Καταδίκη δημοσιογράφου για δηλώσεις κατά των Ενώσεων Δικαστών και Εισαγγελέων! Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης!
ΑΠΟΦΑΣΗ
Freitas Rangel κατά Πορτογαλίας της 11.01.2022 (αρ. προσφ. 78873/13)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Δηλώσεις του προσφεύγοντα, γνωστού δημοσιογράφου, κατά των Ενώσεων Δικαστών και Εισαγγελέων σε κοινοβουλευτική Επιτροπή. Ποινική και αστική καταδίκη του. Ελευθερία της έκφρασης.
Ο προσφεύγων καταδικάστηκε για δηλώσεις του σχετικά με την Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων σε ακρόαση κοινοβουλευτικής επιτροπής. Συγκεκριμένα, είχε συσχετίσει το δικαστικό σώμα και την εισαγγελία, μεταξύ άλλων, με παρεμβάσεις στην πολιτική και εκτεταμένες παραβιάσεις απορρήτου εκ μέρους δικαστών και εισαγγελέων. Καταδικάστηκε να καταβάλλει μετά από ποινική καταδίκη 6.000 ευρώ ως χρηματική ποινή και στα αστικά δικαστήρια 50.000 ευρώ για ηθική βλάβη (25.000 ευρώ στην Ένωση Δικαστών και 25.000 ευρώ στην Ένωση Εισαγγελέων) και συνολικά 56.000 ευρώ.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι τα θέματα για τα οποία ο προσφεύγων είχε μιλήσει ενώπιον της κοινοβουλευτικής Επιτροπής – όπου πραγματοποιείτο ανταλλαγή εμπιστευτικών πληροφοριών με δημοσιογράφους για την προώθηση πολιτικών στόχων – ενδιέφεραν την κοινή γνώμη.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου διαπίστωσε ότι η χρηματική ποινή και η χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής. βλάβης που επιβλήθηκαν στον προσφεύγοντα ήταν εντελώς δυσανάλογα και αυτό είχε αποτρεπτική επίδραση στην πολιτική συζήτηση. Τα εγχώρια δικαστήρια δεν είχαν αιτιολογήσει επαρκώς μια τέτοια παρέμβαση στο δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης του προσφεύγοντος, η οποία δεν ήταν αποδεκτή σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και επιδίκασε 31.500 ευρώ ως αποζημίωση (ποσό που είχε καταβάλει μέχρι την έκδοση απόφασης από το ΕΔΔΑ ο προσφεύγων) και 19.874,23 ευρώ για δικαστικά και λοιπά έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Emídio Arnaldo Freitas Rangel, ήταν Πορτογάλος υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1947 και ζούσε στη Λισαβόνα. Πέθανε το 2014 και οι κόρες του συνέχισαν την προσφυγή ως κληρονόμοι του.
Ο προσφεύγων ήταν πολύ γνωστός δημοσιογράφος. Το 2010 έδωσε κατάθεση σε κοινοβουλευτική Επιτροπή σχετικά με το ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης και τα μέσα ενημέρωσης στην Πορτογαλία. Μεταξύ άλλων εκτεταμένων μαρτυριών ανέφερε τα εξής: «… Δεν υπάρχει δημοκρατία χωρίς ποιοτική δημοσιογραφία. Ωστόσο, η κατάσταση έχει χειροτερέψει. Αυτός ο κύκλος είδε πρόσφατα την είσοδο – και αυτή είναι η τάση [modismo] της σύγχρονης εποχής – επαγγελματικών ενώσεων δικαστών και εισαγγελέων. Αυτοί είναι δύο κόμβοι διαχείρισης πληροφοριών σχετικά με δικαστικές υποθέσεις [duas centrais de gestão de informação processual], που επιτυγχάνεται μέσω στενών δεσμών με δημοσιογράφους. Λαμβάνουν έγγραφα σχετικά με δικαστικές υποθέσεις τα οποία τα δημοσιεύουν οι δημοσιογράφοι, ανταλλάσσουν αυτά τα έγγραφα σε καφετέριες, στην ύπαιθρο. … κατά παράβαση του καθήκοντος του δικαστικού απορρήτου [segredo de justiça], μοιράζονται και διανέμουν τα σχετικά έγγραφα. Αυτό δεν πρόκειται να έχει αίσιο τέλος κύριε Πρόεδρε, αξιότιμοι βουλευτές, αν δεν επιστρέψουμε σε μια εποχή με κανόνες που εμποδίζουν το δικαστικό σώμα να εμπλέκεται στην πολιτική».
Αργότερα, απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου, δήλωσε τα εξής: «Από πού προέρχεται το υλικό που καλύπτεται από το δικαστικό απόρρητο; Μπορεί να προέρχεται μόνο από το ίδιο το δικαστικό σύστημα; … αυτό που έχω δει είναι μια εκτεταμένη και ευρεία πολιτική παρέμβαση με αρνητικές συνέπειες… Προσπαθούν να περιορίσουν τις αποφάσεις του Γενικού Εισαγγελέα [Procurador Geral da República] και [να επηρεάσουν] την κοινή γνώμη, και να έχουν προνομιακές σχέσεις με δημοσιογράφους στους οποίους, κατά καιρούς, διαβιβάζουν έγγραφα που αφορούν διάφορα θέματα».
Ο προσφεύγων έκανε αργότερα περαιτέρω δηλώσεις ενώπιον άλλων φορέων και στον Τύπο επιβεβαιώνοντας όσα είχε πει ενώπιον της Επιτροπής.
Στα μέσα του 2010 η Ένωση Δικαστών (Associação Sindical de Juízes Portugals – «ASJP») και η Ένωση Εισαγγελέων (Sindicato dos Magistrados do Ministério Público – «SMMP») υπέβαλαν χωριστά ένδικα μέσα κατά του προσφεύγοντος για «προσβολή νομικού προσώπου» (ofensa a pessoa colectiva). Ο προσφεύγων καταδικάστηκε το 2012 για δύο ποινικές κατηγορίες προσβολής νομικού προσώπου από το Ποινικό Δικαστήριο της Λισαβόνας, σε καταβολή χρηματικής ποινής 6.000 ευρώ και σε αστική διαδικασίες σε χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης 50.000 ευρώ (25.000 ευρώ στην Ένωση Δικαστών και 25.000 ευρώ στην Ένωση Εισαγγελέων). Το δικαστήριο υποστήριξε ότι επαρκούσε ο γενικός δόλος (dolo genérico), ακόμη και μόνο για τη διάδοση ψευδών πληροφοριών, ή ακόμα και τη δημοσιοποίηση προσβλητικών αξιολογικών κρίσεων, για τα εν λόγω νομικά πρόσωπα. Η απόφαση αυτή επικυρώθηκε από το Εφετείο της Λισαβόνας, με την αποζημίωση να μειώνεται σε 10.000 ευρώ για κάθε ενάγοντα.
Οι δύο ενώσεις προσέφυγαν στον Άρειο Πάγο, διαμαρτυρόμενες σχετικά με το ποσό που έπρεπε να καταβληθεί. Το Ανώτατο Δικαστήριο έκανε δεκτή την Αναίρεσή τους εν μέρει και αύξησε τα επιδικασθέντα ποσά σε 25.000 ευρώ για κάθε νομικό πρόσωπο.
Ο προσφεύγων εξόφλησε πλήρως την Ένωση Δικαστών, ωστόσο δεν είχε καταβάλει το επιδικασθέν ποσό στην Ένωση Εισαγγελέων, η υποχρέωσή του δε αυτή μετά τον θάνατό του μεταφέρθηκε στους κληρονόμους του.
Επικαλούμενος το άρθρο 10 (ελευθερία της έκφρασης) της ΕΣΔΑ, ο προσφεύγων κατήγγειλε, ειδικότερα, ότι η καταδίκη και η τιμωρία του είχαν παραβιάσει το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Πρώτον, το Δικαστήριο του Στρασβούργου σημείωσε ότι οι ανωτέρω Ενώσεις Δικαστών και Εισαγγελέων ήταν αξιόπιστες, οι οποίες καλούνται συχνά να παρουσιάσουν τις απόψεις τους ενώπιον του Κοινοβουλίου για θέματα που σχετίζονται με την λειτουργία της δικαιοσύνης.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι τα θέματα για τα οποία ο προσφεύγων είχε μιλήσει ενώπιον της κοινοβουλευτικής επιτροπής – η ανταλλαγή εμπιστευτικών πληροφοριών με δημοσιογράφους για προώθηση πολιτικών στόχων – ενδιέφεραν την κοινή γνώμη. Οι περισσότερες από τις δηλώσεις ήταν απόψεις του προσφεύγοντος, παρά τη διατύπωση πραγματικών γεγονότων. Αν και η διατύπωση ήταν ατυχής, τα σχόλια θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως παράδειγμα μιας ευρύτερης κοινωνικής κριτικής σχετικά με την ακατάλληλη παρέμβαση του δικαστικού σώματος στο σύνολό του στην πολιτική και στα ΜΜΕ, το οποίο αποτελούσε φυσικά θέμα δημοσίου ενδιαφέροντος και απόψεις οι οποίες ο προσφεύγων πίστευε ότι ήταν αλήθεια. Επιπλέον, ο πολιτικός λόγος είχε ειδική προστασία στη νομολογία του Δικαστηρίου.
Το ΕΔΔΑ επανέλαβε ότι η προστασία της φήμης μιας νομικής οντότητας δεν είχε την ίδια βαρύτητα με την προστασία της φήμης ή των δικαιωμάτων των ατόμων.
Παρατήρησε επίσης ότι το σκεπτικό του δευτεροβάθμιου δικαστηρίου βασίστηκε αποκλειστικά στα δικαιώματα των δύο Ενώσεων, αντί να εξισορροπήσουν τα δικαιώματά τους με αυτά του προσφεύγοντος. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η χρηματική ποινή και η αποζημίωση ήταν εντελώς δυσανάλογες και είχαν αποτρεπτικό αποτέλεσμα στην πολιτική συζήτηση.
Συνολικά, το Δικαστήριο του Στρασβούργου διαπίστωσε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν αιτιολογήσει επαρκώς την παρέμβαση στα δικαιώματα του προσφεύγοντος σχετικά με το δικαίωμά του στην ελευθερία του λόγου, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η παρέμβαση δεν ήταν απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ).
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου επιδίκασε στον προσφεύγοντα 31.500 ευρώ ως αποζημίωση (το ποσό που είχε καταβάλει) και 19.874,23 ευρώ για έξοδα και δαπάνες.
