Ο κατ΄ οίκον περιορισμός ισοδυναμεί με φυλάκιση

ΑΠΟΦΑΣΗ:

Buzadji κατά Δημοκρατίας της Μολδαβίας της 05.07.2016 (αριθ. Προσφ. 23755/07)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Σταθερό σε αυτήν την νομολογία του ΕΔΔΑ αναγνώρισε και στην υπόθεση αυτή ότι ο περιορισμός της κατοικίας ισοδυναμεί με την αποφυγή της ελευθερίας και δεν διαφοροποιείται από την ποινή φυλάκισης. Επιπλέον, πρέπει να καταβάλλεται ιδιαίτερη προσοχή για την επιβολή και τη συνέχιση της προσωρινής κράτησής του. Η ΕΔΔΑ έκρινε ότι η ύπαρξη εύλογης υπόψειας για την εκτέλεση του εγκλήματος αποτελεί προϋπόθεση για την εγκυρότητα της κράτησης, αλλά μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα αυτό παύει να είναι αρκετό. Η αιτιολόγηση των αρμοδίων δικαστικών αρχών δεν αρκεί να είναι στερεότυπη και αφηρημένη, αλλά απαιτείται να αιτιολογείται πλήρως, διότι σε διαφορετική περίπτωση συνιστά – όπως εν προκειμένω – παράβαση του άρθρου 5 σχετικά με την προστασία του δικαιώματος στην ελευθερία.

ΣΧΟΛΙΟ-ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ:

α) Η κατοίκηση περιορίζεται με την τήρηση των φυλακών.

β) Για την επιβολή προσωρινής κράτησης στον κατηγορούμενο αρκεί η ύπαρξη εύλογης υπόψειας για την εκτέλεση του εγκλήματος, για τη συνέχιση της προσωρινής κράτησης δεν αρκεί η εύλογη υποψία.

ΔΙΑΤΑΞΗ:

Άρθρο 5 (δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια) της ΕΣΔΑ.

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ:

Ο αιτών, Petru Buzadji, είναι Μολδαβός υπήκοος, ο οποίος γεννήθηκε το 1947 και ζει στο Comrat (Μολδαβία). Ο κ. Η Buzadji ήταν μέτοχος και διευθυντής μιας κρατικής εταιρείας που προμηθεύει υγροποιημένο αέριο. Τον Ιούλιο του 2006 κινήθηκε ποινική έρευνα εναντίον του σχετικά με μια υποτιθέμενη ανεπιτυχή προσπάθεια εξαπάτησης της εταιρείας. Κατηγορήθηκε κυρίως ότι εισήγαγε ένα σύστημα εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου, με αποτέλεσμα η εταιρεία να υποστεί σημαντικές οικονομικές απώλειες. Κατά τη διάρκεια των επόμενων δέκα μηνών συνεργάστηκε με τις ανακριτικές αρχές σε μια σειρά περιπτώσεων, όταν κλήθηκε να εμφανιστεί ενώπιον τους. Οι υιοί του κ. Οι υποψήφιοι, οι οποίοι υπέστησαν υποψία και αυτοί κατά τη διάρκεια των ποινικών διαδικασιών, κλήθηκαν επίσης να εμφανιστούν ενώπιον των ανακριτικών αρχών, αλλά δεν ελήφθησαν υπόψη.

Ο προσφεύγων συνελήφθη στις 02.05.2007 και κατηγορήθηκε επισήμως στις 05.05.2007 για την απόπειρα μεγάλης υπεξαίρεσης των εμπορευμάτων που ανήκουν στην εταιρεία παροχής αερίου. Τέθηκε σε προσωρινή κράτηση δεδομένου της βαρύτητας των κατηγοριών εναντίον του, της πολυπλοκότητας της υπόθεσης και του κίνδυνου αθέμιτης σύμπραξης. Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο – και αργότερα το Εφετείο – απέρριψαν ως αβάσιμους και απίθανους τους λόγους που επικαλείται ο εισαγγελέας στην απόφασή προσωρινής κράτησής του, κυρίως λόγω του κινδύνου διαφυγής του και του φόβου επηρεασμού μαρτύρων ή και καταστροφής αποδεικτικών στοιχείων.

Η προσωρινή κράτηση στη συνέχεια επεκτάθηκε σε τέσσερις διαφορετικές περιπτώσεις: η πρώτη και η δεύτερη στις 16.05 και 05.06.2007, αντίστοιχα, λόγω της σοβαρότητας και της πολυπλοκότητας της υπόθεσης, όπως και λόγου του κινδύνου διαφυγής του και του φόβου επηρεασμού των μαρτύρων και παραποίησης των αποδεικτικών στοιχείων, η τρίτη φορά στις 26.06.2007, όταν το πρωτοβάθμιο δικαστήριο τον έθεσε σε κατ’ οίκον περιορισμό, υπογραμμίζοντας στην ουσία ότι δεν υπήρχαν λόγοι που να συνηγορούν στη συνέχιση της κράτησής του, και η τέταρτη φορά στις 29.06.2007, όταν το Εφετείο ακύρωσε την απόφαση της 26ης Ιουνίου, σχετικά με το αιτιολογικό ότι ο κ. Buzadji θα μπορούσε να διαφύγει, να επηρεάσει μάρτυρες, να παραποιήσει αποδεικτικά στοιχεία και συνεργαστεί με τους γιους του, αν βρισκόταν υπό κατ’ οίκον περιορισμό. Τα πολυάριθμα αιτήματα του προσφεύγοντος για απελευθέρωση, ιδίως για λόγους υγείας (είχε υποστεί καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό επεισόδιο πριν από την προσωρινή κράτησή του) απορρίφθηκαν όλα.

Τελικά, τον Ιούλιο του 2007, το Εφετείο έκανε δεκτό το αίτημα του κ. Buzadji να τεθεί υπό κατ’ οίκον περιορισμό, δηλώνοντας ότι δεν υπήρχαν λόγοι που να υποδεικνύουν ότι θα διαφύγει ή θα παρεμποδίσει τις έρευνες. Παρέμεινε υπό κατ’ οίκον περιορισμό μέχρι το Μάρτιο του 2008, όταν και αφέθηκε ελεύθερος με εγγύηση, με τα δικαστήρια να παρατηρούν ότι ο προσφεύγων βρισκόταν υπό κράτηση και υπό κατ’ οίκον περιορισμό για πάνω από δέκα μήνες συνολικά χωρίς να παραβεί οποιονδήποτε από τους περιορισμούς που του επιβλήθηκαν.

Ο προσφεύγων στη συνέχεια απαλλάχθηκε από τις κατηγορίες για τις οποίες είχε τεθεί υπό κράτηση από τον Μάιο 2007 μέχρι και τον Μάρτιο του 2008. Οι υιοί του επίσης αθωώθηκαν.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το ΕΔΔΑ εξέτασε δύο ζητήματα που έθεσε ο προσφεύγων, θεωρώντας ότι θα ήταν χρήσιμο να αναπτύξει περαιτέρω τη νομολογία του, σχετικά με την απαίτηση των εθνικών δικαστικών αρχών να δικαιολογήσουν τη συνέχιση της κράτησης και με τον σχετικό κατ’ οίκον περιορισμό.

Σύμφωνα με την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου σύμφωνα με το άρθρο 5 § 3, η ύπαρξη εύλογης υποψίας αποτελεί προϋπόθεση για την εγκυρότητα της συνεχιζόμενης κράτησης, αλλά, μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, δεν είναι πλέον αρκετό. Μετά από αυτό το χρονικό διάστημα, το Δικαστήριο έπρεπε να καθορίσει: πρώτον, αν συνέτρεχαν άλλοι λόγοι από τις δικαστικές αρχές που να δικαιολογούν τη στέρηση της ελευθερίας, και, δεύτερον, όπου τέτοιοι λόγοι ήταν «σχετικοί» και «επαρκείς», αν οι εθνικές αρχές επιδείκνυαν «ειδική επιμέλεια» για τη διεξαγωγή της δίκης. Το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι το ζήτημα του κατά πότε η δεύτερη σειρά των εγγυήσεων σύμφωνα με το άρθρο 5 § 3 εξαρτιόνταν σχετικά με την μάλλον ασαφή έννοια του «εύλογου χρονικού διαστήματος». Έτσι, το Δικαστήριο επιχειρηματολόγησε πειστικά για το συγχρονισμό της δεύτερης σειράς εγγυήσεων με τη πρώτη. Αυτό συνεπαγόταν ότι η απαίτηση από τον δικαστή ή άλλου αξιωματούχου, εξουσιοδοτημένου από το νόμο να ασκεί δικαστική εξουσία, να δώσει συναφείς και επαρκείς αιτιολογίες για την προσωρινή κράτηση – πέραν από την ύπαρξη εύλογης υποψίας – εφαρμόζονταν ήδη κατά τη στιγμή την απόφαση της πρώτης προσωρινής κράτησης, δηλαδή σε αυτή την περίπτωση αμέσως μετά τη σύλληψη.

Σχετικά με τον κατ’ οίκον περιορισμό, το Δικαστήριο επιβεβαίωσε τη νομολογία του, σύμφωνα με την οποία θεωρεί ότι ισοδυναμεί με στέρηση της ελευθερίας σύμφωνα με το άρθρο 5 της Σύμβασης. Επιπλέον, δεν δέχτηκε τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης ότι η αντίδραση του κ. Buzadji στον κατ’ οίκον περιορισμό του και η παράλειψη του να αμφισβητήσει το μέτρο ανέρχονταν σε παραίτηση από το δικαίωμά του στην ελευθερία. Με την κατάσταση της υγείας του να είχε επιδεινωθεί σημαντικά κατά την κράτηση και, με την απόρριψη των πολυάριθμων προσφυγών του για απελευθέρωση, ήταν κατανοητό ότι ήταν έτοιμος να κάνει παραχωρήσεις για να θέσει ένα τέλος σε αυτή την κατάσταση. Ως εκ τούτου, ο ίδιος βρισκόταν σε άσχημη κατάσταση όταν βρέθηκε υπό κατ’ οίκον περιορισμό. Ακόμη και αν υποθέσουμε ότι είχε δεχθεί να τεθεί υπό κατ’ οίκον περιορισμό, οι συνθήκες ήταν τέτοιες που μπορούσαν να οδηγήσουν στην απελευθέρωσή του, όπως υποστηρίζει η κυβέρνηση. Ούτε θα μπορούσε, όπως ισχυρίζεται η κυβέρνηση, να θεωρηθεί ως μια μορφή επανόρθωσης δυνάμει του άρθρου 5 § 5 της ΕΣΔΑ, αναφορικά με το δικαίωμα της αποζημίωσης. Το Δικαστήριο, ως εκ τούτου, ομόφωνα, απέρριψε την ένσταση της Κυβέρνησης σχετικά με τον μη χαρακτηρισμό του κ. Buzadji ως θύμα.

Το Δικαστήριο απέρριψε επίσης τον ισχυρισμό της κυβέρνησης ότι απαιτούνταν σοβαρότεροι λόγοι για να δικαιολογηθεί η προσωρινή κράτησή του σε συνηθισμένη εγκατάσταση φυλακών από εκείνη του κατ’ οίκον περιορισμού, ο οποίος θεωρείται πιο επιεικές μέτρο. Επανέλαβε ότι το άρθρο 5 δεν ρυθμίζει τις συνθήκες κράτησης, διευκρινίζοντας ότι τα κριτήρια για την εφαρμογή του εν λόγω άρθρου αναφέρονται μόνο στην έκταση του περιορισμού της ελευθερίας, και όχι στη ύπαρξη ή όχι ευνοϊκών συνθηκών και ανέσεων ή στο εσωτερικό καθεστώς στους διάφορους χώρους κράτησης. Έτσι, το Δικαστήριο έπρεπε να εφαρμόσει τα ίδια κριτήρια για όλη την περίοδο της κράτησης, ανεξάρτητα από το χώρο στον οποίο κρατούνταν ο προσφεύγων.

Τέλος, αναφορικά με τους λόγους απόφασης της προσωρινής κράτησης του κ. Buzadji, το Δικαστήριο έκρινε ότι η αιτιολόγηση των εθνικών δικαστηρίων για την εντολή και την παράταση της προσωρινής του κράτησης ήταν στερεότυπη και αφηρημένη, καθώς και ασυνεπής. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις τα εθνικά δικαστήρια (το πρωτοβάθμιο δικαστήριο και το Εφετείο) απέρριψαν ως αβάσιμους του ισχυρισμούς της εισαγγελίας αναφορικά με τον κίνδυνο διαφυγής του κ. Buzadji, τον επηρεασμό μαρτύρων και αναφορικά με τη παραποίηση των αποδεικτικών στοιχείων. Σε άλλες περιπτώσεις (με τη παράταση της προσωρινής κράτησης του κ. Buzadji στις 16 Μαΐου και στις 5 Ιουνίου 2007 αντίστοιχα) οι ίδιοι λόγοι είχαν γίνει αποδεκτοί από τα εθνικά δικαστήρια, χωρίς να έχει υπάρξει καμία εμφανής μεταβολή των περιστάσεων και χωρίς καμία πρόσθετη αιτιολογία. Ούτε στηρίζοντο πλέον στον κίνδυνο αθέμιτης σύμπραξης, ο οποίος ήταν, στην ουσία, ο μόνος σημαντικός λόγος που επικαλούνταν τα δικαστήρια για να παρατείνουν τη διάρκεια προσωρινής κράτησης του προσφεύγοντος. Πράγματι, όπως και στην περίπτωση της αρχικής εντολής προσωρινής κράτησης, δεν είχε γίνει από τα δικαστήρια καμία εκτίμηση και αξιολόγηση του χαρακτήρα του κ. Buzadji, του ήθους του, των περιουσιακών του στοιχείων και των δεσμών του με τη χώρα, και της συμπεριφοράς του, κατά τους πρώτους 10 μήνες των ποινικών ερευνών, όταν αυτός θα είχε αρκετό χρόνο για να συνεννοηθεί με τους υιούς του αν το επιθυμούσε. Αναφορικά με τις αποφάσεις του κατ’ οίκον περιορισμού, παρά τη διαπίστωση των δικαστηρίων ότι δεν συνέτρεχαν λόγοι για τη συνέχιση της κράτησής του, όπως ο φόβος φυγής του ή ο φόβος να παρακωλύσει την ποινική έρευνα, τα δικαστήρια, ωστόσο, διέταξαν τον κατ’ οίκον περιορισμό του τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2007.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η αιτιολόγηση της επιβολής και παράτασης της κράτησης του κ. Η Buzadji δεν ήταν ούτε σχετική ούτε επαρκής, κατά παράβαση του άρθρου 5 § 3 του ΕΣΔΑ και καταδίκασε τη Δημοκρατία της Μολδαβίας να καταβάλει στον προσφεύγοντα το ποσό των 3.000 ευρώ για τη ζημία που υπέστη ηθική βλάβη και 4.837 ευρώ για δικαστικές δαπάνες και δαπάνες.