δεν εγγυάται το δικαίωμα να χορηγείται από τις αρχές τόπος λατρείας, οι περιορισμοί στην εγκατάσταση τόπων λατρείας μπορεί να αποτελούν παρέμβαση στο δικαίωμα που εγγυάται το άρθρο 9 της ΕΣΔΑ.
Εν προκειμένω, το Δικαστήριο σημείωσε ότι η προσφεύγουσα παραπονέθηκε ότι οι αρχές την εμπόδισαν συνεχώς, παράνομα και χωρίς βάσιμους λόγους, να κατασκευάσει τον τόπο λατρείας της.
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι τα καταγγελλόμενα μέτρα δεν σχετίζονται άμεσα με την ελευθερία της προσφεύγουσας οργάνωσης να εκδηλώσει τη πίστη της. Υπό την έννοια αυτή, τα επίμαχα μέτρα και οι εγχώριες διαδικασίες δεν αφορούσαν θέματα όπως η χορήγηση άδειας για την κατασκευή τόπου λατρείας, ή άδεια άσκησης της πίστης ενός ατόμου ή το κλείσιμο από τις αρχές ενός τόπου λατρείας. Ωστόσο, στο βαθμό που το αποτέλεσμα αυτών των μέτρων και διαδικασιών ήταν η αδυναμία της οργάνωσης να κατασκευάσει ένα τόπο λατρείας σε ακίνητο ιδιοκτησίας της, όπου θα συγκεντρώνονταν τα μέλη της για να εκφράσουν την πίστη τους, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι τα διάφορα μέτρα που πάρθηκαν συνιστούσαν παρέμβαση στα δικαιώματα της προσφεύγουσας οργάνωσης σύμφωνα με το άρθρο 9 της Σύμβασης.
Ως προς τις διαδικασίες σχετικά με τη απόφαση δημάρχου του 2001
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι σε αυτές τις δικαστικές διαδικασίες, που διήρκεσαν μεταξύ 19 Ιουνίου 2007 και 12 Ιουλίου 2010 και ασκήθηκαν από ορισμένους γείτονες, ο δήμος υπερασπίστηκε τη νομιμότητα της απόφασης του 2001, η οποία χαρακτήρισε το οικόπεδο της προσφεύγουσας οργάνωσης ως οικοδομήσιμο.
Ως προς τις διαδικασίες σχετικά με την αναστολή της κατασκευής του τόπου λατρείας της οργάνωσης
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι τα έργα ανοικοδόμησης της προσφεύγουσας οργάνωσης ανεστάλησαν με εντολή του δημάρχου της 9ης Ιουλίου 2007. Η εντολή αυτή βασίστηκε σε μια νομική διάταξη γενικής εφαρμογής, με την αιτιολογία ότι είχαν προχωρήσει κατά παράβαση των σχετικών πολεοδομικών διατάξεων. Η προσφεύγουσα οργάνωση άσκησε μεταγενέστερες δικαστικές διαδικασίες και αμφισβήτησε την σιωπηρή άρνηση του δημάρχου να άρει την απόφαση αναστολής των οικοδομικών έργων. Το Δικαστήριο παρατήρησε, ότι τον Σεπτέμβριο του 2009, ο δήμαρχος αναφέρθηκε επανειλημμένα και εξέφρασε δημόσια την πρόθεσή του να μην επιτρέψει την συνέχιση της κατασκευής του τόπου λατρείας της οργάνωσης. Αυτό ακολούθησε μια δημόσια δήλωση που είχε εκδώσει το δημοτικό συμβούλιο νωρίτερα, κατά την οποία το συλλογικό όργανο είχε εκφράσει την αντίθεσή του στην κατασκευή του τόπου λατρείας του προσφεύγουσας, ειδικά για τους λόγους ότι η θρησκεία της θεωρήθηκε «ξένη» και ότι διαδίδει «αμφίβολες θρησκευτικές αξίες». Επιπλέον, ο δήμαρχος σιωπηρά αρνούνταν συνεχώς να απαντήσει στα αιτήματα της οργάνωσης για άρση της αναστολής, μέχρι τις 20 Σεπτεμβρίου 2011, όταν τελικά αρνήθηκε ρητά να επιτρέψει τη συνέχιση των οικοδομικών έργων.
Επιπλέον, για την διαδικασία ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων στα οποία η προσφεύγουσα είχε προσφύγει με ένσταση κατά της σιωπηρής άρνησης του δημάρχου, χρειάστηκαν περισσότεροι από 13 μήνες και 3 χωριστές δικαστικές αποφάσεις για να αποφασίσει το εγχώριο δικαστήριο για την προσφυγή, παρά την ύπαρξη σαφών νομικών διατάξεων και εσωτερικής νομολογίας για τα ερωτήματα σχετικά με το τι θεωρείται σιωπηρή άρνηση και τι αντιπροσώπευε μια έγκυρη διοικητική πράξη όταν ένα διοικητικό όργανο έχει δέσμια αρμοδιότητα από το νόμο για την έκδοση της. Το Δικαστήριο διαπίστωσε, στη βάση του συμπεράσματος του εγχώριου δικαστηρίου στην τελική απόφαση της 7ης Δεκεμβρίου 2010, ότι η προσφεύγουσα στερήθηκε παράνομα την ευκαιρία να συνεχίσει την κατασκευή του τόπου λατρείας. Με βάση τα άλλα στοιχεία που σχετίζονται, δηλαδή ότι στις 20 Ιουλίου 2009 η προσφεύγουσα είχε αποδείξει τη συμμόρφωση με τις πολεοδομικές διατάξεις για συνέχιση της κατασκευής και ότι στις 12 Ιουλίου 2010 ο δήμαρχος που όρισε το εν λόγω οικόπεδο ως «οικοδομήσιμο», έκρινε την κατασκευή του έργου ως παράνομη, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι μεσολάβησε διάστημα ενός έτους, περίοδος αρκετά μεγάλη και η παρεμπόδιση των έργων κατασκευής δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί «ανεκτή» ούτε κατά το εθνικό δίκαιο.
Ένας παράγοντας ιδιαίτερης σημασίας ήταν το γεγονός ότι όλα αυτά τα μέτρα ελήφθησαν στο πλαίσιο μιας δημόσιας έντονης αντίθεσης στην πρόθεση της προσφεύγουσας οργάνωσης να οικοδομήσει τον τόπο λατρείας της, λόγω των θρησκευτικών της δραστηριοτήτων και παρά τη δημόσια αντίθεση και τη ρητή συνάφεια των επιχειρημάτων που προέβαλε η οργάνωση στην εγχώρια δικαστική διαδικασία, δηλαδή ότι τα μέτρα που την εμπόδιζαν να κατασκευάσει τον τόπο λατρείας της υποκινούνταν από την αντίθεση στις θρησκευτικές της δραστηριότητες, τα διοικητικά δικαστήρια δεν ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό. Απέτυχαν να εξετάσουν τα αποδεικτικά στοιχεία και τα επιχειρήματα που υπέβαλε η οργάνωση ως προς αυτό, και να αποφανθούν σχετικά με την καταγγελία της προσφεύγουσας σχετικά με παραβίαση των δικαιωμάτων της βάσει των άρθρων 9 και 11 της Σύμβασης, περιορίζοντας αντ΄ αυτού την ανάλυσή τους σε αποκλειστική εξέταση των τυπικών νομικών λόγων για την σιωπηρή άρνηση του δημάρχου.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε επομένως ότι τα μέτρα αυτά, και το συγκεκριμένο πλαίσιο στο οποίο εφαρμόστηκαν, είχαν ως αποτέλεσμα σοβαρούς περιορισμούς στην ικανότητα της προσφεύγουσας οργάνωσης να ασκήσει την θρησκευτική ελευθερία της και να εκδηλώσει την πίστη της. Τα μέτρα ήταν είτε παράνομα, είτε αδικαιολόγητα, και ως εκ τούτου δεν ήταν απαραίτητα σε μια δημοκρατική κοινωνία. Κατά το Στρασβούργο η δυνατότητα χρήσης κτιρίων ως χώρων λατρείας είναι σημαντική για τη συμμετοχή στη ζωή κάθε θρησκευτικής κοινότητας και για το δικαίωμα εκδήλωσης της θρησκείας.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του δικαιώματος στην θρησκευτική ελευθερία (άρθρο 9 της ΕΣΔΑ), το οποίο ερμηνεύθηκε υπό το πρίσμα της προστασίας που παρέχει το δικαίωμα του άρθρου 11 της ΕΣΔΑ (ελευθερία του συνέρχεσθαι).
Δίκαιη ικανοποίηση: Το Δικαστήριο του Στρασβούργου επιδίκασε ποσό 3.000 ευρώ για αποζημίωση, 1.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 5.600 ευρώ για έξοδα και δαπάνες (επιμέλεια echrcaselaw.com).
