Ο περιορισμός των αιτούντων άσυλο σε ζώνη διέλευσης αερολιμένα για μεγάλο χρονικό διάστημα και υπό άθλιες συνθήκες, παραβίασε την ΕΣΔΑ.
ΑΠΟΦΑΣΗ
Z.A. κ.α. κατά Ρωσίας της 21/11/2019 (με αρ. 61411/15)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Παραμονή τεσσάρων ανδρών για μεγάλο χρονικό διάστημα στη ζώνη διέλευσης του αεροδρομίου της Μόσχας, ενόσω οι αρχές εξέταζαν τις αιτήσεις ασύλου τους. Κανένας από αυτούς, τελικά, δεν παρέμεινε στη Ρωσία. Ομόφωνη παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία και ασφάλεια και της απαγόρευσης απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ειδικότερα ότι το άρθρο 5 εφαρμόζεται στην περίπτωση των προσφευγόντων καθώς η παρουσία τους στην ζώνη διέλευσης δεν ήταν εθελοντική, είχαν αφεθεί χωρίς καμία συνδρομή για όλη τη διάρκεια της διαμονής τους εκεί, η οποία διήρκεσε μεταξύ 5 και 19 μηνών ανάλογα με τον προσφεύγοντα, δεν υπήρχε ρεαλιστική προοπτική να μπορούν να εγκαταλείψουν τη ζώνη και οι αρχές δεν είχαν τηρήσει την εθνική νομοθεσία για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο.
Λόγω της έλλειψης νομικής βάσης για τον εγκλεισμό τους στη ζώνη διέλευσης, και ενώ η κατάσταση τους χειροτέρεψε λόγω του ότι αντιμετώπισαν εμπόδια στη πρόσβαση στο σύστημα ασύλου, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση των δικαιωμάτων των προσφευγόντων που προστατεύονται από το άρθρο 5 § 1.
Παράλληλα, οι συνθήκες που διέμεναν οι προσφεύγοντες ήταν φρικτές, αφού έπρεπε να κοιμούνται στη ζώνη διέλευσης, μια περιοχή με πολύ κόσμο και συνεχώς φωτισμένη, χωρίς πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγιεινής ή μαγειρέματος. Παραβίαση του άρθρου 3, καθώς η μεταχείριση στην οποία είχαν υποβληθεί ήταν εξευτελιστική. Σύμφωνα, άλλωστε, με το Δικαστήριο, η απαγόρευση της απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης είναι θεμελιώδης αξία στις δημοκρατικές κοινωνίες και είναι μια πολιτισμική αξία που συνδέεται στενά με το σεβασμό προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η οποία αποτελεί μέρος της ίδιας της ουσίας της Σύμβασης.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 3
Άρθρο 5
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες είναι τέσσερα άτομα, ο Z.A., ιρακινός υπήκοος, ο M.B., ο οποίος είναι κάτοχος διαβατηρίου που εκδόθηκε από την Παλαιστινιακή Αρχή, ο Α.Μ., υπήκοος της Σομαλίας και ο Hasan Yasien, Σύριος υπήκοος. Γεννήθηκαν το 1987, 1988, 1981 και 1975 αντίστοιχα.
Ταξιδεύοντας ξεχωριστά ο ένας υπό διαφορετικές συνθήκες, οι προσφεύγοντες τελικά έφτασαν στο αεροδρόμιο Sheremetyevo της Μόσχας, όπου τους απαγορεύθηκε η είσοδος στη Ρωσία από τις συνοριακές αρχές.
Ζήτησαν το καθεστώς του πρόσφυγα στη Ρωσία, χωρίς επιτυχία. Τρεις από αυτούς πέρασαν από πέντε έως και επτά μήνες το 2015/2016 στη ζώνη διέλευσης του αερολιμένα, ενώ ο Α.Μ. βρίσκονταν εκεί για ένα έτος και εννέα μήνες.
Ο Z.A. και ο κ. Yasien κρίθηκαν τελικά ότι δικαιούνται διεθνούς προστασίας από το γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες («UNHCR»), στη Δανία και τη Σουηδία. Αποχώρησαν από το αεροδρόμιο τον Μάρτιο και τον Μάιο του 2016 αντίστοιχα.
Ο Μ.Β. έφυγε από τη ζώνη διέλευσης για να πετάξει προς την Αίγυπτο τον Φεβρουάριο του 2016 ενώ ο Α.Μ. έφυγε για το Mogadishu τον Μάρτιο του 2017, αφ’ ότου έχασε κάθε ελπίδα να αποκτήσει καθεστώς πρόσφυγα στη Ρωσία.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 5 § 1
Το Δικαστήριο σημείωσε τις ανησυχίες που εξέφρασαν οι κυβερνήσεις της Ρωσίας και της Ουγγαρίας ως πολιτική αγωγή, και συμφώνησε ότι η υπόθεση έπρεπε να εξεταστεί στο πλαίσιο των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα κράτη αναφορικά με την εισροή μεγάλου αριθμού προσφύγων και μεταναστών.
Ωστόσο, το Δικαστήριο έκρινε ότι η υπόθεση δεν είχε καμία σχέση με το αν το δικαίωμα ασύλου ήταν καταχωρημένο στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, αλλά ότι αφορούσε τη νομική βάση για τους προσφεύγοντες οι οποίοι κρατούνταν στο αεροδρόμιο και τις συνθήκες περιορισμού τους εκεί.
Εφαρμογή του άρθρου 5
Το Δικαστήριο επανέλαβε την προηγούμενη νομολογία ότι έπρεπε να ληφθούν υπόψη τέσσερις παράγοντες για τη διαφοροποίηση μεταξύ του περιορισμού της ελευθερίας μετακίνησης και της στέρησης της ελευθερίας αναφορικά με αλλοδαπούς που περιορίζονται στις ζώνες διέλευσης αεροδρομίων και στα κέντρα υποδοχής. Αυτοί οι παράγοντες ήταν: η ατομική κατάσταση και οι επιλογές των προσφευγόντων· το εφαρμοστέο νομικό καθεστώς και ο σκοπός του · η διάρκεια του μέτρου και της διαδικαστικής προστασίας · και τη φύση και ο βαθμός των πραγματικών περιορισμών.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε, μεταξύ άλλων, ότι η παρουσία των προσφευγόντων στο αεροδρόμιο δεν υπήρξε εθελοντική, ενώ οι ρωσικές αρχές είχαν δικαίωμα να διεξάγουν ελέγχους επί των απαιτήσεών τους πριν αποφασίσουν να τις αποδεχθούν. Ο σκοπός μιας ζώνης διέλευσης ήταν να κρατήσει τους ανθρώπους εν αναμονή της λήψης απόφασης και οι αρχές δεν είχαν προσπαθήσει να τους στερήσουν την ελευθερία. Τα κράτη είχαν επίσης το δικαίωμα να διεξάγουν τέτοιες διαδικασίες και η αναμονή για σύντομο χρονικό διάστημα εν αναμονή της ολοκλήρωσής τους, δεν αποτελούσε στέρηση της ελευθερίας.
Ωστόσο, η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να διαβεβαιώσει ότι υπήρχαν νομικές εγγυήσεις σχετικά με το χρόνο που απαιτείται για τη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου των προσφευγόντων και για το μέγιστο χρονικό διάστημα παραμονής τους στη ζώνη διέλευσης. Δεν τηρήθηκαν οι απαιτήσεις που ορίζονται από το νόμο: για παράδειγμα οι προσφεύγοντες δεν έλαβαν πιστοποιητικά για να δείξουν ότι οι αιτήσεις τους για άσυλο είχαν εξετασθεί από την μεταναστευτική αρχή και είχαν αφεθεί στην τύχη τους, ενώ παράλληλα δεν τους προσέφεραν κάποια στέγη.
Η διάρκεια ενός περιορισμού ήταν επίσης ένα σημαντικό σημείο που πρέπει να εξεταστεί. Στην περίπτωση αυτή, η επεξεργασία και οι μεταγενέστερες δικαστικές αποφάσεις σχετικά με τα αιτήματά τους για άσυλο δεν ήταν καθόλου γρήγορες, όπως οι προσφεύγοντες είχαν διαμείνει στη ζώνη διέλευσης από πέντε έως και 21 μήνες ανάλογα με τις περιστάσεις τους.
Όσον αφορά τους περιορισμούς, το Δικαστήριο σημείωσε ότι η ζώνη παρακολουθείτο συνεχώς από τη συνοριακή φρουρά Service, παρακλάδι της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας. Η ελεύθερη κυκλοφορία των προσφευγόντων ήταν πολύ περιορισμένη, κατά τρόπο παρόμοιο με ορισμένους τύπους ιδρυμάτων κράτησης.
Σε αντίθεση με τη ζώνη διέλευσης των συνόρων, η έξοδος από το αεροδρόμιο θα απαιτούσε μεγάλο προγραμματισμό και οργάνωση και το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η κυβέρνηση δεν είχε τεκμηριώσει τον ισχυρισμό της ότι οι προσφεύγοντες ήταν ελεύθεροι να φύγουν ανά πάσα στιγμή.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το άρθρο 5 εφαρμόζεται στην περίπτωση των προσφευγόντων.
Συμβατότητα της στέρησης της ελευθερίας από τους προσφεύγοντες με το άρθρο 5
Το Δικαστήριο επεσήμανε τα επιχειρήματα των προσφευγόντων και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ότι δεν υπήρξε νομική βάση για τον περιορισμό των ανδρών στη ζώνη διέλευσης, κάτι που η κυβέρνηση ουσιαστικά δεν αμφισβήτησε.
Μετά την εξέταση του σχετικού νόμου, το Δικαστήριο δεν θα μπορούσε να βρει κανένα ίχνος οποιασδήποτε διάταξης που θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως δικαιολογία για τη στέρηση της ελευθερίας των προσφευγόντων. Μόνο για αυτόν τον λόγο υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 της Σύμβασης.
Ωστόσο, η κατάσταση τους επιδεινώθηκε από το γεγονός ότι η πρόσβασή τους στο σύστημα ασύλου είχε παρεμποδιστεί, καθώς δεν υπήρχαν διαθέσιμες πληροφορίες στη ζώνη διέλευσης σχετικά με τις διαδικασίες ασύλου και η πρόσβαση τους σε νομική συνδρομή είχε περιοριστεί σημαντικά. Επιπλέον, είχαν αντιμετωπίσει σοβαρές καθυστερήσεις κατά την προσπάθεια υποβολής και καταχώρησης των αιτήσεων ασύλων τους, δεν είχαν λάβει τα απαιτούμενα πιστοποιητικά εξέτασης και υπήρχαν καθυστερήσεις στην κοινοποίηση ορισμένων από τις επίσημες αποφάσεις σε αυτούς. Κρατούνταν επίσης σε έναν χώρο ο οποίος σαφώς δεν ήταν κατάλληλος και η διάρκεια της παραμονής τους ήταν υπερβολική.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλοι οι προσφεύγοντες υπέστησαν παραβίαση των δικαιωμάτων τους βάσει του άρθρου 5 § 1.
Άρθρο 3
Πολλά κράτη αντιμετώπισαν εισροή αιτούντων ασύλου και μεταναστών και το Δικαστήριο δεν υποτίμησε το βάρος και την πίεση που ασκούσε αυτό στις κυβερνήσεις. Ήταν ιδιαίτερα ενήμερο για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι αρχές στην υποδοχή των αιτούντων άσυλο σε μεγάλα διεθνή αεροδρόμια.
Ωστόσο, η απαγόρευση της απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης είναι θεμελιώδης αξία στις δημοκρατικές κοινωνίες και είναι μια πολιτισμική αξία που συνδέεται στενά με το σεβασμό προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η οποία αποτελεί μέρος της ίδιας της ουσίας της Σύμβασης.
Στην περίπτωση των προσφευγόντων ήταν σαφές ότι οι συνθήκες υπό τις οποίες διέμεναν στη ζώνη διέλευσης του αεροδρομίου ήταν ακατάλληλη για μια αναγκαστική και μακρόχρονη διαμονή. Το γεγονός ότι έπρεπε να κοιμούνται στο πάτωμα σε μια συνεχώς φωτισμένη, πολυσύχναστη και θορυβώδη ζώνη διέλευσης αεροδρομίου, χωρίς πρόσβαση σε εγκαταστάσεις μαγειρέματος ή ντους και χωρίς υπαίθριες δραστηριότητες ή ιατρική ή κοινωνικής αρωγής, δεν πληρούσε τα ελάχιστα πρότυπα σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η κατάσταση επιδεινώθηκε από το γεγονός ότι οι προσφεύγοντες έπρεπε να βασιστούν στα δικά τους μέσα, ανεξάρτητα από τους εσωτερικούς κανόνες της Ρωσίας για τις διαδικασίες ασύλου. Τρεις από τους προσφεύγοντες είχαν τελικά αναγνωριστεί από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ότι είχαν ανάγκη από διεθνή προστασία, γεγονός που υποδηλώνει ότι η αγωνία που βίωσαν από τα εν λόγω γεγονότα είχε ενταθεί.
Λαμβανόμενες από κοινού οι άθλιες συνθήκες της κράτησής τους, τις οποίες έπρεπε να υπομείνουν για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και η πλήρης αποτυχία των αρχών να τους φροντίσουν, αποτελούσε εξευτελιστική μεταχείριση, κατά παράβαση του δικαιώματος κάθε προσφεύγοντος βάσει του άρθρου 3 της Σύμβασης.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ρωσία έπρεπε να καταβάλει 20.000 ευρώ στον Z.A. και στον κ. Yasien όσον αφορά την ηθική τους βλάβη, 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη στον Μ.Β και 26.000 ευρώ για ηθική βλάβη στον Α.Μ.
Το Δικαστήριο επίσης επιδίκασε από κοινού στους προσφεύγοντες 19.000 ευρώ για τα έξοδα και δαπάνες.
