Νεκροψία και εκτεταμένη αφαίρεση οργάνων νεκρού νεογέννητου χωρίς τη συναίνεση της μητέρας! Παραβίαση οικογενειακής ζωής και θρησκευτικής ελευθερίας
ΑΠΟΦΑΣΗ
Polat κατά Αυστρίας της 20.07.2021 (αριθ. προσφ. 12886/16)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ιατρικές πράξεις χωρίς συναίνεση ακόμα και μετά θάνατο. Ιατρική έρευνα. Δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή και ελευθερία της θρησκείας.
Η προσφεύγουσα με μουσουλμανικές θρησκευτικές πεποιθήσεις γέννησε αγόρι που απεβίωσε 2 ημέρες μετά την γέννηση. Ενημερώθηκε από τις αρχές του νοσοκομείου για την ανάγκη διενέργειας νεκροψίας για ιατρικούς λόγους όχι όμως για την έκταση αυτής. Γνωστοποίησε ότι το νεογέννητο έπρεπε να ταφεί ακέραιο σύμφωνα με τις θρησκευτικές παραδόσεις των μουσουλμάνων. Παρά ταύτα τα όργανά του αφαιρέθηκαν και αποδόθηκαν στην μητέρα μόνο μετά από κατάθεση σχετικής αγωγής. Τα εγχώρια δικαστήρια απέρριψαν την αγωγή της για αποζημίωση. Άσκησε καταγγελία για παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία της θρησκείας και παραβίαση της οικογενειακής ζωής.
Το Στρασβούργο ανέφερε ότι μια νεκροψία θα μπορούσε να διεξαχθεί ενάντια στις επιθυμίες των συγγενών προς το συμφέρον της επιστήμης και της δημόσιας υγείας με σεβασμό όμως στη γνώμη τους όταν υπάρχει άρνηση, και με αξιολόγηση της ισορροπίας μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού συμφέροντος. Στην παρούσα υπόθεση έκρινε ότι η νεκροψία και η αφαίρεση οργάνων ενάντια στις θρησκευτικές πεποιθήσεις της προσφεύγουσας συνιστούσε παραβίαση του δικαιώματος της ελευθερίας της θρησκείας (άρθρο 9 της ΕΣΔΑ).
Επίσης διαπίστωσε ότι η προσφεύγουσα δεν είχε ενημερωθεί για την έκταση της νεκροψίας και την αφαίρεση των οργάνων και έκρινε ότι η μη αποκάλυψη των πληροφοριών στην προσφεύγουσα είχε οδηγήσει σε παραβίαση του δικαιώματος της στην οικογενειακή ζωή (άρθρο 8 της ΕΣΔΑ).
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε ποσό 38.800 ευρώ περίπου για ψυχική οδύνη και για έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 8
Άρθρο 9
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα, Leyla Polat, είναι Αυστριακή υπήκοος η οποία γεννήθηκε το 1974 και ζει στο Bregenz (Αυστρία).
Το 2006 η προσφεύγουσα έμεινε έγκυος. Ιατρικές εξετάσεις διέγνωσαν ότι το κυοφορούμενο ήταν πιθανό να γεννηθεί με αναπηρία πάσχοντας από το σύνδρομο Prune-Belly. Γέννησε πρόωρα στις 3 Απριλίου 2007. Ο γιός της, Υ.Μ., πέθανε από εγκεφαλική αιμορραγία δύο ημέρες αργότερα. Οι γιατροί ζήτησαν από την προσφεύγουσα και τον σύζυγό της την άδεια να πραγματοποιήσουν μεταθανάτια ιατροδικαστική εξέταση (νεκροψία), προς το συμφέρον της επιστήμης. Αρνήθηκαν, καθώς ήθελαν να θάψουν το παιδί τους σύμφωνα με τις μουσουλμανικές θρησκευτικές πεποιθήσεις τους, οι οποίες απαιτούσαν το σώμα να παραμείνει άθικτο. Ο θεράπων ιατρός τους είπε ότι θα έπρεπε να γίνει σε κάθε περίπτωση για να διευκρινιστούν οι ακριβείς λόγοι για το θάνατο του γιου τους.
Στις 6 Απριλίου 2007 πραγματοποιήθηκε η νεκροψία στο Περιφερειακό Νοσοκομείο Feldkirch. Πρακτικά όλα τα εσωτερικά όργανα αφαιρέθηκαν, μαζί με το ουροποιητικό σύστημα, και οι κοιλότητες γέμισαν με βαμβάκι. Το σώμα του αγοριού επέστρεψε στους γονείς του. Η προσφεύγουσα ισχυρίστηκε ότι δεν είχαν ενημερωθεί σχετικά με την έκταση της εξέτασης και δεν μπορούσαν να δουν την έκταση της επέμβασης καθώς το σώμα είχε ντυθεί. Πιστεύοντας ότι το σώμα πρέπει να είναι σε άθικτη κατάσταση για ταφή, οι γονείς το πήραν στην Τουρκία για ταφή.
Κατά τη διάρκεια της κηδείας, αποκαλύφθηκε η έκταση της επέμβασης στο σώμα του αγοριού, οδηγώντας σε αναστάτωση και ταραχή τους διοργανωτές της τελετής και αυτούς που πενθούσαν. Το αγόρι έπρεπε να ταφεί σε άλλο χωριό χωρίς θρησκευτική τελετουργική πλύση και ισλαμική τελετή, με επιπλέον κόστος για τους γονείς. Τα όργανα του Y.M. – μετά από μια αρχική άρνηση από το νοσοκομείο ότι είχαν αφαιρεθεί – επιστράφηκαν στην προσφεύγουσα λίγο αργότερα μετά από πολλά αιτήματα της και παρέμβαση του περιφερειακού διαμεσολαβητή ασθενών. Τα έθαψε στον τάφο του γιου της στην Τουρκία.
Η προσφεύγουσα προσέφυγε εναντίον της εταιρείας διαχείρισης νοσοκομείου, ζητώντας αποζημίωση. Το περιφερειακό δικαστήριο του Feldkirch έκανε δεκτό τον αρχικό ισχυρισμό, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρξε επιστημονικό ενδιαφέρον για τη διενέργεια της ιατροδικαστικής εξέτασης και έγινε χωρίς τη συγκατάθεση των γονέων. Ωστόσο, η προσφεύγουσα έχασε την υπόθεση στο δεύτερο βαθμό και το Εφετείο του Ίνσμπρουκ απέρριψε την αγωγή.
Στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο, οι πραγματογνώμονες ισχυρίστηκαν ότι η νεκροψία ήταν απαραίτητη για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση του συνδρόμου Prune-Belly ή να διευκρινίσει τις αλλοιώσεις στην κοιλιά, στους πνεύμονες και στον εγκέφαλο που δεν ήταν σαφώς αναγνωρίσιμες, ή να αναγνωριστεί η επίδραση της νόσου στα όργανα. Σημειώθηκε ότι στην περίπτωση μεταθανάτιων εξετάσεων σε έμβρυα ή νεκρά νεογέννητα, η αφαίρεση και η συντήρηση των οργάνων ήταν απαραίτητη και ως εκ τούτου συνήθης πρακτική. Ωστόσο, το πρωτοβάθμιο δικαστήριο έκανε δεκτή την αξίωση και επιδίκασε αποζημίωση.
Η απόφαση αυτή ανατράπηκε κατόπιν άσκησης έφεσης από το Εφετείο του Ίνσμπρουκ. Το νοσοκομείο έλαβε για δικαστική δαπάνη σχεδόν 33.000 ευρώ. Η προσφεύγουσα άσκησε αναίρεση, επικαλούμενη, μεταξύ άλλων νόμων, το άρθρο 9 της ΕΣΔΑ και το Αυστριακό Σύνταγμα, ζητώντας προδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου σχετικά με το ζήτημα. Οι προσφυγές της προσφεύγουσας απορρίφθηκαν με την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου το 2015 ότι η μεταθανάτια ιατροδικαστική εξέταση ήταν απαραίτητη επιστημονικά και ήταν θεμιτός ο περιορισμός της θρησκευτικής ελευθερίας. Έκρινε ότι το συγκεκριμένο θρησκευτικό υπόβαθρο δεν μπορούσε να αλλάξει την εν λόγω πρακτική.
Βασιζόμενη στα άρθρα 8 (δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής ζωής), 9 (ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας) και 13 (δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής), η προσφεύγουσα παραπονέθηκε, ιδίως, ότι η νεκροψία του γιου της είχε πραγματοποιηθεί χωρίς την άδειά της, και ότι τα δικαστήρια της χώρας δεν εξισορρόπησαν σωστά τα ζητήματα που διακυβεύτηκαν και ότι το νοσοκομείο δεν είχε συμμορφωθεί με το καθήκον του να ενημερώσει για την έκταση της ιατροδικαστικής εξέτασης και την αφαίρεση των εσωτερικών οργάνων του αποθανόντος γιού της.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρα 8 και 9 σε σχέση με την νεκροψία και την αφαίρεση των οργάνων
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι, σύμφωνα με τη Σύμβαση, δεν υπάρχει απόλυτο δικαίωμα της προσφεύγουσας να αντιταχθεί σε μεταγενέστερη ιατροδικαστική εξέταση. Η νεκροψία του Υ.Μ. είχε πραγματοποιηθεί σύμφωνα με το νόμο, συγκεκριμένα βάσει του άρθρου 25 του νόμου περί νοσοκομείων και του άρθρου 12 παρ. 3 του νόμου σχετικά με την ταφή. Υπό τις διατάξεις αυτές, μια νεκροψία θα μπορούσε να διεξαχθεί ενάντια στις επιθυμίες των συγγενών προς το συμφέρον της επιστήμης και της δημόσιας υγείας, ιδίως όταν υπήρχαν διαγνωστικές αμφιβολίες. Το Δικαστήριο ήταν ικανοποιημένο ότι υπήρχε έννομο συμφέρον για τη διεξαγωγή της εξέτασης.
Ωστόσο, το Δικαστήριο δήλωσε ότι οι απόψεις της προσφεύγουσας δεν είχαν ληφθεί υπόψη όταν ελήφθη εν λόγω απόφαση, είτε από το προσωπικό του νοσοκομείου είτε από τα εθνικά δικαστήρια. Σημείωσε συγκεκριμένα ότι τα κράτη έχουν συνήθως ευρεία διακριτική ευχέρεια για την αξιολόγηση της ισορροπίας μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου συμφέροντος. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τις νεκροψίες ενάντια στη βούληση της οικογένειας, αυτές έπρεπε να πραγματοποιούνται με τον μέγιστο σεβασμό στα δικαιώματα των μελών της οικογένειας.
Επομένως, οι αρχές δεν κατάφεραν να εξισορροπήσουν τα εμπλεκόμενα ανταγωνιστικά συμφέροντα, δηλαδή τη κρατική υποχρέωση προστασίας της δημόσιας υγείας και των δικαιωμάτων της προσφεύγουσας σύμφωνα με τα άρθρα 8 και 9.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η απόφαση για τη νεκροψία του παιδιού της προσφεύγουσας ενάντια στη θέλησή της και κατά των θρησκευτικών της πεποιθήσεων ήταν μια παρέμβαση στην «οικογενειακή ζωή» και στο δικαίωμα εκδήλωσης της θρησκείας της η οποία δεν ήταν δικαιολογημένη, με αποτέλεσμα να παραβιάσει τη Σύμβαση.
Άρθρο 8 σχετικά με την υποχρέωση αποκάλυψης πληροφοριών
Η προσφεύγουσα ισχυρίστηκε ότι δεν την είχε ενημερώσει κανείς ότι θα υπήρξε νεκροψία ή την έκταση αυτής της εξέτασης.
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι δεν φαίνεται να υπάρχει νόμος στην Αυστρία που να ρυθμίζει πόσες πληροφορίες θα παρέχονται σε περιστάσεις όπως εκείνης της προσφεύγουσας.
Σημείωσε επίσης το ευαίσθητο χαρακτήρα της κατάστασης: μια μητέρα, η οποία μόλις είχε απωλέσει το παιδί της, αντιμέτωπη με τη νεκροψία του γιού της, στην οποία αντιτάχθηκε, παρόλο που είχε ενημερώσει τις αρχές για την ανάγκη το σώμα του γιού της να παραμείνει όσο πιο άθικτο γίνεται για την κηδεία. Αυτές οι συγκεκριμένες περιστάσεις απαιτούσαν υψηλό βαθμό επιμέλειας από το προσωπικό του νοσοκομείου όταν αλληλεπιδρούσε με την προσφεύγουσα. Ακόμη και αν υπήρχε κάποια σύγχυση ως προς το τι είχε ειπωθεί στην προσφεύγουσα, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι αρχές δεν της είχαν διευκρινίσει την έκταση της νεκροψίας. Αν και το Ανώτατο Δικαστήριο είχε κρίνει ότι η μη παροχή πληροφοριών σχετικά με την αφαίρεση των οργάνων ήταν πιθανώς λιγότερο επώδυνη για συγγενείς σε τέτοιες καταστάσεις, το Δικαστήριο θεώρησε ότι οι ιδιαιτερότητες της υπόθεσης της προσφεύγουσας σήμαινε ότι το προσωπικό του νοσοκομείου είχε καθήκον να ενημερώσει σχετικά με την αφαίρεσή τους. Θα έπρεπε επίσης να είχαν επιστρέψει τα όργανα σε αυτήν, αντί να τα διατηρήσουν για σημαντικό χρονικό διάστημα, καθώς η προσφεύγουσα είχε επισημάνει τη σημασία που είχε να τα θάψει στον τάφο του γιού της.
Συνοπτικά, η μη αποκάλυψη των πληροφοριών στην προσφεύγουσα είχε οδηγήσει σε παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της οικογενειακής ζωής (άρθρο 8).
Λοιπά άρθρα
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι δεν ήταν απαραίτητο να εξεταστούν οι καταγγελίες βάσει του άρθρου 13.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Αυστρία έπρεπε να καταβάλει στην προσφεύγουσα 10.000 ευρώ για ψυχική οδύνη και ποσό 37.796,92 ευρώ για έξοδα (επιμέλεια echrcaselaw.com).
