H κριτική στο Στρασβούργο, τα όρια ερμηνείας, το «περιθώριο εκτίμησης» και τα προβλήματα του ΕΔΔΑ

του Βασίλη Χειρδάρη

Η κριτική στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Είναι γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (εφεξής ΕΔΔΑ) έχει στα 50 χρόνια της λειτουργίας του το προνόμιο μιας ευμενούς μεταχείρισης εκ μέρους των νομικών επιστημόνων, συγγραφέων, καθηγητών, δικηγόρων, δημοσιογράφων αλλά και των Ευρωπαίων πολιτών. Όχι άδικα αφού ένα Διεθνές περιφερειακό Δικαστήριο που ως σκοπός του είναι η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών (εφεξής ΕΣΔΑ) κατάφερε με την ερμηνευτική του προσέγγιση και με την ποιότητα των αποφάσεών του να καταστεί ένα υποδειγματικό Δικαστήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων που επέβαλε σταδιακά μια κοινή ομπρέλα προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες.

Κανένα Διεθνές ή περιφερειακό Δικαστήριο σε όλο τον κόσμο δεν έχει αυτή την καθολική αναγνώριση, το κύρος και το σεβασμό  που διαθέτει το Δικαστήριο του Στρασβούργου και κανένα Δικαστήριο πλην του ΕΔΔΑ δεν έχει το προνόμιο οι αποφάσεις του να έχουν το μεγαλύτερο αριθμό παραπομπών και αναφορών από δικαστήρια όλου του κόσμου (εθνικά, περιφερειακά ή διεθνή).

Το Στρασβούργο αποτελεί πλέον τον ομφαλό της γης στα ανθρώπινα δικαιώματα.  Είναι το Δικαστήριο που τα θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα βρήκαν  τον γνησιότερο και αυθεντικότερο εφαρμοστή τους. Ουσιαστικά το ΕΔΔΑ μετουσίωσε αφηρημένα δικαιώματα σε δικαιώματα στη πράξη και σε εφαρμοσμένα δικαιώματα. Δικαιώματα δηλαδή που ερμηνεύονται περιορισμένα ή εφηρμόζοντο δυνητικά από τα εθνικά δικαστήρια ή τα κρατικά όργανα, τους έδωσε διάσταση, τους προσέδωσε ζωντανή μορφή και τα κατέστησε υποχρεωτικά και εφαρμόσιμα σε όλη την Ευρώπη (πλην Λευκορωσίας[1]). Έτσι ο Ευρωπαίος πολίτης είτε ζει στη Νορβηγία είτε στη Τουρκία απολαμβάνει μια προστατευτική ασπίδα, έχει μία νομοθεσία (ΕΣΔΑ) για τα ανθρώπινα δικαιώματα, έχει ένα δικαστήριο που εφαρμόζει ομοιόμορφα αυτή τη νομοθεσία και έχει ίδιους δικαστές. Έτσι δεν νοιώθει μόνος ή απροστάτευτος σε περίπτωση παραβίασης των δικαιωμάτων του εκ μέρους της κρατικής εξουσίας ή των εθνικών του δικαστηρίων  αλλά γνωρίζει πλέον καλά ότι υπάρχουν δικαστές στο Στρασβούργο και θα του παράσχουν την ίδια προστασία όπως σε όλα τα άτομα που ζουν ή διαμένουν στην Ευρώπη. Το ΕΔΔΑ είναι το τελευταίο καταφύγιο και η τελευταία ελπίδα κάθε φυσικού ή νομικού προσώπου που τα δικαιώματα του παραβιάζονται από τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Παράλληλα το ΕΔΔΑ κατάφερε με τη νομολογία που ανέπτυξε σταδιακά , εφαρμόζοντας ένα κείμενο όπως η ΕΣΔΑ, μια σύμβαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων γενική [2] , αφηρημένη και «φτωχή», συγκριτικά με τη νεώτερη Διαμερικανική Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (IACHR) [3] αλλά ακόμη και με το Διεθνές Σύμφωνο για τις Ατομικές και Πολιτικές Δικαιώματα [4],   να επιβληθεί σε παγκόσμιο επίπεδο ως το πρότυπο των δικαστηρίων και των φόρουμ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και αποτελεί το βασικό δικαστικό πηγή τόσο των περιφερειακών δικαστηρίων [5] , των διεθνών δικαστήριο ν και οργάνων [6] όσο και των εθνικών δικαστηρίων σε όλο τον κόσμο .

Η νομολογία και οι πολίτες που κατέλαβαν κατηγορηματικά το Δικαστήριο του Στρασβούργου με χιλιάδες ένδικα μέσα, κατέληξαν σε γενική αποδοχή τόσο από τις δικαστικές αρχές όλων των μορφών όσο και από τους δικηγόρους. Αυτό αποτελεί μια «ψήφο» εμπιστοσύνης στο Δικαστήριο αυτό, και κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει.

Το Δικαστήριο της Στρασβούργου είναι ένα επιτυχημένο Δικαστήριο και ταυτόχρονα ένα μεγάλο «θύμα» της ίδιας της επιτυχίας. Οι τοπικές αρμοδιότητες που έχουν επεκταθεί σε 47 ευρωπαϊκές χώρες και πάνω από 800 εκατομμύρια πολίτες και η έκδοση σωφρονιστικών αποφάσεων για τα περισσότερα κράτη δυσκολεύουν τη λειτουργία του και δημιούργησαν δυσαρέσκειες ποικίλων μορφών.

Παρόλα αυτά, μέχρι πρόσφατα παρέμεινε στο απύθανο, αφού ο σκοπός του και η κυριότητά του αντισταθμίζονταν από κάθε κριτική κριτικής κριτικής. Η κριτική περιοριζόταν στις συνήθεις επισημάνσεις των αποφάσεων που εκδόθηκαν ή σε έκφραση για μέτρια δυσαρέσκεια για τις εκκρεμείς υποθέσεις ή για μερικές από τις αποφάσεις του. Να σημειωθεί ότι χώρες με υψηλό βαθμό καταδικαστικών αποφάσεων, όπως η Τουρκία, η Ρωσία, η Ρουμανία και η Ουκρανία, δεν προέβησαν σε εμφανή τουλάχιστον κριτικής κριτικής ούτε σε κυβερνητικό, νομοθετικό ή πολιτικό επίπεδο ούτε σε επιστημονικό ή δικαστικό επίπεδο.

Τα πράγματα άλλαξαν όμως τελευταία. Η κριτική κριτική δεν ξεκίνησε από κυβερνητικούς αξιωματούχους, καθηγητές ή δικηγόρους ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η έκπληξη προέρχεται από ανθρώπους που συνήθως μένουν σιωπηλοί στο περιθώριο της δημόσιας ζωής και λόγω της επαγγελματικής τους δραστηριότητας είναι πιο ήπιοι και εγκλωβισμένοι. Δύο ανώτατοι και κορυφαίοι στις χώρες τους οι δικαστές έβγαλαν τα «πιστόλια» και άρχισαν να «πυροβολούν». Η κατάσταση τους σχεδόν όμοια. Και τα δύο στο λυκόφως της δικαστικής τους καριέρας. Η αντίδραση τους είναι πανομοιότυπη. Εξαιρετικά σκληρές και ασυνήθιστες εκφράσεις κατά του Δικαστηρίου του Στρασβούργου, διαφωνία για τον τρόπο ερμηνείας του, υπεράσπιση της εθνικότητάς τους και επίκληση ρητών δημοφιλών και επιφανών ανδρών που διαδραμάτισαν ιστορικό ρόλο στον επιστημονικό χώρο.

Ας δούμε πιο αναλυτικά αυτές τις αντιδράσεις.

α) Ο Λόρδος Hoffmann και η ομιλία του [7] εναντίον του ΕΔΔΑ

Ο Λόρδος Hoffmann γεννήθηκε από μια οικογένεια  Εβραίων το 1934 στο  Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής. Μετά από σημαντικές σπουδές στο Ν. Αφρική και στη Μ. Η Βρετανία υπηρέτησε στο Ανώτατο Βρετανικό Δικαστήριο στο Σπίτι των Λόρδων από το 1995 μέχρι το Απρίλιο του 2009. Στην ηλικία των 75 ετών συνταξιοδοτήθηκε. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους δικαστές της Μεγάλης Βρετανίας της τελευταίας εικοσαετίας. Χαρακτηρίζεται από βρετανικούς νομικούς κύκλους ως « η πιο κυρίαρχη προσωπικότητα σε τις Λόρδων από ένα μίλι » και « μια πνευματική βαρέων βαρών » [8]. Μεγάλη νομική προσωπικότητα με απόψεις, τόλμη, με παραγωγική νομική σκέψη και με μερικώς αμφιλεγόμενη δικαστική συμπεριφορά [9] . Δικαστής με διαφορετική προσέγγιση ως εφαρμοστής του δικαίου, ιδιαιτέρως χαρισματικός, επιφορτισμένος με τη δημιουργία αντιθέσεων, προβληματισμών, εντυπώσεων αλλά και συγκρούσεων [10] . Ένας δικαστής που συμμετείχε σε μεγάλες και σημαντικές δικαστικές αποφάσεις, υποστηρίζοντας κάποιες ακτιβιστικές απόψεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα που προκάλεσαν την αξιοπρέπεια και την επιείκεια του διεθνούς κοινού και κάποιες φορές προκαλώντας προβληματισμό και αρνητικές εντυπώσεις. Θεωρείτο ως δεύτερο στον ανώτατο δικαστή της ανώτερης δικαστικής εξουσίας, ο οποίος, μαζί με τον Λόρδο Μπίνγκχαμ Κορνχίλ, είχε τη μεγαλύτερη επιρροή στις αποφάσεις του ανώτατου δικαστηρίου της τελευταίας δεκαετίας.[11]

Ο τελευταίος δικαστής έγινε πολύ γνωστός σε παγκόσμιο επίπεδο για την άποψη που εξέφρασε στην γνωστή υπόθεση των κρατουμένων Belmarsh, A v . SSHD του 2004 [12] . Σε αυτή την υπόθεση ο Λόρδος Hoffmann έγραψε [13] ότι « η πραγματική απειλή στη ζωή ενός εθνούς » , σχετικά με νομοθεσία που επέτρεπε την αδιάκοπη κράτηση χωρίς δίκη « δεν προέρχεται από την τρομοκρατία αλλά από νόμους όπως αυτούς » .  Αυτή η σκέψη του Λόρδου Χόφμαν φημίζεται πολύ για τη Βρετανία ως θρίαμβο των βρετανικών ελευθεριών αλλά και για μια παγκόσμια ελπίδα ότι υπήρχαν ποινές για την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε δύσκολες εποχές όπου η ασφάλεια υπερισχύει κάθε άλλης δικαιοσύνης, με την εφαρμογή αυτών των απόψεων στην Αμερική και Ηνωμένο Βασίλειο. Εξ άλλου όταν ένας δικαστής τέτοιου κύρους εκφράζει μια τέτοια άποψη, συνιστά ένα είδος εγγύησης για την απρόσκοπτη άσκηση των ατομικών δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών.

Επίσης, ένα έτος αργότερα το 2005 στην υπόθεση Α κατά . Γραμματέας του κράτους για την Κεντρική Αναχώρηση ΜΕΝΤ [14] , που είχε σχέση με την τρομοκρατία, ο Λόρδος Hoffmann πάλι βρήκε το θάρρος να πει: «Η χρήση βασανιστηρίων είναι ανήθικη. Διασκεδάζοντας με την υστερία από τις σχετικά πρόσφατες πληγές που είχαν δημιουργηθεί από τα γνωστά γεγονότα [15] .

Στην θετική εικόνα του ανωτέρω για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνέβαλε και η άποψη που διατύπωσε για έναν υπερσυντηρητικό δικαστή της Αγγλίας. Ο δικαστής αυτός εξέδωσε αποφάσεις που περιόριζαν την ελευθερία της έκφρασης και του τύπου. Η φήμη του κ. Eady για τις συντηρητικές αποφάσεις του εξαπλώθηκε τόσο στις ΗΠΑ που σε τέσσερις Πολιτείες τις θεώρησαν ως πρότυπο και με βάση αυτές θεσμοθέτησαν νόμους που αποκαλούνται ως « Eady νόμους»Προκαλώντας έντονη ανησυχία για τα ατομικά δικαιώματα και τις ελευθερίες. Ο δικαστής αυτός στην υπόθεση Mohammed Abdul Latif Jameel κατά Wall Street Journal έκρινε ότι η αναφορά της εφημερίδας που ανέφερε ότι η Σαουδική Κεντρική Τράπεζα ελέγχει τις επιχειρήσεις λογαριασμών που διεύρυναν κεφάλαια σε τρομοκράτες δεν ήταν η δέουσα δημοσιογραφία και αιτιολόγησε την απόφαση της με το σκεπτικό ότι αμερικανική κυβέρνηση δεν είχε δημοσιεύσει αυτά τα στοιχεία ! Ταυτοποιούν το συμφέρον και τις δηλώσεις ενός άλλου κράτους με αυτό της πληροφόρησης των πολιτών της χώρας του. Το δικαστήριο των Λόρδων αποφάσισε ότι ο Eady ήταν « εχθρικός προς το πνεύμα » της υπεράσπισης του δημόσιου συμφέροντος και ότι ήταν ” αρκετά μη ρεαλιστικός … και θετικά παραπλανητικός». Ο Λόρδος Hoffmann σε μια παράγραφο συγκρίνει την προσέγγιση του  Eady με αυτήν των λογοκριτών του κομμουνιστικού κόμματος στη Σοβιετική Ένωση . Ήταν μια σκληρή έκφραση που αντανακλούσε τη δημόσια αγανάκτηση και τη δημοκρατική ευαισθησία.

Θα ήταν μη πλήρης η θετική εικόνα για τον Λόρδο Hoffmann εάν δεν τονιστεί ότι οι νομικές του απόψεις για θέματα εμπορικού , πτωχευτικού και φορολογικού δικαίου ακολουθήθηκαν από τα σημαντικότερα δικαστήρια της χώρας του αλλά και όλου του κόσμου [16] . Εξάλλου, ο ίδιος είναι μη μόνιμος δικαστής στο ανώτατο δικαστήριο του  Hong Kong SAR Court of Final Appeal, το οποίο παρουσιάζει το διεθνές αναγνωριστικό του αλλά και το υψηλό δικαστικό κύρος του.

Ο εξαιρετικός αυτός ανώτατος βρετανός δικαστής διαθέτει επίσης μια άλλη πτυχή της δικαστικής του σταδιοδρομίας. Αποφάσεις που αναδεικνύουν μια διαφορετική προσέγγιση στην ερμηνεία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων . Έτσι, αποφασίστηκε ότι ένας καταδικασθείς δολοφόνος στην Καραϊβική, ο Trevor Fisher, θα μπορούσε να εκτελεσθεί νόμιμα , η ποινή που τελικά τέθηκε σε εφαρμογή [17] . Το 1989 ανατράπηκε μια απόφαση του ιδίου του Λόρδου Χόφμαν μετά από την αμφισβητούμενη διαταγή του προς τον ανεξάρτητο δημοσιογράφο Bill Goodwin να αποκαλύψει τις πηγές του για ένα αδημοσίευτο άρθρο του προς το περιοδικό « Ο Μηχανικός». Επίσης άσκησε κριτική στην δικηγόρους της Μεγάλης Βρετανίας την προηγούμενη χρονιά για την προσπάθεια μετατροπής ολόκληρου του συστήματος δικαιοσύνης σε ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων [18] .

Το ίδιο ισχύει και για την επιφυλακτική στάση μέχρι τα τέλη του 2009 έναντι της νομολογίας του Δικαστηρίου του Στρασβούργου αλλά και γενικά για τον τρόπο λειτουργίας του.

Στην απόφαση της Βουλής των Λόρδων « Α και άλλοι κατά . Γραμματέας του κράτους για την Κεντρική Υπηρεσία [19] »της 16.12.2004 o Λόρδος Hoffmann εκφράζει την αντιπάθειά του για το ΕΔΔΑ και προβαίνει σε απαξιωτική αναφορά για τις αποφάσεις του αναφέροντας « Δεν βρίσκω τις Ευρωπαϊκές αποφάσεις ιδιαίτερα χρήσιμες » [20] . Και αμέσως πιο κάτω [21] δίνει την συμβουλή του στο ΕΔΔΑ για τις υποθέσεις τρομοκρατίας « Ίσως να είναι σοφό για το Δικαστήριο του Στρασβούργου να κρατήσει απόσταση από αυτά τα ζητήματα. … ». 

Η παρακρατημένη κριτική στάση του κ. Ο Hoffmann απέναντι στο ΕΔΔΑ διαφοροποιείται ξαφνικά και μετατρέπεται σε πολεμική εναντίον του Στρασβούργου λίγο πριν από το λυκόφως του καριέρα του ως δικαστής. Έτσι στην ομιλία του στις 19 Μαρτίου 2009 με τίτλο « Η Οικουμενικότητα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων »  στο Συμβούλιο Δικαστικών Μελετών προβαίνει σε ευθεία και πρωτοφανή επίθεση εναντίον του Δικαστηρίου. Είναι η σκληρότερη επίθεση νομικού στο ΕΔΔΑ. Η στάση αυτής του κ. Ο Hoffmann εξέπληξε την Ευρώπη, δημιούργησε ζητήματα, προβληματισμοί και ο ίδιος δέχτηκε έντονες και πολλαπλές επικρίσεις [22], αλλά αρκετοί (κυρίως από τη Μεγάλη Βρετανία) επικροτούν τις απόψεις του.

Ο κ. Ο Hoffmann αναφέρει στην ομιλία του:

«.24. Το γεγονός ότι τα δέκα ιδρυτικά κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης προσυπέγραψαν ένα κείμενο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με τους ίδιους όρους δεν σημαίνει ότι είχαν συμφωνήσει για την ομοιομορφία της εφαρμογής των εν λόγω δικαιωμάτων σε κάθε μία από τις χώρες τους, σε 47 κράτη που σήμερα ανήκουν σε αυτό. … το Δικαστήριο στο Στρασβούργο δεν έχει εντολή να ενοποιήσει τις νομοθεσίες της Ευρώπης για τα πολλά θέματα που μπορούν λογικά να προσεγγίσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Διότι, για παράδειγμα, ότι υπάρχει ένα ανθρώπινο δικαίωμα για δίκαιη δίκη, αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης πρέπει να έχουν την ίδια δικαστική διαδικασία. Οι ποινικές διαδικασίες σε διάφορες χώρες είναι δυνατόν να διαφέρουν πολύ, χωρίς καμία από αυτές να είναι άδικη. ..

Το δικαστήριο του Στρασβούργου, σε περιορισμένο βαθμό, αναγνώρισε το γεγονός ότι, ενώ τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι οικουμενικά σε επίπεδο αφηρημένων εννοιών, σε επίπεδο εφαρμογής είναι εθνικά. Έχουν γίνει τόσα από το δόγμα « περιθώριο εκτιμήσεως » …. με την οποία επιτρέπεται στα κράτη μέλη να είναι ελεύθερα να διαφοροποιούνται όσον αφορά την εφαρμογή του ίδιου απεριόριστου δικαιώματος. Είναι σαφές, ότι είναι ένα βήμα προς την σωστή κατεύθυνση. Δεν υπήρξε συνέπεια στην εφαρμογή αυτού του δόγματος … Ήταν σε θέση να αντισταθεί στην πρόκληση της επέκτασης της δικαιοδοσίας του και της επιβολής ενιαίων κανόνων στα κράτη μέλη. Θεωρεί τον εαυτό του ισοδύναμο με το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών, για την θέσπιση ενός ομοσπονδιακού νόμου της Ευρώπης

Θα μπορούσα να αναφέρω πολλά παραδείγματα , θα περιοριστώ σε τρια από τη νομολογία του Δικαστηρίου του Στρασβούργου … Πρώτον, δικαστήριο έχει  ενθουσιασμό για το δικαίωμα σιωπής … Ο Λόρδος Templeman είπε … Ότι το δικαίωμα να αρνηθεί να απαντήσει σε Ερωτήσεις , αν η  απάντηση μπορεί να συνεισφέρει στην κατηγορία του κατηγορουμένου , παρέχει προστασία για την ευθύνη του και δεν είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση των αθώων. …. Πράγματι, η κυριότερη αξία των καταθέσεων αυτών σε μεταγενέστερες ποινικές διαδικασίες είναι ότι μερικές φορές περιέχουν τις πρώτες σκέψεις του μάρτυρα, σε αντίθεση με την μεταγενέστερη αφήγηση ….

Αυτό ήταν το ιστορικό της υπόθεσης του κ. Saunders , του Διευθυντή Συμβούλου της Guinness plc, ο οποίος καταδικάστηκε για συνωμοσία, ψευδή λογιστικά και κλοπές σε σχέση με τη συγχώνευση εταιρειών .. … Το Δικαστήριο του Στρασβούργο έκρινε ότι το 1996 είχε παραβιάσει το ατομικό δικαίωμα σε δίκαιη δίκη … Αναγνωρίστηκε ότι το άρθρο 6, δεν ανέφερε το δικαίωμα σιωπής, αλλά το Δικαστήριο ανέφερε υπεραπλουστευμένα ότι ” το δικαίωμα σιωπής και το δικαίωμα της μη χειροτέρευσης της θέσης του κατηγορουμένου είναι γενικά αναγνωρισμένα διεθνή πρότυπα , τα οποία βρίσκονται στην καρδιά της έννοιας της δίκαιης της διαδικασίας του άρθρου 6.» … δικαστήριο ανέφερε ..Ότι το προνόμιο εφαρμόζεται ΣΕ “όλες οι μορφές των ποινικών αδικημάτων, χωρίς διάκριση από τα πιο απλά μέχρι τα πιο σύνθετα . »Θα φανταζόταν κανείς από το Δικαστήριο ότι οι επιθεωρητές είχαν χρησιμοποιήσει βίδες στο μυαλό για να συγκεντρώσουν τα στοιχεία.

Πιο πρόσφατα , στην υπόθεση O’Halloran και Francis κατά Ηνωμένου Βασιλείου, ο ιδιοκτήτης ενός αυτοκινήτου δήλωσε ότι είχε παραβιάσει την προνόμιό του επειδή ήταν υποχρεωμένος, με την επιβολή ποινής, να πει ποιος οδηγούσε το αυτοκίνητό του όταν φωτογραφήθηκε για να επιταχύνει. .. . Και ενώ η προσφυγή απορρίφθηκε, υπάρχουν δύο διαφορετικές απόψεις. Για να μπορεί να εκτιμήσει το είδος της σκέψης στη Στρασβούργο, δεν μπορώ να αντισταθώ διαβάζοντας ένα απόσπασμα από μια μειοψηφία:

“… στην περίπτωση της παραβίασης της ταχύτητας … αυτού του είδους οι αδικίες αντιπροσωπεύουν εκατόνταδες χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια περιπτώσεις, Κατά τη γνώμη μου,όταν υπάρχουν τόσες πολλές παραβιάσεις της απαγόρευσης, είναι σαφές ότι σημαίνει ότι κάτι είναι λάθος με την απαγόρευση. Αυτό δείχνει ότι η απαγόρευση δεν αντικατοπτρίζει μια επιτακτική κοινωνική αναγκαιότητα, δεδομένου ότι τόσο πολλοί άνθρωποι επιλέγουν να παραβιάζουν ακόμη και υπό την απειλή της ποινικής δίωξης. Και σε αυτή την περίπτωση, ίσως έχει έρθει η ώρα για την αναθεώρηση των ορίων ταχύτητας προκειμένου να καθοριστούν όρια που θα αντικατοπτρίζουν πιο σωστά τις ανάγκες των πληθυσμών … Είναι δύσκολο για μένα να δεχθώ ότι εκατοντάδες χιλιάδες αυτοκινητιστές που επιταχύνουν κάνουν λάθος και μόνο η κυβέρνηση έχει δίκιο » [23] .

Η διαπραγμάτευση του δικαιώματος του κατηγορούμενου στην εξέταση κατηγορίας που θεσπίζει το άρθρο 6 παρ. 3 (δ). Αναφέρει ο κ. Hoffmann στην παράγραφο 31 της ομιλίας του:

« … Στην πρόσφατη υπόθεση Al-Khawaja και Tahery κατά Ηνωμένου Βασιλείου (20 Ιανουαρίου 2009) …. Ο Δρ Al-Khawaja ήταν ένας γιατρός που τιμωρήθηκε για άσεμνη επίθεση σε δύο από τους ασθενείς του. Ένας από αυτούς, μετά από μια κατάθεση στην αστυνομία, αυτοκτόνησε. Ο δικαστής αποδέχθηκε τη κατάθεσή του … αλλά προειδοποίησε τους ενόρκους ότι δεν είχε δει ή ακούσει τον καταγγέλλοντα .. . Το δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση της δίκαιης δίκης σύμφωνα με το άρθρο 6. Κατά την κρίση τους (των δικαστών, δηλαδή του ΕΔΔΑ)σε κάθε περίπτωση στην οποία μια καταδικαστική απόφαση βασίζεται «αποκλειστικά ή σε μεγάλο βαθμό» σε μία κατάθεση από πρόσωπο που ο κατηγορούμενος δεν είχε την ευκαιρία να εξετάσει, δεν αποτελεί δίκαιη δίκη. .. Είναι εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι για ένα θέμα που είχε λάβει τόσο μεγάλη προσοχή στην Επιτροπή Νομολογίας και στο Κοινοβούλιο, το Δικαστήριο του Στρασβούργου θα έπρεπε να είχε καταλάβει ότι η απόφαση του ήταν λάθος ».

Στη συνέχεια ο Λόρδος Hoffmann έχει αντιρρήσεις σοβαρές για τη θέσπιση του δικαιώματος προστασίας του περιβάλλοντος από το Strasbourg:

« Το τελευταίο παράδειγμα σχετίζεται με τις  νυχτερινές πτήσεις στο Heathrow … Το 1993 η κυβέρνηση … εισήγαγε μια αλλαγή στις ρυθμίσεις σχετικά με τις πτήσεις μετά τις 4:30 μμ. Υπήρξαν αντιρρήσεις από κατοίκους της περιοχής … Ο Υπουργός, αποφασίζοντας να εγκρίνει το νέο καθεστώς, έπρεπε να αποφασίσει εάν το γενικότερο οικονομικό συμφέρον της χώρας υπερέβαινε τις εμφανείς δυσκολίες των κατοίκων. Αυτή ήταν ουσιαστικά πολιτική απόφαση που η κυβέρνησή του είχε επιλέξει να κάνει. Το 2001, στην υπόθεση Hatton κατά Ηνωμένου Βασιλείου , το Δικαστήριο της Στρασβούργου, κατά πλειοψηφία, 5 έναντι 2, έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση των δικαιωμάτων των κατοίκων για την προστασία της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής … … »».

Και η συνέχεια της ομιλίας είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, περιέχοντας ειρωνείες για το ΕΔΔΑ και τους δικαστές του,  σοφιστείες, συμβουλές  και άλλα γενικά που αφορούν το Στρασβούργο:

«… Θεωρώ ότι και οι τρεις από αυτές τις υποθέσεις, και πολλά άλλα που θα μπορούσα να αναφερθώ … ως παραδείγματα για το τι αποκαλούσε ο Bentham [24] διδάσκω τις γιγαντιές πώς να πιπιλίζουν τα αυγά [25] . Στο Brown κατά Stott [26] , ο Λόρδος Bingham προβαίνει σε ορισμένες σοβαρές παρατηρήσεις για την ερμηνεία ενός διεθνούς συνθήματος, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Σύμβαση: “Η ερμηνεία της ερμηνείας πρέπει να πραγματοποιηθεί με προσοχή, αν ο κίνδυνος είναι να αποφευχθεί το ενδεχόμενο οι συμβαλλόμενοι να μπορούν, λόγω της δικαστικής ερμηνείας, δεσμεύονται από υποχρεώσεις που δεν αποδέχονται ρητά και ίσως δεν ήταν διατεθειμένοι να δεχθούν. “…..

Η κατάθεση ότι η σύμβαση είναι ένα «ζωντανό εργαλείο» είναι το λάβαρο κάτω από το οποίο το Δικαστήριο του Στρασβούργου έχει αναλάβει την εξουσία να νομοθετεί σε αυτό που θεωρεί αναγκαίο για την «Ευρωπαϊκή Δημόσια Διακήρυξη». Θα αποδεχόμουν πλήρως ότι η πρακτική έκφραση των εννοιών που χρησιμοποιούνται σε ένα έγγραφο ή σε συνταγματική συνθήκη μπορεί να αλλάξει … Αλλά αυτό δεν δίνει το δικαίωμα σε ένα δικαστικό όργανο για την εισαγωγή εντελώς νέων εννοιών , όπως η προστασία του περιβάλλοντος, σε μια διεθνή συνθήκη η οποία δεν τις αναφέρει καθόλου, μόνο και μόνο επειδή θα είναι περισσότερο σύμφωνες με το πνεύμα των καιρών [27]. Δεν μπορεί να είναι σωστό ότι η ισορροπία που θα επιτευχθεί σε αυτή τη χώρα μεταξύ της ελευθερίας του Τύπου και της ιδιωτικής ζωής θα πρέπει να αποφασιστεί από έναν δικαστή της Σλοβενίας [28]

Τι μεγαλώνει, θα είχε πει ο Bentham. Τι νομοθετική εξουσία μπορεί να ασκήσει ο δικαστικός αντιπρόσωπος της Σλοβενίας μέσω των δικαστικών τμημάτων του Στρασβούργου . … Εμείς είμαστε εδώ στο Στρασβούργο, που αποφασίζουμε για την ευρωπαϊκή δημόσια τάξη … Και όλα τα δικαστήρια της Ευρώπης θα πρέπει να στέκονται προσοχή μπροστά μας … .

Ένα διεθνές δικαστήριο, όπως το Στρασβούργο, θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικό όσον αφορά την επέκταση των προστατευόμενων από αυτό δικαιωμάτων με αυτόν τον τρόπο. Αυτό συμβαίνει επειδή … στερείται συνταγματικής νομιμότητας. Οι δικαστές εκλέγονται από μία υπό-επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης, της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης, η οποία αποτελείται από 18 Μέλη με πρόεδρο Λετονό πολιτικό, στην οποία εκπρόσωποι του Ηνωμένου Βασιλείου είναι ένας πολιτικός με εργατικό συνδικαλιστικό παρασκήνιο και χωρίς νομικά προσόντα και έναν συντηρητικό πολιτικό, ο οποίος ήταν μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου το 1972, αλλά μέχρι στιγμής, όπως γνωρίζω, δεν έχει ασκήσει ποτέ το επάγγελμα . Επιλέγονται από τους καταλόγους των τριών (3) που έχουν προταθεί από τις κυβερνήσεις των 47 μελών της με τρόπο που είναι εντελώς αδιαφανής .

…δεν έχουμε παραδώσει την κυριαρχία μας σε όλα αυτά τα θέματα. Παραμένουμε ανεξάρτητος λαός με την δική του νομική τάξη, η οποία εξελίχθηκε με το πέρασμα των αιώνων με συνταγματικό αγώνα και ρεαλιστικές αλλαγές . Δεν πιστεύω ότι το νομικό σύστημα του Ηνωμένου Βασιλείου είναι τέλειο, αλλά υποστηρίζω ότι οι λεπτομέρειες των αποφάσεων σχετικά με το πώς μπορεί να βελτιωθεί θα πρέπει να γίνουν στο Λονδίνο , είτε από εμάς , είτε από τα δημοκρατικά θεσμικά όργανα είτε από τις δικαστικές αρχές … αναπόσπαστα δεμένα με την δική μας κοινωνία και θεωρούνται ως τέτοια …… ».

Και τελικά το συμπέρασμα της ομιλίας του κ. Hoffmann:

«Τι πρέπει να γίνει; … δεν έχω καμιά αντίρρηση  με το κείμενο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης …. Το πρόβλημα είναι Το Δικαστήριο και Το δικαίωμα Της ατομικής προσφυγής, το οποίο επιτρέπει σ αυτό να παρέμβει στις λεπτομέρειες και στις (επουσιώδεις) αποχρώσεις των εθνικών νομοθεσιών των κρατών μελών … ».

Μέσω της ομιλίας του, ο πρώην πρώην ανώτατος δικαστής της Μεγάλης Βρετανίας «αποσύρει» το φόρο του και προσπαθεί να πλήξει το δικαστήριο του Στρασβούργου. Ο Σκληρός στις εκφράσεις του δεν αντέχει την θέση του ΕΔΔΑ στην σύγχρονη ευρωπαϊκή κουλτούρα και είναι ενοχλημένος από την νομολογία του. Τον αμφισβητεί ο τρόπος νομολογίας και η μέθοδος ερμηνείας του. Προτιμά το Στρασβούργο ως φόρουμ θεωρητικών συζητήσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα με δυνατότητες αόριστων προτάσεων προς τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και όχι ως αποτελεσματικό όργανο για την επιβολή της ομοιόμορφης εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Δεν αναμένει την εκχώρηση αρμοδιοτήτων και εξουσίας από το εθνικό δικαστήριο σε υπερεθνικό ούτε ακόμη και αν πρόκειται για ανθρώπινα θεμελιώδη δικαιώματα. Τα τρία θεμελιώδη δικαιώματα, όπως το δικαίωμα σιωπής, το δικαίωμα μη αυτοενοχοποίησης και η εξέταση του μάρτυρα κατηγορίας από τον κατηγορούμενο θεωρούν περιττό και ζητούν τον περιορισμό τους αν όχι και την κατάργησή τους. Γίνεται αρνητικό στη θέσπιση νέων αναγκαίων θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως αυτό της προστασίας του περιβάλλοντος. Δεν θέλει να υπάρξει μέλλον, επιδιώκει τη διατήρηση του παρελθόντος.

Και το χειρότερο. Το ίδιο ισχύει και για τα δικαστήρια του Στρασβούργου και για τους δικαστές του, επιδεικνύοντας μια θορυβώδη και προκλητική εγωιστική υπεροχή που δεν συνάδει ούτε με δικαστή αλλά ούτε και με συμβουλάτορα εφαρμογής ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Τους δίνει αρχικά συμβουλές με σημαντικότερο να μη διδάσκει το ΕΔΔΑ στις Βρετανίδες γιαγιάδες πώς θα πιούν τα αυγά.

Δεν σταματάει εδώ. Επιδεικνύει την εκδήλωση ρατσιστικής διάθεσης ειρωνευομένων δύο δικαστικών προσωπικοτήτων , ο Σλοβένο δικαστής κ. Zupan θ i θ και ο Μολδαβός πρώην δικαστής κ. Pavlovschi .Για το τελευταίο αναφέρεται στην μειοψηφία του υπονοώντας ότι τουλάχιστον είναι αδόκιμη. Το σκεπτικό της μειοψηφίας είναι σημαντικό και μοναδικό και ανοίγει ένα νέο δρόμο στην μελλοντική νομολογία του Δικαστηρίου. Ειλικρινά δεν γνωρίζω αν μια τόσο ορθή σκέψη για την τροποποίηση ενός νόμου που έρχεται σε αντίθεση με το σύνολο των πολιτών θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος της υψηλής σκέψης του κ. Hoffmann. Εάν δεν υπάρχει οδηγός που να μην παραβιάζει το νόημα της ταχύτητας,

 

β) Ο Έλληνας ανώτατος δικαστής κ. Β. Ρήγας, το άρθρο του στο «ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ» και ο ρόλος του Αρείου Πάγου στο διεθνές νομικό περιβάλλον

 Ο κ. Ο Βασίλειος Ρήγας είναι ένας από τους κορυφαίους Έλληνες αρεοπαγίτες των τελευταίων ετών και ο αρχαιότερος Έλληνας δικαστής στο ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο. Οι νόμιμες γνώσεις του είναι εξαιρετικά υψηλές, αντικατοπτρίζονται στις αποφάσεις που έχουν εκπονήσει αλλά και σε πολλά άρθρα που έχει συντάξει και έχουν δημοσιευθεί σε όλα σχεδόν τα έγκυρα νομικά περιοδικά της Ελλάδας.

Γεννήθηκε το 1943, εξελέγη νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και από το 1969 είναι δικαστής, επιτυγχάνοντας τις εισαγωγικές εξετάσεις για το δικαστικό σώμα. Από το 2004 προωθήθηκε στον Άρειο Πάγο, όπου υπηρετεί μέχρι σήμερα. Ολοκληρώνει την θητεία του και συνταξιοδοτείται το 2010. Είναι Πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Δικονομολόγων, μέλος του Συνδέσμου Ελλήνων Αστυλόγων, Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας κ.α. Δίδαξε στην Εθνική Σχολή Δικαστών Πολιτικής Δικονομίας και έχει δημοσιεύσει πάνω από 30 νομικά άρθρα σε νομικά περιοδικά, όπως το «Νομικό Βήμα», την «Ελληνική Δικαιοσύνη», την «Δίκη» κλπ. και πολλές κριτικές και παρατηρήσεις με τεκμηριωμένες αποκλίσεις από τη θεωρία και την κρατούσα νομολογία. Μερικά από τα κείμενά του αφορούν την ΕΣΔΑ αλλά και την νομολογία του Στρασβούργου σε σχέση με την εθνική ελληνική νομολογία.

Ο τελευταίος δικαστής δημοσίευσε στο «ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ» [29] , το 2008 ένα άρθρο με τίτλο « Ζητήματα αναιρετικού ελέγχου – οι τελευταίες κρίσεις του ΕΔΔΑ σχετικά με την απεριόριστη αιτία κατά του ΚΠΛΔ ».

Ο κ. Ο Ρήγας παραπέμπει σε ποινές επανειλημμένων καταδικαστικών αποφάσεων του ΕΔΔΑ εις βάρος της Ελλάδας με την ίδια καταδικαστική αιτιολογία ότι παρεμποδίζει τον ελληνικό Άρειο Πάγο την πρόσβαση στο δικαστήριο λόγω άκρατης τυπολατρίας (φορμαλισμός).

Αρχικά ας δούμε τι αντιπροσωπεύει , ο ελληνικός Άρειος Πάγος( το Δικαστήριο στο οποίο αποτελεί επίλεκτο μέλος του ο κ . Ρήγας) σε ένα διεθνές και ευρωπαϊκό νομικό περιβάλλον , δεδομένης πλέον της αλληλεπίδρασης της νομολογίας, της παγκοσμιοποίησης και της ύπαρξης δεσμευτικών αποφάσεων ευρωπαϊκών δικαστηρίων δύο πολυκρατικών (ΔΕΚ και Πρωτοδικείο) και του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΕΔΔΑ).

Στα πλαίσια αυτά το Ανώτατο Ακυρωτικό παρουσιάζει δύο όψεις . Η μία θετική αφορά την αιτιολογία των αποφάσεων του. Στο σημείο αυτό ο Άρειος Πάγος αντικειμενικά έχει αναπτύξει στη σημαντική πλειοψηφία των αποφάσεων του μια μορφή αιτιολογίας που είναι ειδική και εμπεριστατωμένη, με αποτέλεσμα να εκδίδει υψηλού επιπέδου αποφάσεις με πλήρη αιτιολόγηση υπέρ περισσότερων ευρωπαϊκών και ανώτατων ακυρωτικών δικαστηρίων, παρέχοντας πλήρη απάντηση στις καταγγελίες και στις αιτήσεις των διαδίκων. Η αιτιολογία του ΑΠ είναι ευθυγραμμισμένη και ανώτερη, όπως απαιτείται από την νομολογία του ΕΔΔΑ (αρκεί για επαρκή αιτιολογία [30] ).

Υπάρχει δυστυχώς και η άλλη πλευρά του Ανωτάτου Δικαστηρίου που είναι η αρνητική.

Ο ελληνικός Άρειος Πάγος έχει «κλείσει» ερμητικά τις πόρτες και τα παράθυρα της «Λεωφόρου Αλεξάνδρας». Από Εμφορείται υψηλή εσωστρέφεια ΜΕ αποτέλεσμα ΝΑ αρνείται ΝΑ δεχθεί τις Νέες παγκόσμιες, ευρωπαϊκές και εθνικές νομολογιακές τάσεις και προκλήσεις των καιρών . Χαρακτηριστικό των αποφάσεων που αποδεικνύουν το ανωτέρω ισχυρισμό είναι η αυτοδυναμία της αυθεντίας του Δικαστηρίου. Δεν υπάρχει άλλο ανώτατο εθνικό δικαστήριο στην Ευρώπη όπου αποκλειστική πηγή της νομολογίας του να είναι ΜΟΝΟΝ η ΔΙΚΗ της νομολογίας . Η δική της προηγούμενη νομολογία αποτελεί το σύνολο της τεκμηρίωσης και της πηγής της νέας νομολογίας ! Έτσι αυτοαναπαράγει τον εαυτό του χωρίς επαρκή ανανέωση αφού δεν ενσωματώνει νομολογία από άλλα ανώτατα δικαστήρια άλλων χωρών, από διεθνή δικαστήρια ή επιτροπές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ούτε από το ΕΔΔΑ ή από την ΔΕΚ . Χαρακτηριστικό γνώρισμα της εμπιστοσύνης του Δικαστηρίου αποτελεί και η μη αναφορά στην τεκμηρίωση των αποφάσεων της ακόμη και επιστημονικών συγγραμμάτων ή απόψεων των ελλήνων ή ευρωπαίων καθηγητών. Η αναφορά στις αποφάσεις ή τις επιστημονικές απόψεις επιβεβαιώνει τον κανόνα. Η τακτική αυτή δεν ακολουθεί την Εισαγγελία του ΑΠ.

Χαρακτηριστικό της ίδιας εσωτερικής αρμοδιότητας αποτελεί και ο τρόπος ερμηνείας του Δικαστηρίου. Χρησιμοποιεί τον ίδιο παραδοσιακό και απαράβατο τρόπο ερμηνείας από την εισαγωγή των βασικών κωδικών χωρίς να ενστερνιστεί και να εφαρμόζει το νέο ερμηνευτικό τρόπο που δεν βασίζεται σε αναζητήσεις του αρχαίου νόμου του νομοθέτη αλλά στην εφαρμογή του νόμου στις σύγχρονες απαιτήσεις. Η σύγχρονη ερμηνεία απαιτεί την ερμηνεία της νομοθεσίας υπό το φως των παρουσών συνθηκών, λαμβάνοντας υπόψη τις νέες συνήθειες, τις νέες αντιλήψεις και τις νέες συνθήκες διαβίωσης . Το Δικαστήριο οφείλει νανα εισαγάγει την εκτεταμένη χρήση της εξελικτικής ερμηνείας που δίνει έμφαση στις σύγχρονες συνθήκες ως σημαντικό παράγοντα της ερμηνείας και να αποδίδει σημασία στα κοινώς αποδεκτά μέτρα που βασίζονται στις νομοθεσίες των κρατών μελών της ΕΕ ιδιαίτερα. αλλά και το Συμβούλιο της Ευρώπης . [31]

Μια ακόμη παρατήρηση για τον Α.Π. είναι η μορμαλιστική αντιμετώπιση των δικαιωμάτων . Κανείς δεν μπορεί να καταργήσει την πυρήνα ενός θεμελιώδους δικαιώματος. Ο πυρήνας δεν ανήκει ούτε στα δικαστήρια ούτε και στο κράτος. Ανήκει στον δικαιούχο του οποίου είναι ο πολίτης. Αυτός δεν καταργείται. Εάν υπάρχει εσφαλμένη εφαρμογή, άσκηση ή χρήση του δικαιώματος, τα δικαστήρια οφείλουν να μην καταργήσουν το πυρήνα του δικαιώματος εξαιτίας τυπολατρικών λόγων. Δεν επιτρέπεται η άσκηση του δικαιώματος κατάργησης του ίδιου του δικαιώματος. Ο εθνικός δικαστής, αντί να επιδιώκει παραβιάσεις του πυρήνα του δικαιώματος, προσκολλάται σε διαδικαστικούς κανόνες που μετατρέπουν τα δικαιώματά τους! Έτσι βλέπει το δέντρο και χάνει το δάσος.

Δυο πρόσφατα παραδείγματα. Στην πρόσφατη απόφαση του ΕΔΔΑ Καλλέργης κατά Ελλάδος της 2.4.2009 ο Α.Π. να απορρίψει την αναίρεση ως απαράδεκτη επειδή δεν έλαβε υπόψη του τον γραμματέα του ποινικού δικαστηρίου να καταθέσει έκθεση καταθέσεως στο εφετείο, παρά το γεγονός ότι υπήρξε πρωτόκολλο, σφραγίδες και υπογραφές του εφετείου και του γραμματέως του εφετείου! Στην προη-γούμενη απόφαση Ρουμελιώτη κατά Ελλάδας της 14.10.2009 ο Άρειος Πάγος απέρριψε την αναίρεση στην πολιτική απόφαση διότι ο αναιρεσείων δεν ανέφερε στην αναίρεση του το γεγονός ότι δεν υπήρχε ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία σχετικά με το πώς θα έπρεπε να δικαιολογήσει το δευτεροβάθμιο δικαστήριο για να έχει συγκεκριμένη και εμπεριστατωμένη αιτιολόγηση στην προσβαλλόμενη απόφαση. Απαιτούσε δηλ. από τον βοηθό του να μετατραπεί σε επιμελημένο δευτεροβάθμιο δικαστή! Αν αυτό δεν είναι φορμαλισμός τότε τι είναι …

Πρέπει να επισημανθεί η αβέβαιη (μη) ερμηνευτική προσέγγιση της ερμηνείας κυρίως της  ΕΣΔΑ αλλά και της κοινοτικής νομοθεσίας [32] . Η ανωτέρω αναφερθείσα εμπιστοσύνη οδηγεί τον Άρειο Πάγο σε κυρίως αρνητική αιτιολογία της παραβίασης ή μη των διατάξεων της ΕΣΔΑ. Να σημειωθεί ότι στο πρόσφατα σημαντικά ανανεωμένο site του Δικαστηρίου [33]αυτό αναφέρεται σε 29 ποινικές αποφάσεις που ασχολούνται με αναφορές στην ΕΣΔΑ κατά το χρονικό διάστημα από το 2007 μέχρι και το Φεβρουάριο του 2009 και στο μεγαλύτερο μέρος τους υπάρχει μια αρνητική αιτιολογική εκφωνία. Αναγραφή δηλ. ότι οι προσβαλλόμενες αναιρετικές αποφάσεις δεν παραβίασαν τις διατάξεις της ΕΣΔΑ χωρίς συγκεκριμένο προσδιορισμό, αιτιολογία και ανάπτυξη, παραβλέποντας (και ενδεχομένως αγνοώντας) την ευρεία νομολογία του ΕΔΔΑ, η οποία είναι και η μόνη αυθεντική ερμηνεία της Σύμβασης, και στην οποία οφείλει να προσφύγει στο ελληνικό ακυρωτικό δικαστήριο.

Στο πλαίσιο της θητείας του σε ένα παραδοσιακό ανώτατο δικαστήριο του προέδρου αυτός ο δικαστής ο κ. Ο Ρήγας θέλει να υπερασπιστεί τις θέσεις και την πρακτική του δικαστηρίου του με έναν αμυντικό αλλά και αποστασιοποιητικό τρόπο. Επαρκής απάντηση στις θέσεις του ανώτατου δικαστή δίνει από τους στήλες του ίδιου περιοδικού τον δικηγόρο κ. Μανώλης Δ. Γιαννουσάκης [34] στο άρθρο του « Ο Άρειος Πάγος, η ακρίβεια των λόγων ανακοπής και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου » και δεν θα εξετάσω λεπτομερώς το αίτημα του κ. Ρήγα, με τις οποίες βεβαίως και δεν συμφωνώ. Θα επικεντρωθεί ο τρόπος αντιμετώπισης του δικαστηρίου του Στρασβούργου από έναν εθνικό δικαστή μιας μικρής χώρας, που χρονολογείται αρχικά σε τόσο μεγάλη κριτική, αφού το άρθρο του δημοσιεύθηκε Μάρτιος του 2008 , ένα έτος δηλ. πριν από την ομιλία του κ. Hoffmann.

Ο κ. Ρήγας αναφέρει το άρθρο του «.. Η εφαρμογή του δικαίου εξάλλου πρέπει να γίνεται ελλογώς . Οι αρχές της ελλείψεως εφαρμογής του δικαίου φαίνεται ότι ακολουθούν και το ΕΔΔΑ, εφόσον οι αποφάσεις του εκκρεμούν νομικές σκέψεις, ερμηνευτικές αναλύσεις, επιχειρήματα κ.λπ. Εντούτοις, οι ανωτέρω σκέψεις αποκλίνουν προς την ομαλή εφαρμογή του δικαίου , παραπέμποντας στην «δικαιοσύνη του καδή», εκπεφρασμένη κατά περίπτωση και επιτρέποντας διαφορετική διάγνωση ομοίων θεμάτων ή την ίδια κρίση αντιθέτων περιπτώσεων ».

Με δυο λόγια αναφέρει ότι οι αποφάσεις του ΕΔΔΑ στερούνται λογικής για το λόγο ότι το Στρασβούργο καταδίκασε την Ελλάδα επειδή ο Άρειος Πάγος απέρριψε την αναίρεση ως απαράδεκτη επειδή δεν αναφέρθηκε στην υπόθεση η πραγματική κατάσταση που έγινε δεκτή από το Εφετείο. Στο πλαίσιο της ασκήσεως της προσφυγής είχαν ήδη παρατεθεί τα κυριότερα πραγματικά γεγονότα, η διαδικασία που ακολουθήθηκε και οι αιτιάσεις της προσβαλλομένης αποφάσεως. Το ΕΔΔΑ δηλ. ανέφερε ότι η απλή: αφού υπάρχουν περιληπτικά τα γεγονότα αλλά και οι προϋποθέσεις της δευτεροβάθμιας απόφασης, επειδή η αίτηση αναιρέσεως είναι απαράδεκτη, δεδομένου ότι ο Άρειος Πάγος  έχει ενώπιον του το βασικό έγγραφο της προσβαλλομένης αποφάσεως (το δευτεροβάθμιο δικαστήριο) υποχρεούται να διαβάζει και περιέχει όλες τις παραδοχές και τις πραγματικές περιστάσεις. Άραγε είναι παραλογισμός αυτός;

Εξ άλλου, το ΕΔΔΑ προσομοιάζει με το δικαστήριο του Καΐϋ όταν ενεργεί ακριβώς το αντίθετο από τα αναφερόμενα στο άρθρο; Το Στρασβούργο στις υποθέσεις του αναιρετικού ελέγχου που διαπραγματεύεται το κείμενο του κ. Ο Ρήγα, κρατώντας μια σταθερή νομολογία, εκδίδει ακριβώς ίδιες αποφάσεις επί του ίδιου θέματος. Έτσι για το θέμα της ακρίβειας των αναιρετικών λόγων και της τυπολογίας του ανώτατου ακυρωτικού μας υπαλλήλου υπάρχουν και οι ίδιες και ταυτόχρονες αποφάσεις ( Λιακόπουλος κατά Ελλάδας της 24.5.2006, Ευσταθίου κ.λπ. κατά Ελλάδας της 14.12.2006 [35] , Ζουμπουλίδης κατά Ελλάδας της 14.12.2006 [36] ., Λιοναράκης κατά Ελλάδος της 5.7.2007 [37], Βασιλάκης κατά Ελλάδος της 17.1.2008 [38] , Κοσκινάς κ.α. κατά Ελλάδος της 21.2.2008, Αλβανός κ.α. κατά Ελλάδος της 20.3.2008, Ρέκλος και Δαβουρλής κατά Ελλάδος της 15.1.2009 [39] , Πιστόλης κατά Ελλάδος της 4.6.2009, Ρουμελιώτης κατά Ελλάδος της 14.10.2009 [40] κ.α. ) που εκδηλώνει μια μοναδική διαχρονική σταθερότητα του Strasbourg στην νομολογία του. Αυτό από μόνο του αποδεικνύει ότι μόνο το δικαστήριο του Καΐδη δεν αποτελεί το ΕΔΔΑ , το οποίο βεβαίως ο υπογράφων του παρόντος άρθρου σε καμία περίπτωση δεν χαρακτηρίζει αυτό ως ένα τέλειο δικαστήριο, όπως αναφέρεται κατωτέρω.

Τέλος ο κ. Β. ” Οι κρίσεις που εκδόθηκαν από το ΕΔΔΑ δεν είναι ορθές. Ίσως είναι χρήσιμο και για τους εφαρμοστές των κανόνων δικαίου, η επιμέλεια του Albert Einstein : «Τα πράγματα πρέπει να απλουστεύονται κατά το δυνατόν, αλλά όχι περισσότερο» ».

Αναμφίβολα αποτελεί αξιολογική κρίση του σημαντικού αυτού εθνικού δικαστή σχετικά με τη μη ορθότητα των αποφάσεων του Στρασβούργου. Είναι σεβαστή η απόψή του. Όμως, η εμπλοκή του Αϊνστάιν, ένα πολύπλοκο μυαλό, σε ιστορίες απλουστεύσεων μάλλον αταίριαστο φαίνεται. Σε κάθε περίπτωση, η πειθαρχική εμμονή στις μορφές και τυπολατρία πιο απλουστευμένη δείχνει από την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων που είναι μια σοβαρή υπόθεση.

 

Τα όρια ερμηνείας του Δικαστηρίου της Στρασβούργου, η ανάπτυξη των δικαιωμάτων, η δικαστική ακτιβισμός και το «περιθώριο εκτιμήσεως»

 α) Τα όρια ερμηνείας του ΕΔΔΑ: σύσταση ή διασταλτική ερμηνεία της ΕΣΔΑ;

 Η ερμηνεία του Στρασβούργου είναι η κορύφωση αυτού του δικαστηρίου, η μεγάλη επιτυχία του και το όχημα για την παγκόσμια αναγνώρισή του. Το ότι αναγνωρίζεται από όλους ως το κορυφαίο διεθνές δικαστήριο στο κόσμο δεν είναι τυχαίο. Η δημιουργική, δυναμική και εξελικτική ερμηνεία μιας λιτής σύμβασης που μετασχημάτισε από ένα αμερόληπτο διεθνές κείμενο γενικών αρχών σε ένα ζωντανό όργανο για την ομοιόμορφη εφαρμογή των θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών κατέστησε το Δικαστήριο συλλογικό όργανο υπέρ όλων των ευρωπαίων πολιτών. Στην πράξη έδωσε «οντότητα» στους αδίκοντες και πρόσφερε «αύριο» σε μια ευνοϊκή αντιπαράθεση με τον θύτη – κράτος, καθιστώντας τον τελευταίο ισότιμο διαμεσολαβητή με τους πολίτες του.

Αυτός ο τρόπος αλλά και η έκταση της ερμηνείας του ενοχλήθηκαν και προβληματίστηκαν. Ο Λόρδος Hoffmann έθεσε ευθέως το θέμα στο παραπάνω αναφερόμενο λόγο του. Άραγε μπορεί να καθορίσει το Στρασβούργο τις πτήσεις στο Αγγλικό αεροδρόμιο Χέροου;

Τα ερωτήματα θέλουν να απαντήσουν, και κυρίως η κυρίαρχη ερώτηση: ποια μπορεί να είναι τα όρια ερμηνείας του Στρασβούργου; Έχει αυτό απεριόριστο δικαίωμα; και αν όχι ποια είναι τα όρια της;

Τα πράγματα νομίζω ότι είναι πιο απλά από ό, τι φαίνονται και ενδεχομένως να μην χρειάζεται να ενοχλούνται οι γάμοι του κ. Ο Hoffmann ή το πολυσύζυμο μυαλό του Einstain για να γίνει κατανοητά.

Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου έχει υπογραφεί και επικυρωθεί από 47 μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και ισχύει σε όλα τα κράτη μέλη εκτός της Λευκορωσίας. Στο προοίμιο της ΕΣΔΑ υπάρχει ρητή και σαφής αναφορά για το σκοπό του Συμβουλίου της Ευρώπης, που είναι «η πραγματοποίηση στενοτέρας ενότητας μεταξύ των μελών του και ότι, προς επίτευξη του σκοπού αυτού, η προάσπιση και ανάπτυξη των δικαιωμάτων του του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών ».

Το κυρίαρχο μέσο για την επίτευξη του σκοπού αυτού που τον έχουν αποδεχθεί όλα τα συμβαλλόμενα κράτη Μέλη του Συμβουλίου της ευρώπης είναι το ΕΔΔΑ , όπως προκύπτει άλλωστε και από τη ρητή διατύπωση του άρθρου 19 της ΕΣΔΑ « Προκειμένου να διασφαλισθεί ο σεβασμός των υποχρεώσεων που απορρέουν από Τα Υψηλά Συμβαλλόμενα Μέρη της παρούσας Σύμβασης και των Πρωτοκόλλων της, συστήνεται Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ».

Επομένως, το ΕΔΔΑ στην ερμηνεία των δικαιωμάτων που απορρέουν από την ΕΣΔΑ και τα Πρωτόκολλά της είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει την δέσμευση που έχει αναλάβει η ίδια η Σύμβαση. Να ερμηνεύει τις διατάξεις της με δύο πρόσθετες και όχι διαζευκτικές μεθόδους.

Πρώτον υποχρεούται να διασφαλίζει και να προασπίζει όλα τα δικαιώματα που προστατεύονται από τη Σύμβαση και τα Πρωτόκολλά της, πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχει ερμηνευτική δυνατότητα να ελαχιστοποιεί ή να περιορίζει το θεσπισθέν δικαίωμα. Το ελάχιστο όριο είναι η γραμματική του. Δεν καταβάλλεται καμία δυνατότητα ή αρμοδιότητα ερμηνείας των δικαιωμάτων ή άλλης ερμηνείας περιορισμού των δικαιωμάτων [41] . Η ανωτέρω πρώτη ερμηνεία έχει αμυντική λειτουργία σε σχέση με τα δικαιώματα.

Επιπρόσθετα Δεύτερον δικαιούται στην Ανάπτυξη των δικαιωμάτων και εφόσον το η Ανάπτυξη αυτών συνδυάζεται Άμεσα με την υλοποίηση της εγγύτητας των κρατών Μελών του  Συμβουλίου της Ευρώπης τότε Το Δικαστήριο του Στρασβούργου υποχρεούται στην Ανάπτυξη (διασταλτική ερμηνεία). Η δεύτερη ερμηνεία διαθέτει δυναμικό χαρακτήρα και αποτελεί το προωθητικό σκέλος της νομολογίας του Δικαστηρίου. Η φήμη, η κυριότητα και η επιτυχία του βασίζονται σε αυτό το σκέλος.

Το δεύτερο σκέλος εμπίπτει τόσο στην δικαστική ακτιβισμός όσο και στο υβριδικό χαρακτήρα του Δικαστηρίου. Το πρώτο είναι προνόμιο και δικαίωμα του Στρασβούργου, το δε δεύτερο έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα. Και όταν ένα δικαίωμα έχει ήδη προωθηθεί από την νομολογία ή από τις νομοθεσίες των κρατών μελών που έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση τότε το ΕΔΔΑ δεν μπορεί να μην εφαρμόζει την αναπτυγμένη μορφή του δικαιώματος παραβλέποντας την ρητή διατύπωση της πρότασης της Σύμβασης .

Η ανάπτυξη των δικαιωμάτων δεν μπορεί να έχει στατικό χαρακτήρα αλλά δυναμικό [42] , εξελικτικό [43] και συνδυάζεται με τις σύγχρονες συνθήκες [44] . Ο τρόπος αυτός ερμηνείας δεν έχει σχέση με το παρελθόν αλλά με το σύγχρονο παρόν, και λαμβάνει υπόψη την ιστορική αλλαγή των εθίμων, των συνθηκών, της καθημερινής ζωής αλλά και της κοινωνίας . Η ερμηνεία των δικαστικών αποφάσεων πρέπει να προσαρμόζεται στον σύγχρονο τρόπο ζωής και να διασφαλίζει τη σωστή εξέλιξη των δικαιωμάτων . Αυτή η ερμηνευτική μέθοδος έχει επιτρέψει στο Δικαστήριο να υιοθετήσει από την αρχή την εξέλιξη των ηθών και των τεχνολογιών της τρίτης χιλιετίας . Το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο η διεθνής συμφωνία αντλήθηκε από την εμπιστοσύνη και την ύπαρξή της, έζησε και επηρέασε άμεσα το συμβατικό ρυθμιστικό σύστημα. Οι στόχοι της Σύμβασης δεσμεύονται από το πρότυπο της εξέλιξης της κοινωνίας [45] .

Η μέθοδος της εξέλιξης της ερμηνείας και της αλλαγής των συνθηκών εμφανίστηκε στην νομολογία του Στρασβούργου στην γνωστή απόφαση Tyrer κατά Μεγάλης Βρετανίας της 25.4.1978 [46] , όπου το Δικαστήριο αντιμετώπισε την εθνική (βρετανική) νομοθεσία [47] αλλά και την τοπική νοοτροπία των κατοίκων της νήσου Μαν, όπου θεσμικά επιτρεπόταν η τιμωρία των ανηλίκων με σωματική τιμωρία (ραβδισμοί) αλλά ήταν επίσης σε μεγάλο βαθμό αποδεκτό από την τοπική κοινωνία. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η ΕΣΔΑ είναι ένα ζωντανό όργανο που πρέπει να ερμηνεύεται υπό το φως των παρόντων συνθηκών και δεν μπορεί να επηρεαστεί από τα κοινώς αποδεκτά μέτρα της ποινικής πολιτικής των Συμβαλλομένων Μερών του Συμβουλίου της Ευρώπης σε αυτό το πεδίο. Έτσι, αποφασίστηκε ότι η προβλεπόμενη από τη βρετανική νομοθεσία σωματική τιμωρία , η οποία περιήλθε στο μανδύα της δικαστικής απόφασης και εκτελέστηκε κατά του ανηλίκου, παραβιάζει   το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ. Όπως διευκρίνισε το Στρασβούργο, η φύση της θεσμοποιημένης δικαστικής σωματικής τιμωρίας περιλαμβάνει επιβολή φυσικής βίας σε έναν άλλο άνθρωπο. Η ποινή τέτοιου είδους προσβάλλει αυτό που προστατεύει την προηγούμενη διάταξη της ΕΣΔΑ, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τη φυσική ακεραιότητα [48] 

Το ΕΔΔΑ εφαρμόζει το χρόνο ως εργαλείο ερμηνείας . Στην υπόθεση Goodwin αναφέρει «.. Το Δικαστήριο δεν έχει πειστεί ότι κατά την ημερομηνία της υπόθεσης μπορεί ακόμη να θεωρηθεί ότι οι όροι αυτοί πρέπει να αναφέρονται σε ένα προσδιορισμό του φύλου με καθαρά βιολογικά κριτήρια …. Υπήρξαν σημαντικές κοινωνικές αλλαγές στο θεσμό του γάμου μετά την έγκριση της σύμβασης, καθώς και δραματικές αλλαγές που προκλήθηκαν από τις εξελίξεις » [49] .

Πρέπει να επισημανθεί ότι τα ανωτέρω, το αντικείμενο και ο σκοπός του ΕΔΔΑ δικαιολογούν πλήρως γιατί η Σύμβαση πρέπει να ερμηνεύεται υπό το πρίσμα των σημερινών συνθηκών και δεν πρέπει να ερμηνεύεται υπό όρους συγκεκριμένων ιδρυτικών συντακτών της Σύμβασης. [50] Με αυτό συμφωνεί και η νομολογία του Στρασβούργου που αναγνωρίζει αυτό το Δικαστήριο ως ένα ζωντανό όργανο με σκοπό να κατανοήσει καλύτερα τις αρχές που θεμελιώνουν τα δικαιώματα της ΕΣΔΑ, ανεξαρτήτως του τρόπου με τον οποίο τα συμβαλλόμενα μέρη εφαρμόζουν αυτά τα ίδια τις αρχές . [51]

Ο Λόρδος Hoffmann μπορεί να διαμαρτυρηθεί για τον τρόπο ερμηνείας του Στρασβούργου, αλλά καλό θα ήταν να προσφύγει σε απόφαση του δικού του δικαστηρίου. Χαρακτηριστική είναι η απώλεια στην απόφαση του Βουλής των Λόρδων της Μ. Βρετανίας «.. Η άποψη που παρουσιάζει αναμφισβήτητα ορθότητα της χρονιάς Χ μπορεί να γίνει αμφισβητήσιμη για τη χρονιά Υ και απαράδεκτη της χρονιάς Ζ. Η δημόσια και επαγγελματική γνώμη είναι εν εξελίξει[52] . Η απογραφή της αναγνώρισης της εξέλιξης της διαδικασίας από το Δικαστήριο του κ. Hoffmann!

Πολύ σημαντικό είναι και η εφαρμογή από τα Δικαστήρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( τα οποία δέχεται ο κ. Hoffmann ως διαθέτοντας την απαιτούμενη νομιμοποίηση από τις Συνθήκες της ΕΟΚ ) της εξελικτικής και δυναμικής αυτής ερμηνείας. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η υπόθεση του Γερμανικού Δικαστηρίου, όπου το ΔΕΚ [53],   αλλάζοντας την μέχρι τούδε νομολογία του, αποφάσισε ότι ο σύντροφος ίδιου φύλου της καταχωρημένης συντρόφος δικαιούται συντάξεως σύζυγου αντίστοιχου συζύγου αντίθετου φύλου, αλλά και της απόφασης του Δικαστηρίου Δημόσιας Διοίκησης της ΕΕ. στην υπόθεση του ολλανδού Anton Pieter Roodhuijzen κατά της Επιτροπής της ΕΕ [54], όπου προβαίνοντας σε μια ιδιαίτερα δυναμική και εξελικτική ερμηνεία αναγνώρισε την ισότητα «συντρόφου» μη αναγνωρισμένης συντροφιάς με αναγνωρισμένο σύντροφο ή σύζυγο, αναγνωρίζοντας τις πραγματικές σχέσεις με τις νομικές.

Συμπερασματικά, η ερμηνεία του Στρασβούργου κινείται στα σύγχρονα πλαίσια προσαρμόζοντας μια διεθνή Σύμβαση των μέσων του προηγούμενου αιώνα στην σύγχρονη πραγματικότητα, λαμβάνοντας υπόψη τις νέες συνθήκες, τον τρόπο ζωής, τα νέα έθιμα και τις συνήθειες. Με αυτόν τον τρόπο η ερμηνεία του Στρασβούργο έχει μετατρέψει την ΕΣΔΑ σε ένα σύγχρονο Συνθήκη που βρίσκει λύσεις στα προβλήματα του παρόντος και υλοποιεί αποτελεσματικά τον καταστατικό σκοπό της. Τα όρια αυτής της ερμηνείας δεν περιορίζονται εφόσον εξυπηρετούν τον αρχικό σκοπό της Συμβάσεως, όπως αυτό καθορίζεται από το ίδιο το κείμενο της, στο οποίο περιλαμβάνεται ως ενότητα και το πρόιμίο της.

 

β) Δικαστικός ακτιβισμός, θέσπιση νέων δικαιωμάτων και δικαίωμα στην προστασία του περιβάλλοντος

Ο Λόρδος Hoffmann έχει μια έντονη διαφωνία στον τρόπο ερμηνείας του Στρασβούργου , όπου κατά τον ίδιο, η ερμηνεία θεσπίζει νέα δικαιώματα , όπως αυτό της προστασίας του περιβάλλοντος. Έτσι το ΕΔΔΑ κατά την άποψη αυτή ουσιαστικά και πραγματικά μετατρέπεται σε νομοθετικό σώμα, υπερβαίνοντας τις αρμοδιότητές του θεσπίζοντας δικαιώματα που δεν υπάρχουν στη Σύμβαση.

Όπως προαναφέραμε όμως ο τρόπος ερμηνείας του Στρασβούργου διαθέτει την απαραίτητη νομιμότητα για  την ανάπτυξη των δικαιωμάτων, εάν δε σύμφωνα με μια νεώτερη ερμηνεία περιλαμβάνεται στο περιεχόμενο ενός δικαιώματος και μια άλλη πτυχή αυτού δε σημαίνει ίδρυση αυτόνομου και ανεξάρτητου δικαιώματος αλλά δυναμική διεύρυνση ενός ήδη υπάρχοντος και νόμιμα θεσπισμένου ατομικού δικαιώματος.

Ως προς το δικαίωμα στη προστασία του περιβάλλοντος αυτό δεν είναι κάτι νέο. Οι Ρωμαίοι ήταν οι πρώτοι  που ασχολήθηκαν με τις περιβαλλοντολογικές ενοχλήσεις[55]. Το δε Δικαστήριο έχει αναφερθεί σε 58 αποφάσεις[56] του στον όρο «προστασία του περιβάλλοντος»[57] πριν από την ομιλία του Λόρδου Hoffmann. Έτσι η ανησυχία του τελευταίου μήπως προστατευθεί το περιβάλλον από το «ταπεινό» Στρασβούργο  με αντιθεσμικό τρόπο μάλλον καθυστερημένη είναι. (Άραγε μας ενδιαφέρει εάν ο προστατεύων το περιβάλλον διαθέτει νομιμοποιητική θεσμική ισχύ και αρμοδιότητα; Αυτό είναι το ζητούμενο;).

Ο Πρόεδρος του ΕΔΔΑ κ. Jean Paul Costa αναγράφει στη συγκλίνουσα άποψή του στην απόφαση Hatton[58] τα εξής «… το δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον συμπεριλαμβάνεται στην έννοια του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής και της οικογενειακής ζωής. Από την αρχή της δεκαετίας του ’70, ο κόσμος έχει γίνει όλο και περισσότερο ενήμερος για τη σπουδαιότητα των περιβαλλοντολογικών θεμάτων και της επιρροής τους στις ζωές των ανθρώπων. Η νομολογία του δικαστηρίου μας, επιπλέον, δεν είναι μόνη που αναπτύχθηκε σύμφωνα με αυτές τις τάσεις. Παραδείγματος χάριν, το άρθρο 37 του χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 18ης Δεκεμβρίου 2000 αφιερώνεται στην προστασία του περιβάλλοντος…» Και στην απόφαση του τμήματος της Ευρείας Σύνθεσης ο ίδιος δικαστής μαζί με άλλους αναγράφει στη κοινή μειοψηφική άποψή τους «…όπως το Δικαστήριο έχει επανειλημμένως υπογραμμίσει: «Η Σύμβαση είναι ένα ζωντανό μέσο, πρέπει να ερμηνευθεί υπό το φως των σημερινών συνθηκών” … Αυτή η “εξελικτική” ερμηνεία από την Επιτροπή και το Δικαστήριο της Σύμβασης …. έχει προχωρήσει γενικά “προοδευτικά“, υπό την έννοια ότι έχει επεκταθεί σταδιακά και θέσει το επίπεδο προστασίας που προβλέπεται για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που διασφαλίζονται από τη Σύμβαση για την προώθηση της “Ευρωπαϊκής Δημόσιας Τάξης”. Στον τομέα των δικαιωμάτων του περιβάλλοντος, τα οποία ήταν σχεδόν άγνωστα το 1950, η Επιτροπή και το Δικαστήριο έχουν όλο και περισσότερο την άποψη ότι το άρθρο 8 αγκαλιάζει το δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον, και, συνεπώς, στην προστασία έναντι της ρύπανσης και των οχλήσεων που προκαλούνται από επιβλαβείς χημικές ουσίες, επιθετικές οσμές, ιζήματα που προκαλούν αναπνευστικές παθήσεις, θόρυβο κ.ο.κ..»[59]

Το Δικαστήριο στις υποθέσεις που άπτονται της προστασίας του περιβάλλοντος έχει επιδείξει πραγματικά μια νομολογιακή πρακτική που δικαιολογεί το ρόλο του στην εφαρμογή της ΕΣΔΑ δίνοντας ένα ουσιαστικό και πρακτικό περιεχόμενο στην προστασία της ιδιωτική και οικογενειακής ζωής μέσω μιας δυναμικής εξελικτικής και προωθητικής των δικαιωμάτων νομολογίας.

Έτσι το ΕΔΔΑ έχει αποφασίσει ενδεικτικά για θέματα περιβάλλοντος:

α) Η λειτουργία ενός εργοστασίου επεξεργασίας αποβλήτων, άνευ αδείας και σε απόσταση 12 μέτρων από το σπίτι της προσφεύγουσας, παραβίαζε το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, διότι θα μπορούσε να επηρεάσει την ευημερία της και να της στερήσει την απόλαυση της κατοικίας της, δεδομένου ότι θα είχε άμεσα επιπτώσεις στην προσωπική και οικογενειακή της ζωή, ακόμη και αν η υγεία της δεν τίθετο σε κίνδυνο[60],

β) Η λειτουργία ενός εργοστασίου Χαλυβουργίας σε μία πυκνοκατοικημένη περιοχή του οποίου οι τοξικές εκπομπές υπερέβαιναν τα ασφαλή όρια, ενέπιπτε στην προστασία που παρέχει το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, διότι ακόμη και αν δεν προκαλούσε μία μετρήσιμη βλάβη στην υγεία της προσφεύγουσας, αναπόφευκτα έκανε την προσφεύγουσα πιο ευάλωτη σε ποικίλες ασθένειες και αναμφισβήτητα επηρέαζε την ποιότητα ζωής της στο σπίτι της[61],

γ) Η αποτυχία του Κράτους να παρέχει στους προσφεύγοντες τις απαραίτητες πληροφορίες αφορούσες τον κίνδυνο που διέτρεχαν αυτοί, κατοικώντας κοντά σ’ ένα χημικό εργοστάσιο, από το οποίο είχαν επέλθει εκρήξεις στο παρελθόν αποτελούσε επέμβαση στην προσωπική και ιδιωτική ζωή τους[62],

δ) Ότι η προσφεύγουσα υπέστη σοβαρή προσβολή στο δικαίωμά της για  σεβασμό της κατοικίας της, λόγω της αδυναμίας των αρχών να αναλάβουν δράση για την αντιμετώπιση της ηχορύπανσης που προκαλείτο από τα νυχτερινά κέντρα (άνω των 100) της περιοχής της[63].

Στις υποθέσεις που αφορούν το περιβάλλον το ΕΔΔΑ επιδεικνύει μια κοινώς αποδεκτή ευαισθησία, η οποία αποτυπώνεται στη νομολογία του λειτουργώντας ως ακτιβιστικό δικαστήριο.

Ο δικαστικός ακτιβισμός[64] είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγραφούν οι δικαστικές αποφάσεις που βασίζονται περισσότερο πάνω στην προσωπική προκατάληψη του δικαστή απ’ ό,τι στον υφιστάμενο νόμο. Ο όρος έχει μια μάλλον παρεξηγημένη έννοια που έχει κυρίως δημιουργηθεί από τους υποστηρικτές της συντηρητικής τάσης,  της  λεγόμενης «δικαστικής αυτοσυγκράτησης».

Η έννοια όμως του δικαστικού ακτιβισμού είναι περισσότερο τεχνική παρά ουσιαστική όταν αναφερόμαστε στο Στρασβούργο.

Στη νομολογιακή μέθοδο του ΕΔΔΑ δεν μπορεί να αυτονομηθεί ο δικαστικός ακτιβισμός ως ξεχωριστός και αυτόνομος ερμηνευτικός τρόπος αλλά ως ένας χαρακτηρισμός της περισσότερο προωθητικής και δυναμικής ερμηνείας του δικαστηρίου που περιλαμβάνεται στον ορισμό της «ανάπτυξης» των δικαιωμάτων, που με ρητό τρόπο αναφέρει το Προοίμιο της Σύμβασης. Έτσι ο «ακτιβισμός» ως όρος εμπεριέχεται στο αναπτυξιακό μέρος του θεσπιζομένου δικαιώματος της ΕΣΔΑ και αποκτά νομιμοποιητική ισχύ. Ουσιαστικά υπό τον όρο αυτό, όταν αναφερόμαστε στη νομολογία του Δικαστηρίου αυτού ταυτοποιείται το μέρος της νομολογίας του που αφορά τη δημιουργική ερμηνεία. Κυρίως η ερμηνεία αυτή αφορά τα άρθρα 8, 9 10 και 12 της Σύμβασης και έδωσε μια καθολική αναγνώριση στο Δικαστήριο[65].

Τι λέει όμως ο Λόρδος Hoffmann που κατηγορεί ευθέως το Στρασβούργο γι΄ αυτό τον τρόπο ερμηνείας του για τον δικαστικό ακτιβισμό; Οι απόψεις του είναι σαφείς και πρόσφατες.  Στις 10 Ιουλίου 2008, δηλ. σχεδόν οκτώ μήνες πριν από την παραπάνω ομιλία του, ο κ. Hoffmann, συμμετείχε σε μια επιστημονική συζήτηση στο διαδίκτυο με αρκετούς επιφανείς καθηγητές νομικών σχολών και δικαστές.

Γράφει ο ίδιος «…η περισσότερη συζήτηση είναι για το πώς συμπεριφέρονται οι δικαστές. Ίσως θα έπρεπε κάποιος να επικεντρωθεί στην καθοδήγηση που λαμβάνουν από τα Ανώτατα Δικαστήρια, … Είναι υπεύθυνα για τη σωστή λειτουργία του δικαστικού τους συστήματος και παρόλο που μπορεί να είναι  «δικαστικός ακτιβισμός» να γίνονται αλλαγές στο νόμο για λόγους κοινωνικής λειτουργικότητας , πρέπει να είναι μέρος της σωστής τους λειτουργίας να εμποδίζουν τους ισχύοντες νόμους και τις υπάρχουσες διαδικασίες από το να έχουν εμφανώς ανεπιθύμητες συνέπειες, όπως η αποθάρρυνση των ανθρώπων από την ενασχόληση με επιθυμητές κοινωνικά δραστηριότητες. …».  Τι πιο αιτιολογημένη και υπερασπιστική θέση για τους Δικαστές του Στρασβούργου στο θέμα του «δικαστικού ακτιβισμού» από αυτή τη θέση του μετέπειτα κατηγόρου τους!

 

γ) Το «περιθώριο εκτίμησης». Μία νομολογιακή κατασκευή του Στρασβούργου

Το Δικαστήριο του Στρασβούργου  προέβη σε μια εξισορροπητική διπλωματική ενέργεια – παραχώρηση προς τα εθνικά κράτη που έχουν υπογράψει και επικυρώσει την ΕΣΔΑ. Προέβη σε μια νομολογιακή κατασκευή, την οποία αποκαλεί «περιθώριο εκτίμησης»[66] η οποία δεν προβλέπεται από τη Σύμβαση[67] και ουσιαστικά «φωτογραφίζει» τη δικαστική αυτοσυγκράτηση του Δικαστηρίου και την αποχή του από δικαστική κρίση. Αποδέχεται δηλ. ότι σε ορισμένες περιπτώσεις που συγκρούονται ατομικά δικαιώματα προστατευόμενα από την ΕΣΔΑ και ευρύτερα δημόσια συμφέροντα του κράτους μέλους ο καταλληλότερος για να κρίνει είναι είτε ο εθνικός δικαστής είτε οι εθνικές αρχές και όχι το δικαστικό όργανο του Στρασβούργου[68].

Το περιθώριο αυτό, όπως έχει διαμορφωθεί, αναφέρεται στην εξουσία του συμβαλλόμενου κράτους κατά την εκτίμηση των πραγματικών δεδομένων, καθώς και στην εφαρμογή των διατάξεων που προβλέπονται στις περιφερειακές και διεθνείς συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων[69]. Το κυρίως περιεχόμενο του είναι ότι η κάθε κοινωνία έχει το δικαίωμα στο χώρο διαβίωσής της να εξισορροπεί τα ατομικά δικαιώματα με τα εθνικά συμφέροντα και να προβαίνει η ίδια  στην επίλυση των συγκρούσεων που προκύπτουν ως αποτέλεσμα των διαφορετικών ηθικών, κοινωνικών, πολιτιστικών, πολιτικών και νομικών παραδόσεων[70] των συμβαλλομένων κρατών[71].

Έτσι το Στρασβούργο προβαίνει σε έναν αυτοπεριορισμό έξω από τη Σύμβαση και ουσιαστικά παραχωρεί εξουσία στο θύτη (κράτος) ως το μόνο αρμόδιο να κρίνει την ύπαρξη παραβιάσεως στο θύμα (προσφεύγοντα)! Αυτό είναι μια δικαστική «εφεύρεση» που αποδυναμώνει τη δυναμική της ΕΣΔΑ και έρχεται σε αντίθεση με το σκοπό της ίδιας της Σύμβασης.

Το ΕΔΔΑ στη πράξη όπου δεν επιθυμεί εμπλοκή σε υπόθεση απέχει από την υποχρέωσή του σε οφειλομένη από την ΕΣΔΑ προστασία του θύματος και αναθέτει αυτή  με έμμεσο τρόπο στο κράτος να το πράξει (ή στην ουσία να μη το πράξει). Το «περιθώριο εκτίμησης» είναι ένα μέσο αυτοπροστασίας του ίδιου του Δικαστηρίου. Αποτελεί μια δικαστική ανοχή στην αυθαιρεσία του κράτους.  Το Στρασβούργο δεν δικαιούται να απέχει από την εφαρμογή οιουδήποτε δικαιώματος. Είναι το μόνο όργανο που υποχρεούται στην εφαρμογή της Σύμβασης, δεδομένου ότι η ερμηνεία του είναι η τελική και η αυθεντική.

Τα δικαιώματα όλων των ευρωπαίων πολιτών δεν μπορούν να έχουν διαχωριστικές γραμμές που χαρακτηρίζονται από διαφορετικές ηθικές και πολιτιστικές παραδόσεις αλλά πρέπει να ερμηνεύονται ίδια παντού σε κάθε μέρος της Ευρώπης και να διαθέτουν την ίδια «ομπρέλα» προστασίας. Το προοίμιο της Σύμβασης είναι σαφές και αυτό επιτάσσει. Την ολοκλήρωση δηλαδή της προσέγγισης όλων των κρατών μελών. Και αυτό δεν επιτυγχάνεται με τη διατήρηση των ιδιαιτεροτήτων όταν αυτές παραβιάζουν τα ατομικά δικαιώματα.

Το δόγμα του περιθωρίου εκτίμησης είναι δημιούργημα των οργάνων του Στρασβούργου. Χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από το ΕΔΔΑ στην απόφαση Handyside κατά Ηνωμένου Βασιλείου της 7.12.1976[72] και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε έμμεσα από την Επιτροπή που εφαρμόζει το ΔΣΑΠΔ[73] και άμεσα από το Διαμερικανικό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου[74], που επικαλείται και την νομολογία του ΕΔΔΑ.

Η συνέχεια ήταν αυξανόμενη και ήδη έχουν εκδοθεί πολλές αποφάσεις από το ΕΔΔΑ  που χρησιμοποιούν συστηματικά το δόγμα του «περιθωρίου εκτίμησης». Το δόγμα όμως υπονομεύει στη πράξη τη προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των ευρωπαίων πολιτών δεδομένου ότι στερεί από τα πρόσωπο να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους. Επιπλέον  έχει ασαφή και μη προσδιορισμένο χαρακτήρα που το καθιστά αντίθετο προς την αποτελεσματική εφαρμογή της Σύμβασης, δεδομένου ότι τα δικαιώματα πρέπει να ερμηνεύονται  κατά τρόπο σαφή και ακριβή τρόπο[75].  Τελευταία παρατηρείται μια προσπάθεια μείωσης της χρήσης του αλλά το Στρασβούργο θα δοκιμασθεί σοβαρά στην εκδίκαση της υπόθεσης Lautsi κατά Ιταλίας, απόφαση  στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης. Στην υπόθεση αυτή το Δικαστήριο θα δοκιμάσει τις αντοχές του απέναντι στη σχεδόν καθολική αντίδραση από ένα κράτος μέλος σε απόφασή του. Άραγε θα χρησιμοποιήσει το διπλωματικό του «όπλο»,  το «περιθώριο εκτίμησης»; Ο χρόνος θα δείξει …

Αναμφίβολα το δόγμα αυτό αποτελεί δημιούργημα του Δικαστηρίου. Θα ήταν μια ένδειξη συνέπειας προς τους σκοπούς της Σύμβασης αλλά και προς την υλοποίηση της αποτελεσματικότητας και της ομοιομορφίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εάν ο δημιουργός κατέστρεφε το δημιούργημά του. Θα ήταν μια πράξη γενναιότητας αλλά και  ουσίας αυτή του η πράξη… Ίσως να μην αρέσει στον κ. Hoffmann αλλά θα αρέσει στους υπόλοιπους.

 

Το ΕΔΔΑ αντικρίζοντας τη νέα 50ετία. Τα Προβλήματα του Δικαστηρίου

Άραγε το Δικαστήριο του Στρασβούργου είναι ένα τέλειο δικαστήριο; Η απάντηση είναι βεβαίως αρνητική. Αναμφίβολα δεν είναι τέλειο, είναι όμως ό,τι καλύτερο διαθέτει ο πλανήτης μας σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο στα ανθρώπινα δικαιώματα. Εξ άλλου «τέλειο» μπορεί να είναι μόνο το Δικαστήριο που δε δικάζει και δεν εκδίδει αποφάσεις. Το ΕΔΔΑ όμως είναι ένα δικαστήριο που έχει προσφέρει πολλά στα ευρωπαϊκά φυσικά και νομικά πρόσωπα αλλά και ένα πρότυπο για τα δικαστήρια όλου του κόσμου. Το πολύ καλό δικαστήριο όμως μπορεί να γίνει ακόμα καλύτερο ή και άριστο. Το ξεκίνημα της νέας 50ετίας αυτό επιτάσσει. Η σταδιακή αναβάθμιση του Δικαστηρίου, η ανάπτυξη των δικαιωμάτων και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στα ανθρώπινα δικαιώματα μέσω μιας ομογενούς  προστασίας χωρίς εξαιρέσεις και «περιθώρια εκτίμησης», πρέπει να είναι ο επόμενος στόχος.

Με πολύ σεβασμό στα όργανα του Στρασβούργου θα  επιχειρήσω να κάνω κάποιες παρατηρήσεις για τις αδυναμίες του Δικαστηρίου με σκοπό τη βελτίωσή του.

Δεν θα ασχοληθώ με τα γνωστά προβλήματα (αυξανόμενη κατάθεση προσφυγών[76], χιλιάδες εκκρεμούσες υποθέσεις[77] κ.α.). Τα πρόσθετα πρωτόκολλα 14 και 14 bis είναι προς τη σωστή κατεύθυνση.  Θα αναφέρω δύο ουσιαστικά προβλήματα που δεν έχουν τύχει της δέουσας προσοχής, διαφεύγοντας από τα φώτα της προβολής.

 Ι) Οι αποφάσεις για το απαράδεκτο των προσφυγών και η αδιαφάνεια του Δικαστηρίου

 Το Δικαστήριο παρουσιάζει δύο πλευρές. Μια πλευρά, η οποία είναι η εμφανής και η γνωστή.   Είναι η προβεβλημένη του «εικόνα», όπου κυρίως σχηματίζεται από τη «δυναμική» και «εξελικτική» νομολογία του, τον τρόπο προστασίας των δικαιωμάτων και τη προσωπικότητα πολλών από τους δικαστές του. Είναι η πλευρά που προσέδωσε τη μεγάλη φήμη και το ύψιστο κύρος στο Δικαστήριο.  Στο κομμάτι αυτό υπάρχουν κατά κανόνα  έπαινοι και σχεδόν μηδενική δυσμενής κριτική[78]. Στο μέρος αυτό περιλαμβάνεται η δημοσιότητα, οι αποφάσεις, τα δελτία τύπου, οι ομιλίες, οι διαλέξεις, το εξαιρετικό site, οι αναφορές και σχολιασμοί από τα νομικά περιοδικά, τα βιβλία, τους συγγραφείς, καθηγητές, δικαστές, δικηγόρους, από τα εθνικά και διεθνή δικαστήρια κλπ. Στα πλαίσια του συνόλου των υποθέσεων του Στρασβούργου το μέρος αυτό αποτελεί το  6,5% αυτών[79], αφού μόνον αυτό το ποσοστό φθάνει να  εξετάζεται στην ουσία από επταμελή Τμήματα του  ΕΔΔΑ!

Η άλλη είναι η αθέατη πλευρά του Δικαστηρίου. Αντιπροσωπεύει το 93,5 % του συνόλου των προσφυγών των ευρωπαίων πολιτών. Ένα κομμάτι που υπερβαίνει τα 9/10 των υποθέσεων. Είναι η πλευρά που δεν ασχολούνται τα βιβλία, τα blogs, οι καθηγητές, ο τύπος, οι τηλεοράσεις. Είναι το μέρος που δεν υπάρχουν τύμπανα αλλά μόνο σιωπή. Είναι ένα απέραντο νεκροταφείο των τελευταίων ελπίδων των ευρωπαίων πολιτών.

Αναμφίβολα οι πιο πολλές προσφυγές, είναι προφανώς απαράδεκτες. Πολλοί προσφεύγουν στο Στρασβούργο είτε παρανοώντας την έννοια της δίκαιης δίκης, είτε  ερμηνεύοντας εντελώς λανθασμένα της ΕΣΔΑ, είτε  αγνοώντας πλήρως τη νομολογία του ΕΔΔΑ, είτε ορμώμενοι από την απελπισία των δικαστικών τους αποτυχιών στα εθνικά δικαστήρια. Σίγουρα δεν είναι όλες οι αιτιάσεις βάσιμες. Όμως αδυνατώ να πιστέψω ότι το 93,5 % του συνόλου των ατομικών προσφυγών είναι πραγματικά και αντικειμενικά απαράδεκτες[80]. Η πίκρα των προσφευγόντων είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή που υπολογίζεται ως λογική στο Στρασβούργο. Γι΄αυτό δεν ευθύνονται μόνο η άγνοια ή η παρορμητικότητα των προσφευγόντων. Ευθύνεται και το Δικαστήριο με τον τρόπο που λειτουργεί.

Η διαδικασία στο κομμάτι των προφανώς απαραδέκτων είναι απολύτως  «αδιαφανής». Η διαδικασία για το παραδεκτό είναι μια «κρυφή» διαδικασία, όπου ο προσφεύγων δεν έχει καμία απολύτως συμμετοχή, δεν δικαιούται σε καμία παροχή εξήγησης ή παρατήρησης  και δεν ενημερώνεται για το στάδιο αυτό. Η δε απόφαση που εκδίδεται και κοινοποιείται σ΄αυτόν είναι μια κοινή επιστολή απαραδέκτου ύφους για δικαστήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η οποία δεν αναφέρει καμία απολύτως αιτιολογία. Το μόνο που αναγράφει είναι «το Δικαστήριο δεν διαπίστωσε καμία παραβίαση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών που εγγυάται η Σύμβαση και τα πρωτόκολλά της» και συμπληρώνει  ότι δεν θα δοθούν έγγραφα από το φάκελο στο προσφεύγοντα, δεν θα του παρασχεθούν άλλες διευκρινίσεις , ούτε το Δικαστήριο θα απαντήσει στις τυχόν επιστολές του.

Κατά το Δικαστήριο[81] και στις προφανώς απαράδεκτες προσφυγές υπάρχει γραπτή συνοπτική αιτιολογία με βάση την οποία απορρίπτεται η εκάστοτε απαράδεκτη προσφυγή. Αφού υπάρχει λοιπόν αιτιολογία γιατί δεν κοινοποιείται στον προσφεύγοντα; Γιατί να υπάρχει τέτοια αδιαφάνεια σε ένα δικαστήριο που οφείλει πάνω από όλα να είναι διαφανές;  Εάν δε, κοινοποιείται και δημοσιοποιείται η αιτιολογία για τις απαράδεκτες αυτό θα ωφελήσει τόσο τους προσφεύγοντες (που θα γνωρίζουν τους λόγους της απόρριψης των προσφυγών τους και επομένως δεν θα επαναλαμβάνουν τα ίδια σφάλματα) όσο και το Δικαστήριο που θα δέχεται έτσι λιγότερες προσφυγές και θα έχει μικρότερο όγκο εργασίας.

Με τον ανωτέρω αδιαφανή τρόπο καταλείπεται έντονη δυσαρέσκεια στα 9/10 των προσφευγόντων που θα μπορούσε να περιορισθεί ή και να εξαλειφθεί  εάν το Στρασβούργο δεν ύψωνε αδιαπέραστο «τοίχο» σ΄αυτούς. Και θα μπορούσε να επιλυθεί το όλο θέμα με ένα απλό τρόπο. Πριν από την έκδοση της απόφασης από τη Τριμελή Επιτροπή υπάρχει σχετική εισήγηση της εθνικής Γραμματείας, η οποία γνωρίζει και την εθνική γλώσσα του προσφεύγοντος αλλά και την εθνική νομοθεσία. Η εισήγηση θα μπορούσε να κοινοποιείται στον προσφεύγοντα και αυτός να μπορεί να απαντήσει με σχετικό υπόμνημά του μέσα σε 10 μέρες, παρέχοντας εξηγήσεις. Έτσι η Τριμελής Επιτροπή ή ο μοναδικός Δικαστής (μετά την ισχύ του  Πρωτοκόλλου 14 ή 14bis) θα μπορεί να αποφασίσει αναγράφοντας μια συνοπτική αιτιολογία λαμβάνοντας υπόψη και τις απόψεις- απαντήσεις του προσφεύγοντα, η οποία θα δημοσιοποιείται και θα κοινοποιείται σ΄αυτόν, καταργώντας αυτή την γνωστή απαράδεκτη επιστολή. Ουσιαστικά η επιβάρυνση του Δικαστηρίου θα είναι ένα επί πλέον έγγραφο αλλά τα οφέλη θα είναι πολλαπλάσια.

Σε κάθε περίπτωση και σε όλα τα στάδια των διαδικασιών ισχύει το άρθρο 45 παρ. 1 της ΕΣΔΑ, το οποίο με ρητό τρόπο αναφέρει «Οι δικαστικές αποφάσεις, καθώς και οι αποφάσεις που κηρύσσουν τις αιτήσεις παραδεκτές ή απαράδεκτες,  είναι αιτιολογημένες». Υπάρχει άραγε κάποιος λόγος οι αποφάσεις που κηρύσσουν ως απαράδεκτες τις προσφυγές να μην αιτιολογούνται ή η αιτιολογία τους να είναι «κρυφή» και μη δημόσια; Μπορεί το ΕΔΔΑ να μην εφαρμόζει την ΕΣΔΑ σχεδόν στα 9/10 των υποθέσεων; Είναι δικαίωμά του;

 

ΙΙ) Η εθνική γλώσσα και το Στρασβούργο

Η ΕΣΔΑ σε δύο άρθρα της [5 § 2 και 6 § 3 (α) και (ε)] αναφέρεται στην αναγκαιότητα της χρήσης της εθνικής γλώσσας. Επίσης  ο εκάστοτε προσφεύγων δύναται να ασκήσει την προσφυγή του στη δική του εθνική γλώσσα. Η διαδικασία στην γλώσσα του ακολουθείται από το Στρασβούργο για τη πρώτη φάση των διαδικασιών μέχρι την κήρυξη ως παραδεκτής της προσφυγής ή μέχρι τη κοινοποίηση στη Κυβέρνηση του φακέλου της προσφυγής. Στη συνέχεια ο προσφεύγων οφείλει να συμμετάσχει στη διαδικασία σε μία από τις δύο επίσημες γλώσσες του δικαστηρίου (αγγλικά ή γαλλικά). Επίσης οι αποφάσεις των Τμημάτων  του ΕΔΔΑ εκδίδονται σε μία από τις δύο αυτές γλώσσες και των Τμημάτων Ευρείας Σύνθεσης και στις δύο γλώσσες.

Το ΕΔΔΑ είναι Δικαστήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σ΄αυτό προσφεύγουν θύματα παραβιάσεων  κρατικών οργάνων. Αρκετοί από αυτούς είναι χαμηλής μορφωτικής κατάστασης και οι περισσότεροι από τους προσφεύγοντες ενδεχομένως να μην γνωρίζουν άλλη γλώσσα πλην της δικής τους. Η απαίτηση λοιπόν  από ένα δικαστήριο που προστατεύει ανθρώπινα δικαιώματα από τους προσφεύγοντες να είναι άριστοι γνώστες μιας από τις δύο επίσημες γλώσσες φαίνεται αντιφατικό προς το σκοπό του είδους αυτού του δικαστηρίου.

Το κακό με αυτούς που ασχολούνται με τα ανθρώπινα δικαιώματα (εμπειρογνώμονες, καθηγητές, ειδικοί, επιστήμονες κλπ) και συμμετέχουν στις διάφορες επιτροπές για τη σύνταξη των διεθνών συμβάσεων είναι ότι δε διετέλεσαν θύματα παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και είναι γνώστες (ενδεχομένως και πολλών) ξένων γλωσσών. Αποτέλεσμα αυτού είναι η θεσμική λειτουργία για τη πραγμάτωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να υλοποιείται πάνω σε πλαίσιο που εξυπηρετεί τον ειδικό και γνώστη παρά αυτόν  τον οποίο επιχειρεί να προστατεύσει η Σύμβαση. Έτσι οι μηχανισμοί «στήνονται» στη πραγματικότητα για εξυπηρέτηση των  πολύγλωσσων και μορφωμένων πραγματογνωμόνων παρά για την εξυπηρέτηση των αγράμματων και μονόγλωσσων θυμάτων.

Έτσι οι πρώτοι απαιτούν από τους δεύτερους (που π.χ. μπορεί να είναι αγρότες της Ρουμανίας) να γνωρίζουν άριστα τα Γαλλικά για να κατανοήσουν τις παρατηρήσεις της Ρουμανικής κυβέρνησης που αντί στα ρουμανικά τις στέλνει και αυτή στα Γαλλικά και στη συνέχεια να απαντήσουν σε μια γλώσσα που δε γνωρίζουν, και τελικά η απόφαση που τους αφορά άμεσα να είναι στα Γαλλικά που δεν τα καταλαβαίνουν. Στη πραγματικότητα διεξάγεται μια διαδικασία για τη παραβίαση του ατομικού δικαιώματος ενός Ρουμάνου που δεν την καταλαβαίνει και που εκδίδεται μια απόφαση[82] που την κατανοεί το δικαστήριο που την εξέδωσε αλλά όχι ο ίδιος που τον αφορά!

Δεν είναι όμως μακριά από το Στρασβούργο η πόλη του Λουξεμβούργου όπου εδρεύει ένα άλλο διεθνές δικαστήριο το ΔΕΚ και το Πρωτοδικείο του. Στο δικαστήριο αυτό, που δεν έχει άμεση σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι διάδικοι είναι κράτη ή κυρίως μεγάλες εταιρίες με ικανά, έμπειρα και πολύγλωσσα στελέχη και δικηγόρους  έχει θεσπισθεί μια διαδικασία κατανοητή για όλους. Γίνεται στην εθνική γλώσσα και η απόφαση εκδίδεται και στην γλώσσα αυτή με αποτέλεσμα να είναι πλήρως κατανοητή η όλη διαδικασία από την αρχή μέχρι και την απόφαση και να ενημερώνονται όλοι.

Άραγε αυτό που είναι αυτονόητο και λογικό για το Λουξεμβούργο είναι κάτι το εξωτικό, το δύσκολο και το περίεργο για το Στρασβούργο;

  Επίλογος

Τελικά τι είναι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου; Ένα δικαστήριο με πατερναλιστικές φιλοδοξίες και με συνταγματικούς οραματισμούς που πρέπει να φοβίζει τους εθνικούς δικαστές; Ένα δικαστήριο που αυθαίρετα επεμβαίνει στον εσωτερικό νομικό χώρο των κρατών μελών, ένα δικαστήριο που αντί να νομολογεί  νομοθετεί με έμμεσο τρόπο ή ένα δικαστήριο που προστατεύει τον ευρωπαίο πολίτη και ουσιαστικοποιεί τα ανθρώπινα δικαιώματα;

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, ανεξάρτητα από τις τυχόν αδυναμίες του, είναι ένα Δικαστήριο που ασχολείται με τον άνθρωπο, τις ανθρώπινες αξίες, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Προσπαθεί μέσα από συμπληγάδες να παγιώσει και να προωθήσει τα ανθρώπινα δικαιώματα  και να ολοκληρώσει την ανθρώπινη αξία. Είναι το Δικαστήριο που «ζωντάνεψε» τα ανθρώπινα δικαιώματα, τους έδωσε πραγματική υπόσταση και που επέβαλε την αποτελεσματική εφαρμογή τους.  Είναι ο τελευταίος σταθμός για την ανθρώπινη ελπίδα σε όλη την Ευρώπη.  Ας είμαστε περήφανοι που το έχομε και ας νοιώθουμε τυχεροί που στο Στρασβούργο υπάρχουν Δικαστές. Είναι ότι καλύτερο έχει συμβεί στον ευρωπαϊκό χώρο τα τελευταία 50 χρόνια…

 

 

 

 

[1]. Η Λευκορωσία δεν έχει υπογράψει την ΕΣΔΑ ούτε είναι ακόμα μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης.

[2]. Πιο γενικά διατυπωμένη περιφερειακή Σύμβαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μόνον  η «African Charter on Human Rights and Peoples’ Rights» αν και αρκετά νεώτερη (1981).

[3]. Που υιοθετήθηκε το 1969.

[4]. Που υιοθετήθηκε στη Νέα Υόρκη στις 16.12.1966.

[5]. Δικαστήρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Διαμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Επιτροπή του Διαμερικανικού Δικαστηρίου, Επιτροπή African Commission on Human and Peoples’ Rights κ.λπ.

[6]. Επιτροπές των Συμφώνων ανθρωπίνων δικαιωμάτων που τελούν υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, Ειδικοί Εισηγητές του ΟΗΕ, Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο κ.α.

[7]. Για το πλήρες κείμενο της ομιλίας, βλ. στην http://www.jsboard.co.uk/aboutus/annuallectures.htm.

[8]. Βλ. Άρθρο της Afua Hirsch “Judges: can’t live with ’em…” της 6.4.2009 σε Guardian, www.guardian.co.uk/ commentisfree/libertycentral/2009/apr/06/law-eu

[9]. Βλ. υπόθεση Pinoset, όπου συμμετείχε στη σύνθεση δικαστηρίου που εκδίκαζε την υπόθεση της έκδοσης του ανωτέρω  στην Ισπανία. Στη δίκη παρενέβη ως διάδικος η Μ.Κ.Ο. Amnesty International Charity Ltd στην οποία  ο ίδιος είχε διατελέσει άμισθος διευθυντής της και η σύζυγός του Gillian ήταν διοικητική υπάλληλος στην ίδια ΜΚΟ για πολλά χρόνια. Αποτέλεσμα αυτής του της συμμετοχής ήταν η ακύρωση της απόφασης.

[10]. Βλ. “A look at Lord Hoffmann” BBC NEWS 17.12.1998,  news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/235456.stm, όπου ο Λόρδος Hoffmann εμφανίζεται ως  γοητευτικός και ευγενικός άνδρας που προσπαθούσε να απλοποιήσει την καθημερινή του ζωή ως δικαστής φθάνοντας στο ανώτατο δικαστήριο με ποδήλατο, φορώντας μπλούζα αλλά και ως άνθρωπος ποιότητας που ακούει όπερα κλπ..

[11]. Βλ. Times της 21.4.2008 business.timesonline.co.uk/tol/business/law/article3758397.ece

[12]. Belmarsh case, A v. SSHD [2004] UKHL 56.

[13]. § 97

[14]. A v. Secretary of State for the Home Department [14] [2005] UKHL 71

[15]. Δίδυμοι πύργοι στη Ν. Υόρκη κ.α.

[16]. Twinsectra v Yardley (trust law) and MacNiven v Westmoreland (tax law) είναι τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα από τις νομολογιακές θέσεις του κ.  Hoffmann.

[17]. Βλ. όπως  υποσημ. 7

[18]. Βλ.” SOLICITORS JOURNAL”  7.4.09 σε:  www.solicitorsjournal.com/story.asp?sectioncode=2&storycode=14002&c=1&eclipse_action=getsession

[19]. www.publications.parliament.uk/pa/ld200405/ ldjudgmt/jd041216/a&oth-5.htm.

[20]. Στη σκέψη 92 της απόφασης.

[21]. Στη σκέψη 93  της ίδιας απόφασης.

[22]. Σημαντική είναι η απάντηση στον κ. Hoffmann από τον Αντιπρόεδρο του ΕΔΔΑ τον κ. Χρήστο Ροζάκη, ο οποίος αντικρούει τις αιτιάσεις του πρώην ανώτατου δικαστή στο άρθρο του με τίτλο «Is the Case-Law of the European Court of Human Rights a Procrustean Bed? Or is it a Contribution to the Creation of a European Public Order?  Modest Reply to Lord Hoffmann’s Criticisms»,   που δημοσιεύθηκε  σε πρόσφατο τεύχος του UCL Human Rights Review (2009).

[23]. Mειοψηφούσα άποψη Δικαστή Pavlovschi στην Υπόθεση Ο’ halloran and Francis κατά Ηνωμένου Βασιλείου, αριθμ. προσφ. 15809/02 και 25624/02, της 29.06.2007.

[24]. Ο Jeremy Bentham (1748-1832) ήταν εξέχων φιλόσοφος και νομικός  με κριτική άποψη και ριζοσπαστικές ιδέες. Ήταν οραματιστής και «μπροστά» από την εποχή του. Υποστήριξε την καθολική ψηφοφορία, την αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας, τη μεταρρύθμιση στις φυλακές, τα δικαιώματα των ζώων κ.α.

[25]. Η αγγλική φράση είναι: «teaching grandmothers to suck eggs» και εννοεί μεταφορικά «μη δίνεις συμβουλές σε ειδικούς».

[26]. Brown and  Stott [2003] 1 AC 681, 703

[27]. Βλ. Birmingham City Council v Oakley [2001] 1 AC617, 631-632.

[28]. Εννοεί τον κ. Zupančič και αναφέρεται στην άποψή του στην απόφαση του ΕΔΔΑ, Von Hannover κατά Γερμανίας της 24.6.2004.

[29]. ΝοΒ 2008. 56, σ. 538-543 (τευχ. 3).

[30]. Βλ., μεταξύ πολλών άλλων, Ruiz Torija κατά Ισπανίας, 9 Δεκεμβρίου 1994, § 29, Σειρά Α αρ. Α-303, και Van de Hurk κατά Κάτω Χώρες, 19 Απριλίου 1994, § 61, σειρά Α, αρ. 288

[31]. George Letsas  «A Theory of  Interpretation of the European Convention on Human Rights», 2007, κεφ. Evolutive Interpretation:  Truth Not Current Consesus, σ. 75-76.

[32]. Βλ. ποινική απόφαση του ΑΠ 547/2008, ΝοΒ τομ. 56. 1910 επ. με σχόλιο Β. Χειρδάρη, στην οποία ο Άρειος Πάγος προβαίνει σε νομολογιακή κατασκευή ερμηνεύοντας τη κοινοτική νομοθεσία αντίθετα με τη νομολογία του ΔΕΚ, που ήταν υποχρεωτική για το ελληνικό Δικαστήριο.

[33]. Βλ. www.areiospagos.gr

[34]. ΝοΒ 2008, τομ. 56. 2727-2733

[35]. ΝοΒ 2006 (τομ.54). 1170 επ. με σχόλιο Β. Χειρδάρη

[36]. ΝοΒ 2007 (τομ.55). 206 επ. με παρατηρήσεις  υπογράφοντος

[37]. ΝοΒ 2007 (τομ.55). 2212 επ. με σημείωση Μιχ. Μαργαρίτη

[38]. ΝοΒ 2007 (τομ.55). 206 επ. με παρατηρήσεις  Β. Χειρδάρη

[39]. ΝοΒ 2009, τεύχος Μαρτίου – Απριλίου (τομ. 57) σ. 738 επ.

[40]. ΝοΒ 2009, τεύχος Οκτωβρίου 2009, σ. ….. με Σχόλιο Σπυριδούλας Γλεντζή

[41]. Michele de Salvia, Compendium de la CEDH, Vol.1. Jurisprudence 1960 à 2002 , Ν.P. Engel, Kehl, Strasbourg, Arlington, Va, σ. 9

[42]. απόφαση ΕΔΔΑ Marckx κατά Βελγίου,  της 13.6.1979

[43]. ΕΔΔΑ,  Guzzardi κατά Ιταλίας, 6.11.1980, § 95, Johnston και λοιποί κατά Ιρλανδίας, απόφαση της 18.12.1986, § 53

[44]. ΕΔΔΑ, Airey κατά Ιρλανδίας, απόφαση της 9.10.1979, σελ.14-15, § 26, Annoni di Gussola και λοιποί κατά Γαλλίας, απόφαση της 14.11.2000, § 56

[45]. Jean-Loup Charrier Code de la Convention européenne des droits de l’homme,  σ. 2,  G. Van Des Mersch, Le caractère « autonome » des termes et la « marge d’appréciation » des gouvernements dans l’interprétation de la Convention européenne des droits de l’homme in Mélanges Wiarda, Cologne 1988, σ. 202. – V. également C. Russo, Commentaire sous article 8 in Pettiti, Decaux et Imbert, La Convention européenne des droits de l’homme, Économica 1995, σ. 308.

[46]. Βλ. Application no. 5856/72, σε cmiskp.echr.coe. int/tkp197/view.asp?item=1&portal=hbkm&action=html&highlight=TYRER&sessionid=37540123&skin=hudoc-en.

[47]. section 56 (1) of the Petty Sessions and Summary Jurisdiction Act 1927 (as amended by section 8 of the Summary Jurisdiction Act 1960)

[48]. Βλ. § 33 της απόφασης αυτής, όπου στην ίδια § προστίθενται στην αιτιολογία της και τα δυσμενή ψυχολογικά αποτελέσματα του καταδικασθέντος από αυτού του είδους την ποινή, στα οποία περιλαμβάνει και το άγχος της πρόγνωσης της βίας που επρόκειτο να επιβληθεί σ΄ αυτόν, δεδομένου ότι η ποινή του δεν εκτελέστηκε αμέσως και περίμενε για την εκτέλεσή της.

[49]. Απόφαση ΕΔΔΑ Goodwin κατά Ηνωμένου Βασιλείου της 11.7.2002 § 100

[50]. Γεώργιος Λέτσας «A Theory of  Interpretation of the European Convention on Human Rights» 2007, σελ.74.

[51]. Βλ. αμέσως προηγ. υποσημ.

[52]. Μ.R. in Reg. v. Ministry of Defencce, Ex parte Smith (1996) Q.B. 517 at pp. 552-554 by Sir Thomas Bingham.

[53]. Απόφαση της 1.4.2008 (Τμήματος Μείζονος Συνθέσεως) με αριθμ. C-267/06, ΝοΒ 2008. 767επ. με παρατηρήσεις του υπογράφοντος.

[54]. Απόφαση της 27.11.2007 στην υπόθεση με αριθμ. F-122/2006, Βλ. παρατηρήσεις Β. Χειρδάρη σε ΝοΒ 2008. 781-882

[55]. Ρωμαϊκός νόμος ταξινομεί τις περιβαλλοντολογικές οχλήσεις ως immissiones στο alienum. Dig.8.5.8.5 Ulpianus 17 ad..ed. δείτε το http://www. thelatinlibrary.com/justinian/digest8.shtml

[56]. Βλ. Μεταξύ πολλών άλλων ενδεικτικά και τις Powell and Rayner ν UK, February 21, 1990, Series A, No.172; 12 E.H.R.R. 355; Lopez Ostra ν Spain, December 9, 1994, Series A, No.303-C; 20 E.H.R.R. 277; Balmer-Schafroth ν Switzerland, August 26, 1997, RJ.D. 1997-IV; Guerra ν Italy, February 19, 1998, RJ.D 1998-1; Athanassoglou ν Switzerland, April 6, 2000, ECHR 2000-IV; Hatton ν UK, July 8, 2003, ECHR 2003-VIII; Taskin ν Turkey, November 10, 2004, ECHR 2004-X; Fadeytva ν Russia, June 9, 2005, ECHR 2005

[57]. “environmental protection”

[58]. Application no. 36022/97, απόφαση Τμήματος της 2.10.2001

[59]. Κοινή μειοψηφική άποψη των  COSTA, RESS, TάRMEN, ZUPANΘIΘ και STEINER στην Απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης Hatton κατά Μ. Βρετανίας της 8.7.2003

[60]. Lopen Ostra κατά Ισπανίας, απόφαση της 9 Δεκεμβρίου 1994

[61]. Fadeyeva κατά Ρωσίας, απόφαση της 9 Ιουνίου 2005

[62]. Guerra κατά Ιταλίας, 19 Φεβρουαρίου 1998

[63]. Moreno Gómez κατά Ισπανίας, 16 Νοεμβρίου 2004

[64]. Βλ. Άρθρο Keenan D. Kmiec [FNd1] «ΤHE ORIGIN AND CURRENT MEANINGS OF “JUDICIAL ACTIVISM”» σε California Law Review, Οκτώβρης 2004, στο οποίο γίνεται μια εκτενής αναφορά στον δικαστικό ακτιβισμό τόσο ιστορικά όσο και θεωρητικά.

[65]. Αντίθετα η νομολογία του ΕΔΔΑ που αφορά το άρθρο 6 δεν είναι ιδιαίτερα δυναμική και εξελικτική

[66]. Howard C. Yourow, «THE MARGIN OF APPRECIATION DOCTRINE IN THE DYNAMICS OF EUROPEAN HUMAN RIGHTS JURISPRUDENCE» (1996),  Eva Brems «The Margin of Appreciation Doctrine in the Case-Law of the European Court» of Human Rights»   ZAΟRV (HEIDELBERG J. INT’L L.) 240 (1996).

[67]. Βλ. Χρήστου Ροζάκη «Η Νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: Κλίνη του Προσκρούστη ή Συμβολή στην Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση;», ΝοΒ 2009 (Τεύχος Οκτωβρίου) σ. .…επ.

[68]. Casado Coca κατά Ισπανίας, απόφαση της 24.02.1994, § 50, Jacubowski κατά Γερμανίας, απόφαση της 23.06.1994, § 26

[69]. Chorherr κατά Αυστρίας, απόφαση της 25.08.1993, § 31

[70]. YUTAKA ARAI-TAKAHASHI, «THE MARGIN OF APPRECIATION DOCTRINE AND THE PRINCIPLE OF PROPORTIONALITY IN THE JURISPRUDENCE OF THE ECHR» 2 (2002), Eyal Benvenisti, «Margin of Appreciation, Consensus, and Universal Standards», 31 INTERNATIONAL LAW AND POLITICS 843 (1999),

[71]. Onder Bakircioglu «The Application of the Margin of Appreciation Doctrine in Freedom of Expression and Public Morality Cases», German Law Journal No. 7 (1.7.2007)

[72]. Βλ. Χρ. Ροζάκη, όπως παραπ. Υποσημ. 67

[73]. υπόθεση Shirin Aumeeruddy-Cziffra κ.α.  v. Mauritius, Communication No. R.9/35 (2 May 1978), U.N. Doc. Supp. No. 40 (A/36/40) at 134 (1981), para. 9.2(b)2(ii), http://wwwserver.law.wits.ac.za/humanrts/undocs/session36/9-35.htm.

[74]. Proposed Amendments to the Naturalization Provisions of the Constitution of Costa Rica, Advisory Opinion OC-4/84 (Jan. 19 1984) Inter-American Court of Human Rights (Ser. A) No. 4, paras. 56-5.

[75]. Yuval Shany, «Toward a General Margin of Appreciation Doctrine in International Law», 16 EUROPEAN JOURNAL OF INTERNATIONAL LAW 907 (2005).

[76]. 47.600 προσφυγές τους 10 πρώτους μήνες του 2009 ενώ την ίδια περίοδο το 2008 οι προσφυγές ήταν 42.350 (12% αύξηση).

[77]. Μέχρι 31.10.2009 οι εκκρεμούσες προσφυγές ήταν 116.800, έχοντας αύξηση 20% από την 1.1.2009 (97.300).

[78]. Το πρώτο ρήγμα στην εξαιρετική εικόνα του ΕΔΔΑ επιχειρούν να πετύχουν οι δύο παραπάνω εθνικοί δικαστές με όσα προαναφέρθηκαν εκτενώς. Κανείς άλλος. Τα κράτη  μέχρι πρόσφατα δεν συμμετείχαν σε επικριτική στάση απέναντι στη νομολογία του Στρασβούργου. Μια ένδειξη έμμεσης δυσαρέσκειας λόγω των αποφάσεων της Τσετσενίας  είχε επιδείξει με διπλωματικό τρόπο η Ρωσική Ομοσπονδία μη επικυρώνοντας το 14ο Πρωτόκολλο και δημιουργώντας έτσι σχετικά προβλήματα λειτουργίας στο Δικαστήριο. Όμως πρόσφατα μετά την γνωστή απόφαση του ΕΔΔΑ Lautsi κατά Ιταλίας της 03.11.2009 (σε σχέση με την ανάρτηση του σταυρού στα Ιταλικά σχολεία) σχεδόν ολόκληρη η Ιταλία (κυβέρνηση, το μεγαλύτερο μέρος της  αντιπολίτευσης και αλλά και η πλειοψηφία των ιταλών πολιτών) επιτέθηκαν κατά του Στρασβούργου  χαρακτηρίζοντας την απόφαση «ντροπή», «κοντόφθαλμη» και «προσβλητική για την εθνική ταυτότητα της Ιταλίας».

[79]. Από ανακοινώσιμα  στοιχεία του ΕΔΔΑ με ενημέρωση μέχρι 30.10.2009

[80]. Για τις ελληνικές υποθέσεις το ποσοστό είναι σημαντικά μικρότερο. Το περίπου 60% των προφανώς απαραδέκτων είναι ένα λογικότερο ποσοστό.

[81]. Βλ. Μαριαλένα Τσίρλη «Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και οι προδήλως απαράδεκτες προσφυγές: Η αθέατη πλευρά του παγόβουνου», ΝοΒ 2007, τομ. 55. 618 επ.

[82] . Να σημειωθεί ότι ένα αγγλικό blog (βλ. Ipkitten.blogspot.com/2005/10/translation-watch-latest-eipr.html) διαμαρτυρίζεται γιατί η απόφαση του ΕΔΔΑ Anheuser-Busch Inc κατά Πορτογαλίας είναι γραμμένο στα Γαλλικά και όχι στα Αγγλικά ώστε να κατανοήσουν τους αγγλικούς πολίτες και τους δικηγόρους. Τι να κάνει και οι υπόλοιποι (περισσότεροι) κάτοικοι της Ευρώπης, που ούτε οι αγγλόφωνοι είναι ούτε γαλλόφωνοι …


ECHRCaseLaw
Close Popup

Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε καλύτερη εμπειρία στο διαδίκτυο. Συμφωνώντας, αποδέχεστε τη χρήση των cookies σύμφωνα με την Πολιτική Cookies.

Close Popup
Privacy Settings saved!
Ρυθμίσεις Απορρήτου

Όταν επισκέπτεστε μία ιστοσελίδα, μπορεί να λάβει κάποιες βασικές πληροφορίες από τον browser σας, κατά βάση υπό τη μορφή cookies. Εδώ μπορείτε να ρυθμίσετε τη συγκατάθεσή σας σε όλα αυτά.

These cookies allow us to count visits and traffic sources, so we can measure and improve the performance of our site.

Google Analytics
We track anonymized user information to improve our website.
  • _ga
  • _gid
  • _gat

Απορρίψη όλων των υπηρεσιών
Save
Δέχομαι όλες τις υπηρεσίες