YouTube. Ο αποκλεισμός πρόσβασης παραβιάζει την ελευθερία της έκφρασης των χρηστών

Απόφαση:

Cengiz και Λοιποί κατά Τουρκίας, 1.12.2015, (Αριθ. Προσφυγής 48226/10 και 14027/11), δημοσιευμένη στο ΝοΒ (2015), σελ.2300-, με σχόλια του Βασίλη Χειρδάρη

Περίληψη:

Ελευθερία της έκφρασης και του διαδικτύου. Δικαίωμα λήψης και διαβίβασης πληροφοριών στο διαδίκτυο. Αποτελεί θεμελιώδη δικαίωμα της ελευθερίας έκφρασης του δικαιώματος των χρηστών να μεταδίδουν πληροφορίες και νέα και κοινό στο διαδίκτυο να λαμβάνουν τα στοιχεία αυτά.

«Μπλοκάρισμα» πρόσβασης στο διαδικτυακό τόπο του YouTube. Η παρεμπόδιση της πρόσβασης στο YouTube από τα κρατικά όργανα και η επικύρωσή της από τα δικαστήρια της Τουρκίας, επειδή είχαν δημιουργήσει βίντεο που έβλαψαν την Atatürk, είναι παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης των χρηστών. Η ΕΔΔΑ καταδίκασε την Τουρκία για παραβίαση του άρθρου 10 του ΕΣΔΑ.

Έννοια του «θυμού» και των χρηστών του διαδικτύου. Οι χρήστες του διαδικτύου που συμμετέχουν ενεργά στην ιστοσελίδα που επισκέπτονται από την έναρξη ισχύος του αποκλεισμού της πρόσβασης σε αυτήν, εφόσον έχουν συνέπειες από την αποκλειστικότητα, μπορούν να ασκήσουν ατομική προσφυγή στο ΕΔΔΑ.

Ιστοσελίδες στο διαδίκτυο και στο YouTube . Οι ιστοσελίδες συμβάλλουν σημαντικά στη διάδοση μεγάλου όγκου δεδομένων και στη βελτίωση της πρόσβασης του κοινού στα νέα, διευκολύνοντας την επικοινωνία των πληροφοριών, αποτελώντας ένα εργαλείο που δεν αποτελεί προηγούμενο εργαλείο για την άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης. Το YouTube αποτελεί ένα σημαντικό μέσο για την άσκηση της ελευθερίας λήψης και διάδοσης πληροφοριών και ιδεών, επιτρέποντας την αποκάλυψη πολιτικών πληροφοριών, οι οποίες δεν καλύπτονται από τις ΜΜΕ, καθιστώντας ευρέως γνωστή την ευαισθητοποίηση των πολιτών ως δημοσιογράφων. (Άρθρα 10 και 34 της ΕΣΔΑ).

Σχόλιο :

YouTube. Η αποκλεισμός πρόσβασης παραβιάζει την ελευθερία της έκφρασης των χρηστών

Η σχολιασμένη απόφαση αφορά την αποκλειστικότητα της πρόσβασης στο YouTube, από τις αρχές της Τουρκίας, ένα ιστότοπο που επιτρέπει στους χρήστες να στέλνουν, να προβάλλουν και να μοιράζονται βίντεο.

Η απόφαση αυτή, παρά τη διστακτικότητα που διακρίνει, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για τη διεύρυνση της θεσμοθέτησης της ελευθερίας της έκφρασης στο διαδίκτυο, της χρησιμότητας του τελευταίου για τη μετάδοση και τη διάδοση πληροφοριών [1] και για την ανάδειξη του ενεργού ρόλου των χρηστών του Διαδικτύου.

Αρχικά το Στρασβούργο διευρύνει το όρο του «θυμού» (που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο αφού μόνο ο «θυμός» αποκτά το δικαίωμα άσκησης ατομικής προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) ενσωματώνοντας στον όρο αυτό και τους ενεργούς χρήστες του Διαδικτύου που χρησιμοποιούν τις ιστοσελίδες του διαδικτύου για επαγγελματικούς σκοπούς και για την λήψη πληροφοριών αλλά και για τη μετάδοση πληροφοριών σε άλλους [2] . Η ενεργητική αυτή χρήση, εφόσον είναι παρεμποδισμένη κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 10 του ΕΣΔΑ, τους παρέχει τη δυνατότητα να καταστούν υποψήφιοι κατά του κράτους μέλους το οποίο παραβιάζει την ανωτέρω διάταξη.

Μια άλλη σημαντική αναφορά που κάνει παρεμπιπτόντως στην ιδέα της απόφασης του Στρασβούργου είναι η αναβάθμιση των ενεργών χρηστών του Διαδικτύου. Συγκεκριμένα οι πολίτες – χρήστες του YouTube αλλά και άλλοι ιστότοποι με την ίδια λειτουργικότητα αναγνωρίζουν τους δημοσιογράφους, αφού, όπως αναφέρει η απόφαση, πολλές φορές πολιτικές πληροφορίες που δεν καλύπτονται από τις παραδοσιακές μαζικές ενημερώσεις είναι συχνά γνωστές μέσω των διαδικτυακών ιστοσελίδων (όπως το YouTube ), και έτσι επιτρέπουν την προβολή των πολιτών ως δημοσιογράφων. Ουσιαστικά αναγνωρίζεται μέσω της απόφασης ενός διεθνούς δικαστηρίου ή στην πραγματικότητα η ύπαρξη λαϊκής, αυθόρμητης και άμεσης δημοσιογραφίας, την οποία εφαρμόζει το ΕΣΔΑ σε ένα δίκτυο προστασίας έναντι της έκφρασής του.

Σημαντική είναι επίσης η σκέψη του ΕΔΔΑ ότι το άρθρο 10 του ΕΣΔΑ εγγυάται την ελευθερία λήψης και διάδοσης πληροφοριών και ιδεών σε «όλους» ανεξάρτητα, χωρίς να γίνεται διάκριση ούτε στη φύση του σκοπού ούτε στο ρόλο των χρηστών για την άσκηση αυτής της ελευθερίας.

Η έννοια της ελευθερίας της έκφρασης, όπως ορίζεται στο άρθρο 10 της ΕΣΔΑ, αφορά όχι μόνο το περιεχόμενο των πληροφοριών αλλά και τη διάδοσή τους παντού, ανεξάρτητα από το έδαφος και χωρίς την παρέμβαση των δημοσίων αρχών, διότι κάθε επιβολή περιορίζει το δικαίωμα των πολιτών να λαμβάνουν και να μεταδώσει πληροφορίες. Το ίδιο δικαίωμα εγγυάται, όχι μόνο το δικαίωμα διάδοσης των πληροφοριών, αλλά και της λήψης τους από το κοινό. Έτσι αποτελεί αμφίπλευρο δικαίωμα και τη διαβίβαση της πληροφορίας και των αποδεκτών της. Η προσβολή του δικαιώματος αυτού ουσιαστικά θυμάται τις δύο πλευρές των προσώπων και εκείνη που μεταδίδει και διαδίδει τις πληροφορίες μέσω διαδικτύου και εκείνες (πολύ περισσότερες) που λαμβάνουν ή που θα λάβουν. Θέλει δηλ. περί διπλής παραβίασης.

Το Δικαστήριο της Στρασβούργου δίνει, με την σχολιασμένη απόφασή του, σημαντική βάση στην λειτουργία του διαδικτύου. Για το Δικαστήριο, οι ιστοσελίδες χάρη στην προσβασιμότητα και την ικανότητά τους να διατηρούν και να διακινούν τεράστιες ποσότητες δεδομένων, στηριζόμενοι στην ελευθερία έκφρασης, συμβάλλουν σημαντικά και αποφασιστικά στη βελτίωση της πρόσβασης του κοινού στο περιεχόμενο, διευκολύνοντας ουσιαστικά την επικοινωνία των πληροφοριών.

Σύμφωνα με το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι ένα δικαίωμα αλλά ένα θεμελιώδες δικαίωμα που υπόκειται σε περιορισμούς. Οι περιορισμοί περιγράφονται στο παρ. Την προστασία της φήμης ή των δικαιωμάτων τρίτων, την εμπιστευτική πληροφόρηση και τη διασφάλιση της νομιμότητας και της νομιμότητας της δικαιοσύνης . Η διατύπωση αυτή εντυπωσιάζει με την αναφορά των περιορισμών που δεν συναντώνται σε άλλα διεθνή κείμενα. Η παρ. 2 δεν συνάδει ούτε με το προσχέδιο του ΕΣΔΑ, ούτε με το γενικό πνεύμα και τον σκοπό της ίδιας της Σύμβασης [3] .Η ίδια παράγραφος μοιάζει σαν ξένος σώμα στο ΕΣΔΑ και είναι απολύτως ξένος με την ποιότητα των δημοκρατιών της Ε.Ε. Το Στρασβούργο αντιλαμβανόταν την προβληματική αυτής της πλούσιας διατύπωσης, καταργώντας τις πρακτικές τους περιορισμούς και καθιστώντας τους το «νεκρό γράμμα» της Σύμβασης. Ερμηνεύει λοιπόν την παρ. 2 « στενά ΚΑΙ το η Ανάγκη ΓΙΑ οποιοδήποτε περιορισμό πρέπει ΝΑ ΕΙΝΑΙ πειστικά αιτιολογημένη» [4] Κατά την ΕΣΔΑ οι περιορισμοί δεν μπορούν να νομιμοποιηθούν εάν δεν στηρίζονται σε νόμο και εάν δεν αποτελούν αναγκαία μέτρα σε μια δημοκρατική κοινωνία . Κατά την ΕΔΔΑ όμως αυτό δεν αρκεί. Ο έλεγχος του Στρασβούργου επεκτείνεται και στην ποιότητα της νομοθετικής διάταξηςπου προβλέπει τον περιορισμό. Το Δικαστήριο πρέπει να είναι προσιτό στους πολίτες, να είναι προβλέψιμο ως προς τα αποτελέσματά του και να είναι συμβατό με το κράτος δικαίου. Σύμφωνα με πάγια νομολογία, ένα νόμο είναι « προβλέψιμο », εάν έχει διατυπωθεί με επαρκή ακρίβεια ώστε να επιτρέπει σε κάθε πρόσωπο να ρυθμίζει κατάλληλα τη συμπεριφορά του.

Η ΕΔΔΑ έκρινε ότι η απαγόρευση πρόσβασης όλων των Τούρκων πολιτών στην ιστοσελίδα του YouTube παραβιάζει το άρθρο 10 του ΕΣΔΑ, δηλαδή την ελευθερία της έκφρασης. Αν και η απόφαση που επικαλείται το Δικαστήριο του Στρασβούργου εξακολουθεί να είναι προς το θετικό κατεύθυνση είναι μακρά και δεν αντικατοπτρίζει την ιδιαίτερη έκφραση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης στη χρήση του δικτυακού τόπου με νομολογία προκειμένου να αποθαρρύνει τα κράτη από τις παρεμβάσεις, που αφήνει το περιθώριο σε «λογικές» παρεμβάσεις, οι οποίες όμως μειώνουν την εμβέλεια της ουσιαστικής ελευθερίας της έκφρασης στο Διαδίκτυο. Το Δικαστήριο έχει επίσης την ευκαιρία να ασχοληθεί [5], ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η παρέμβαση προβλέπεται ή όχι από το νόμο, εάν το μέτρο αυτό επιδιώκει νόμιμο σκοπό και εάν, λαμβανομένων ιδιαιτέρως υπόψη των επιπτώσεών του, ήταν ανάλογο προς τον σκοπό αυτόν [6] .

Σημειώνεται ότι η Διαμερικανική Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου με τα άρθρα 13 και 14 καθώς και το Διεθνές Σύμφωνο Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων (ΔΣΑΔΔ) που έχει ενσωματωθεί και στην ελληνική έννομη τάξη και έχει υπερεθνική ισχύ, με τα άρθρα 19 και 20, παρέχει ευρύτερη προστασία στο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης από την ΕΣΔΑ , προσόντων προσόντων Ως προβλέπουν αφού πρόσθετο περιεχόμενο ΤΟΥ θεμελιώδους αυτού δικαιώματος ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΗΝ Ανακοινωθέντα την Αναζήτηση αναζήτηση ΤΩΝ πληροφοριών , επικαλύπτοντας έτσι με ρητό τρόπο τις ιστοσελίδες και ιδίως αυτές περιέχουν α ου αζητητικό περιεχόμενο ΚΑΙ Λειτουργία, όπως οι μηχανές αναζήτησης (google, yahoo, bing κ.α.).Η αξιολόγηση του προσοχή είναι το άρθρο 19 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σύμφωνα με το οποίο « το δικαίωμα να ζητά, να λαμβάνει και να διαδίδει πληροφορίες και ιδέες, με κάθε τρόπο έκφρασης, και από όλο τον κόσμο ». Το αυτονόητο και πλήρες αυτό κείμενο, που έχει υπογράψει όλες τις χώρες του κόσμου, προσδίδει ατέλεια στην ελευθερία της έκφρασης, καθολικεύει, δίνει δυναμική και δεν έχει κανένα περιορισμό θέτοντας εκτός νόμου την ποινικοποίηση ακόμη και ακραία έκφραση της ελευθερίας της έκφρασης.

Είναι γεγονός ότι η ομόφωνη αυτή απόφαση κατά της Τουρκίας αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στο πλαίσιο του ΕΣΔΑ για την ευρύτερη κατοχύρωση της ελευθερίας έκφρασης στο διαδίκτυο και την αναγνώριση του ρόλου των χρηστών σε ιστοσελίδες όπως το YouTube. Αποτελεί μια νομολογιακή εξέλιξη στην προστασία της ελευθερίας της έκφρασης και τον τρόπο ενσωμάτωσής της στις νέες τεχνολογίες και σε νέα ΜΜΕ. Σε μια δύσκολη περίοδο σε παγκόσμιο επίπεδο για την υποστήριξη των ατομικών δικαιωμάτων, όπου η ελευθερία της έκφρασης και ιδιαίτερα στο διαδίκτυο δεν είναι δεδομένη [7] και βρίσκεται κάτω από το βάρος της ανάγκης για ασφάλεια των πολιτών και του κράτους, αποφάσεις όπως η παρουσίαση, παρά τα κάποιες αντιρρήσεις, όχι μόνο είναι ευπρόσδεκτα αλλά και απαραίτητα.

[1] Βλ. απόφαση ΕΔΔΑ Muller κ.α. κατά Ελβετίας της 24.5.1988, σειρά Α, αρ. 133, σελ. 19 παρ. 27

[2] βλ. Β. Χειρδάρης «ελευθερία της έκφρασης» στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και την Ποινική Δικαιοσύνη »έκδοση. ΝΟΜ. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ 2014, σελ. 824

[3] βλ. ο.π. υποσημ. 2 σελ. 825

[4] βλ. απόφαση Ο παρατηρητής και Guardian κατά Ηνωμένου Βασιλείου της 26.11.1991, παρ. 59.

[5] . Βλ. σύμφωνη γνώμη του Δικαστηρίου LEMMENS στο τέλος της παρουσιαζόμενης απόφασης.

[6] . Βλ. απόφαση Kurić κ.α. κατά Σλοβενίας [GC], αριθ. προσφ. 26828/06, § 350, ΕΔΔΑ 2012.

[7] Η ελευθερία έκφρασης στο Διαδίκτυο περιορίστηκε σε ολόκληρο τον κόσμο για πέμπτη συνεχή χρονιά, σύμφωνα με την ΜΚΟ «Freedom House», η οποία αναφέρει στην έκθεση της που δημοσιεύθηκε στις 28.10.2015 το αξιοσημείωτο παλινδρόμηση που καταγράφηκε στη Γαλλία, την Ουκρανία και η Λιβύη. Κατά το ίδιο ΜΚΟ Το 58% των ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσμο ζουν σε χώρες όπου οι χρήστες του διαδικτύου έχουν φυλακιστεί επειδή έχουν μοιραστεί περιεχόμενο που αφορά πολιτικά, κοινωνικά ή θρησκευτικά θέματα. Η ελευθερία έκφρασης στο διαδίκτυο περιορίστηκε σε 32 από τις 65 χώρες που εξέτασε αυτή η ΜΚΟ από τον Ιούνιο του 2014 έως τα μέσα του 2015.