Η εναλλακτική θητεία για τους αντιρρησίες συνείδησης οφείλει να έχει αμιγώς πολιτικό χαρακτήρα και να μην έχει στρατιωτική χροιά.
ΑΠΟΦΑΣΗ
Adyan κ.α. κατά Αρμενίας της 12/10/2017 (αριθ. 75604/11)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Μάρτυρες του Ιεχωβά και στρατιωτική θητεία. Άρνηση εκτέλεσης στρατιωτικής θητείας ή εναλλακτικής πολιτικής θητείας. Το δικαίωμα του αντιρρησία συνείδησης κατοχυρώνεται από το άρθρο 9 της ΕΣΔΑ. Η θεσπιζομένη εναλλακτική θητεία πρέπει να έχει αμιγώς πολιτικό χαρακτήρα και να διαχωρίζεται πλήρως από τη στρατιωτική. Η εναλλακτική θητεία στην Αρμενία δεν είχε αμιγώς πολιτικό χαρακτήρα αφού στρατιωτικοί συμμετείχαν στην εποπτεία της, έδιναν εντολή για μεταθέσεις και καθόριζαν τις αποστολές, είχε δε επιπλέον 1,5 φορά μεγαλύτερη διάρκεια από τη στρατιωτική και έτσι αποκτούσε κυρωτικό χαρακτήρα. Παραβίαση της ελευθερίας θρησκευτικής συνείδησης.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 9
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η υπόθεση αφορά τέσσερις Μάρτυρες του Ιεχωβά, οι οποίοι καταδικάστηκαν για άρνηση εκτέλεσης της στρατιωτικής θητείας ή εναλλακτικής πολιτικής θητείας.
Οι προσφεύγοντες, Artur Adyan, Garegin Avetisyan, Harutyun Khachatryan και Vahagn Margaryan, είναι υπήκοοι της Αρμενίας. Ο κ. Adyan γεννήθηκε το 1991. Οι υπόλοιποι τρεις προσφεύγοντες γεννήθηκαν το 1993. Ζουν στις πόλεις Ερεβάν, Τσαγκάβαν και Κάπαν (όλοι στην Αρμενία).
Τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2011 οι προσφεύγοντες κλήθηκαν σε στρατιωτική θητεία. Με επιστολές τις οποίες απέστειλαν στις τοπικές αρχές, αρνήθηκαν να παραστούν για τη θητεία τους, είτε αυτή ήταν στρατιωτική, είτε εναλλακτικού τύπου θητεία. Ισχυρίζονταν ότι η αντίθεσή τους βασίζονταν στις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους. Επιπλέον, παρόλο που το εσωτερικό δίκαιο έδινε τη δυνατότητα να υπηρετήσουν υπό άλλη μορφή, ισχυρίστηκαν ότι η θητεία δεν είχε πράγματι πολιτικό χαρακτήρα, καθώς θα υπάγονταν στην επίβλεψη των στρατιωτικών αρχών. Υπέβαλαν τα ίδια επιχειρήματα στο πλαίσιο των ακολούθων διαδικασιών που κινήθηκαν εναντίον τους για ανυποταξία. Εντούτοις, όλοι κρίθηκαν ένοχοι μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου 2011 και καταδικάστηκαν σε φυλάκιση δύο ετών και έξι μηνών. Άσκησαν έφεση, υποστηρίζοντας ότι η εναλλακτική θητεία βρίσκονταν ουσιαστικά υπό στρατιωτικό έλεγχο και εποπτεία όσον αφορά τις μεταγωγές, τις κυρώσεις και τις εντολές. Επίσης, τόνισαν ότι όφειλαν να φορούν στολή παραλλαγής, η οποία να μοιάζει με εκείνη του στρατού και να βρίσκονται στη θέση τους και στο πόστο τους 24 ώρες την ημέρα. Επιπλέον, η εναλλακτική θητεία ήταν κυρωτική ως προς τη φύση της λόγω του ότι η θητεία είχε διάρκεια 42 μηνών (αντί των 24 μηνών της στρατιωτικής θητείας). Το Εφετείο στη συνέχεια επικύρωσε τις καταδίκες των προσφευγόντων. Διαπίστωσε ότι, παρόλο που η διαθέσιμη εναλλακτική θητεία περιείχε μερικά στοιχεία από την επίσημη στρατιωτική θητεία (όπως η παροχή ρουχισμού, τροφίμων και οικονομικών μέσων καθώς και άλλες οργανωτικές εργασίες) εξακολουθούσε να έχει πολιτικό χαρακτήρα. Οι αναιρέσεις των προσφευγόντων απορρίφθηκαν.
Οι προσφεύγοντες αφέθηκαν ελεύθεροι τον Οκτώβριο του 2013 ύστερα από παραχώρηση γενικής αμνηστίας, έχοντας εκτίσει από 26 έως 27 μήνες της συνολικής ποινής τους. Τρεις από τους τέσσερις προσφεύγοντες προφυλακίστηκαν κάτι το οποίο αποτέλεσε μέρος των καταδικαστικών αποφάσεών τους.
Στηριζόμενοι στο άρθρο 9 (ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας), οι προσφεύγοντες επικαλούνται ειδικότερα ότι δεν ήταν αναγκαία η δίωξη και η φυλάκιση τους, ιδίως ενόψει του γεγονότος ότι ο νόμος σχετικά με την εναλλακτική θητεία τροποποιήθηκε το 2013 με σκοπό να καταργήσει οποιοδήποτε στρατιωτικό έλεγχο και εποπτεία και να θέσει το πρόγραμμα υπό καθαρά πολιτική διοίκηση. Περαιτέρω επικαλούμενοι το άρθρο 5 § 1 (δικαίωμα στην ελευθερία και στην ασφάλεια), τρεις από τους τέσσερις προσφεύγοντες ισχυρίζονται ότι οι αποφάσεις για την κράτηση τους – εν αναμονή της ποινικής διαδικασίας εναντίον τους – δεν ήταν επαρκώς αιτιολογημένες.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο επεσήμανε ότι δεν ήταν αρκετό για ένα κράτος να εισάγει εναλλακτική στρατιωτική θητεία – όπως συνέβη στην Αρμενία από το 2004 – ώστε να συμμορφωθεί με το δικαίωμα του αντιρρησία συνείδησης, το οποίο κατοχυρώνεται από το άρθρο 9 της Σύμβασης. Ένα κράτος έπρεπε επίσης να οργανώσει και να εφαρμόζει ένα τέτοιο σύστημα – είτε νομικά είτε πρακτικά – κατά τρόπο που να ήταν πραγματικά πολιτικό και όχι αποτρεπτικού ή ποινικού χαρακτήρα.
Ωστόσο, μολονότι οι στρατιώτες της εναλλακτικής θητείας μετατέθηκαν σε τέτοιους μη στρατιωτικούς θεσμούς, όπως ορφανοτροφεία, οίκους ευγηρίας και νοσοκομεία, το Δικαστήριο έκρινε ότι το σύστημα που είχαν στη διάθεσή τους οι προσφεύγοντες εκείνη την εποχή δεν είχε πραγματικά μη στρατιωτικό χαρακτήρα. Ειδικότερα η εναλλακτική στρατιωτική θητεία δεν διαχωρίζονταν επαρκώς από το στρατιωτικό σύστημα. Οι στρατιωτικοί συμμετείχαν στην εποπτεία των πολιτικών θεσμών, στην εκτέλεση τακτικών δειγματοληπτικών ελέγχων, στη λήψη μέτρων σε περίπτωση μη εξουσιοδοτημένης απουσίας, έδιναν εντολή για μετάθεση και καθόριζαν τις αποστολές. Επιπλέον, οι Εσωτερικοί Κανονισμοί των ενόπλων δυνάμεων χρησιμοποιήθηκαν για ορισμένες οργανωτικές πτυχές της εναλλακτικής θητείας. Όσον αφορά τις παραλλαγές οι πολιτικοί στρατιώτες έπρεπε να φορούν παραλλαγή και να παραμένουν στο πόστο τους και τα βιβλιάριά τους είχαν εγγεγραμμένο το σύνθημα « Ένοπλες Δυνάμεις της Αρμενίας» στο εξώφυλλο τους.
Επιπλέον, κατά την άποψη του Δικαστηρίου, το γεγονός ότι η εναλλακτική θητεία είχε σημαντικά – περισσότερο από 1,5 φορά – μεγαλύτερη διάρκεια από ό, τι η κανονική στρατιωτική θητεία είχε αποτρεπτικό αποτέλεσμα, περιέχοντας συνεπώς κατασταλτικό στοιχείο.
Πράγματι, το 2011 το αρμενικό κοινοβούλιο ήταν κατηγορηματικό στην κριτική του για την εναλλακτική θητεία στον στρατό και επεσήμανε δύο κύριες ελλείψεις: τη στρατιωτική εποπτεία και τη διάρκειά της. Σαν αποτέλεσμα, οι νομοθετικές τροποποιήσεις θεσπίστηκαν το 2013. Παρόλο που οι τροπολογίες αυτές επέτρεπαν στους προσφεύγοντες να υποβάλουν αίτηση για την αντικατάσταση του υπολοίπου των ποινών τους σε εναλλακτική θητεία και να διαγραφούν, οι καταδίκες τους, το Εφετείο δεν θα αναγνώριζε παραβίαση των δικαιωμάτων τους βάσει του άρθρου 9 ή, επιπλέον, δεν θα τους χορηγούσε οποιαδήποτε αποζημίωση. Σε κάθε περίπτωση, μέχρι να εισαχθούν οι νομοθετικές τροποποιήσεις, οι προσφεύγοντες είχαν ήδη εκτίσει σχεδόν δύο χρόνια από τις ποινές τους.
Εν κατακλείδι, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι αρμενικές αρχές απέτυχαν την κρίσιμη στιγμή να καταβάλουν κατάλληλες αποζημιώσεις για τις πεποιθήσεις των προσφευγόντων και να εγγυηθούν ένα σύστημα εναλλακτικής θητείας που να πετύχει δίκαιη ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων της κοινωνίας και εκείνα των προσφευγόντων. Ως εκ τούτου, οι καταδίκες των προσφευγόντων δεν ήταν απαραίτητες σε μια δημοκρατική κοινωνία, κατά παράβαση του άρθρου 9.
Δεδομένων των πορισμάτων βάσει του άρθρου 9, το Δικαστήριο έκρινε ότι το κύριο νομικό ζήτημα στην υπόθεση είχε ήδη εξεταστεί και επομένως έκρινε ότι δεν υπήρχε λόγος να αποφανθεί χωριστά επί των καταγγελιών που υποβλήθηκαν από τρεις από τους τέσσερις προσφεύγοντες δυνάμει του άρθρου 5.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Αρμενία όφειλε να καταβάλει στους προσφεύγοντες 12.000 ευρώ στον καθένα για ηθική βλάβη (επιμέλεια echrcaselaw.com).
