Η μόνιμη σχέση των ομόφυλων ζευγαριών και ο κύκλος της οικογενειακής ζωής

ΑΠΟΦΑΣΗ:

Taddeucci και McCall κατά Ιταλίας της 30.06.16 (αριθ. προσφ. 51362/09)

βλ. εδώ 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Στην έννοια της οικογένειας εντάσσονται και τα ομόφυλα ζευγάρια. Η σχέση ενός ομόφυλου  ζευγαριού,  που συζεί σε μόνιμη βάση, εντάσσεται στην έννοια της «οικογενειακής ζωής». Το ΕΔΔΑ διαπιστώνει παραβίαση  της προστασίας της οικογενειακής ζωής  των προσφευγόντων.  Το Δικαστήριο διέγνωσε  παρέμβαση  σε ένα από τα βασικά στοιχεία της «οικογενειακής ζωής» τους και ως εκ τούτου, στο δικαίωμά τους για σεβασμό της ζωής τους.

ΣΧΟΛΙΟ-ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ:

Τα ομόφυλα ζευγάρια που ζουν σε μαζί μόνιμα αποτελούν οικογένεια και πρέπει να αντιμετωπίζονται ως οικογένεια.

ΔΙΑΤΑΞΗ:

Άρθρο 8 (δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή) της ΕΣΔΑ.

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ:

Οι προσφεύγοντες, Roberto Taddeucci και Douglas McCall, είναι Ιταλός και Νεοζηλανδός   αντιστοιχα, γεννημένοι  το 1965 και το 1958 αντίστοιχα. Πρόκειται για ένα ομόφυλο ζευγάρι και ζουν στο Άμστερνταμ. Καταγγέλλουν διακρίσεις σε βάρους τους εξαιτίας του σεξουαλικού προσανατολισμού τους.

Ο κ. Taddeucci και ο κ. McCall ζούσαν στη Νέα Ζηλανδία, ως άγαμο ζευγάρι, μέχρι τον Δεκέμβριο του 2003, όποτε και αποφάσισαν να εγκατασταθούν στην Ιταλία. Κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου παραμονής τους στην Ιταλία ο κ. McCall είχε φοιτητική άδεια προσωρινής παραμονής. Υπέβαλε αίτηση για άδεια παραμονής για οικογενειακούς λόγους.  Στις 18 Οκτωβρίου του 2004 ο επικεφαλής της αστυνομία του Livorno απέρριψε την αίτησή του με την αιτιολογία ότι τα εκ του νόμου κριτήρια δεν πληρούνται.

Ο κ. Taddeucci και ο κ. McCall υπέβαλαν αίτηση δυνάμει του Ν.Δ.. 286/1998, με την οποία επιδίωκαν ο κ. McCall να αποκτήσει άδεια παραμονής για οικογενειακούς λόγους. Στις 4 Ιουλίου 2005, το Επαρχιακό Δικαστήριο  Δημόσιας Διοίκησης της Φλωρεντίας έκανε δεκτό το αίτημά τους, ερμηνεύοντας το άρθρο 30 του ΝΔ 286 του 1998 υπό την έννοια ότι ο ομόφυλος σύντροφος θεωρείται  μέλος της οικογένειας του Ιταλού υπηκόου και συνεπώς του παραχωρήθηκε άδεια παραμονής. Ο Υπουργός Εσωτερικών άσκησε έφεση κατά της απόφασης.

Με απόφαση της 12ης Μαΐου 2006, το Εφετείο της Φλωρεντίας έκανε δεκτή την έφεση. Επισήμανε ότι οι αρχές της Νέας Ζηλανδίας αναγνώριζαν στον  κ. Taddeucci και στον κ. McCall την ιδιότητα του «άγαμου ζευγαριού» και αυτού του «μέλους της ίδιας οικογένειας». Σύμφωνα με το Εφετείο, η ιταλική έννομη τάξη έδωσε διαφορετική διάσταση  και νόημα στις δύο αυτές νομικές έννοιες. Το Εφετείο θεώρησε ότι ο νόμος της Νέας Ζηλανδίας ήταν ασυμβίβαστος με την σχετική ιταλική δημόσια πολιτική, καθώς αντιμετώπιζε τα ζευγάρια του ιδίου φύλου ως συντρόφους και ότι ο νόμος θα μπορούσε να ερμηνευθεί και να αποδώσει στα εν λόγω πρόσωπα το καθεστώς μελών ιδίας οικογένειας με σκοπό την έκδοση άδειας παραμονής.

Ο κ. Taddeucci και ο κ. McCall άσκησαν αναίρεση. Το Ανώτατο Δικαστήριο  απέρριψε την αναίρεσή τους, παρατηρώντας ότι, σύμφωνα με το άρθρο 29 του ΝΔ 286 του 1998, η έννοια του «οικογενειακού μέλους» περιλάμβανε  μόνο τους συζύγους, τα ανήλικα και ενήλικα τέκνα, και τους εξαρτώμενους συγγενείς. Επίσης, επεσήμανε ότι το Συνταγματικό Δικαστήριο είχε αποκλείσει το ενδεχόμενο επέκτασης του καθεστώτος προστασίας στους συντρόφους που παρέχεται στα μέλη της νόμιμης οικογένειας. Τέλος, έκρινε ότι το άρθρο 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) και το άρθρο 12 (δικαίωμα γάμου) της Σύμβασης άφησε μεγάλα περιθώρια ελιγμών («περιθώριο εκτίμησης») στα κράτη αναφορικά με τέτοια θέματα.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το ΕΔΔΑ αναφέρθηκε στις διαπιστώσεις που έκανε στην υπόθεση  Schalk και Kopf κατά Αυστρίας ότι ήταν επιφανειακό να μη θεωρείται ένα  ομόφυλο ζευγάρι ικανό να έχει «οικογενειακή ζωή» σύμφωνα με το άρθρο 8 της Σύμβασης. Θεώρησε ότι η σχέση μεταξύ του κ. Schalk και του κ. Kopf, ενός ομόφυλου  ζευγαριού,  που συζούσε σε μόνιμη βάση, εντάσσετο στην έννοια της «οικογενειακής ζωής». Το Δικαστήριο δεν έβλεπε κανένα λόγο να υπάρξουν οποιαδήποτε διαφορετικά συμπεράσματα  σχετικά με την υπόθεση του κ. Taddeucci και του κ. McCall. Σημείωσε ότι η άρνηση παροχής στον κ. McCall άδειας παραμονής, όπως επιβεβαιώνεται από το Εφετείο, σήμαινε ότι υποχρεούνταν να εγκαταλείψει την Ιταλία. Το γεγονός αυτό εμπόδιζε το ζευγάρι να συνεχίσει να ζει μαζί στην Ιταλία. Υπήρχε συνεπώς παρέμβαση  σε ένα από τα βασικά στοιχεία της «οικογενειακής ζωής» τους και ως εκ τούτου, στο δικαίωμά τους για σεβασμό της ζωής τους. Το Δικαστήριο επισήμανε, επίσης, ότι η ύπαρξη μιας νομικής βάσης σχετικά με την άρνηση χορηγήσεως άδειας παραμονής δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν υπήρξε παρεμβολή του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Ούτε η ύπαρξη νομικής βάσης επέτρεπε στο εναγόμενο κράτος να μην αποδεχθεί οποιαδήποτε ευθύνη δυνάμει της Σύμβασης.

Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η εν λόγω παρέμβαση παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στις 18.10.2004, ημερομηνία της πρώτης απόρριψης της αίτησης άδειας παραμονής, και ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2009, μετά την έκδοση της αμετάκλητης  απόφασης, η οποία απέρριπτε την αίτηση αναιρέσεως του κ. Taddeucci και του κ. McCall. Αποφάσισαν στη συνέχεια να φύγουν από την Ιταλία και να εγκατασταθούν στην Ολλανδία. Η παρέμβαση συνεπώς διήρκεσε περίπου τέσσερα χρόνια και εννέα μήνες.

Σύμφωνα με την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, θα μπορούσε να προκύψει ζήτημα στο πλαίσιο του άρθρου 14 μόνο όταν υπήρχε διαφορετική μεταχείριση ατόμων σε παρόμοιες καταστάσεις, ή όταν τα κράτη δεν είχαν διαφορετική μεταχείριση ως προς τα άτομα των οποίων η κατάσταση ήταν σημαντικά διαφορετική.

Το Στρασβούργο έκρινε ότι δεν είχε αποδειχθεί ότι οι προσφεύγοντες, ένα άγαμο  ομόφυλο ζευγάρι, είχε αντιμετωπισθεί  διαφορετικά από τα ετερόφυλα ζευγάρια. Το καθεστώς του «οικογενειακού μέλους» χορηγούνταν από το ιταλικό δίκαιο στην/ον σύζυγο αλλά όχι σε έναν σύντροφο. Όπως το Εφετείο επισήμανε, ο αποκλεισμός των άγαμων συντρόφων από το δικαίωμα απόκτησης άδειας παραμονής αφορούσε όλα τα ανύπαντρα ζευγάρια, ανεξάρτητα από το σεξουαλικό προσανατολισμό τους.

Ωστόσο, η κατάσταση των κ. κ. Taddeucci και McCall δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ως συγκρίσιμη με εκείνη ενός ετερόφυλου ζευγαριού. Καθώς δεν μπορούσαν να παντρευτούν ή, κατά τον εν λόγω χρόνο, να προβούν σε άλλες διαδικασίες νομικής αναγνώρισης της κατάστασής τους στην Ιταλία, δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ποτέ ως «σύζυγοι» δυνάμει του εθνικού δικαίου. Η περιοριστική ερμηνεία της έννοιας του μέλους της οικογένειας έτσι αποτελούσε, για τα ομόφυλα ζευγάρια και μόνο, ανυπέρβλητο εμπόδιο για τη χορήγηση της άδεια παραμονής. Επιπλέον, ο κ. Taddeucci και ο κ. McCall δεν ήταν σε θέση να αναγνωρίσουν με οποιονδήποτε νομικό τρόπο τη σχέση τους στην Ιταλία, πέραν του γάμου, καθώς τον εν λόγω χρόνο, η Ιταλική έννομη τάξη δεν προέβλεπε  την δυνατότητα πολιτικής ένωσης ή την δυνατότητα σύναψης σύμφωνου συμβίωσης, που θα τους εξασφάλιζε ορισμένα βασικά δικαιώματα.

Όσον αφορά τη χορήγηση άδειας παραμονής  για αυτούς τους οικογενειακούς λόγους, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι προσφεύγοντες, ένα ομόφυλο ζευγάρι, είχαν αντιμετωπισθεί με τον ίδιο τρόπο με τα άτομα που βρίσκονταν σε σημαντικά διαφορετική κατάσταση από τη δική τους, αναφερόμενο στα ετερόφυλα ζευγάρια που είχαν αποφασίσει να μην προβούν σε γάμο. Έτσι, το Δικαστήριο έπρεπε να εξετάσει αν το γεγονός της μη εφαρμογής διαφορετικής μεταχείρισης στη παρούσα υπόθεση θα μπορούσε να δικαιολογηθεί βάσει του άρθρου 14.

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η ιταλική νομοθεσία δεν αντιμετώπιζε τα άγαμα ζευγάρια διαφορετικά ανάλογα με τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις, αλλά περιόριζε την έννοια του «οικογενειακού μέλους» μόνο ως προς τα ετερόφυλα ζευγάρια. Χωρίς αντικειμενική και εύλογη αιτιολόγηση, το ιταλικό κράτος απέτυχε να συμπεριφερθεί  διαφορετικά ως προς τα ομόφυλα ζευγάρια σε σχέση με τα ετερόφυλα ζευγάρια ή να λάβει υπόψη την δυνατότητα των τελευταίων να αναγνωρίσουν νομικά την σχέση τους και ως εκ τούτου να πληρούν τις απαιτήσεις του εθνικού δικαίου για την χορήγηση άδειας παραμονής – δυνατότητα την οποία ο κ. Taddeucci και ο κ. McCall δεν ήταν σε θέση να επωφεληθούν.

Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η αδυναμία πρόσβασης των ομόφυλων ζευγαριών στην νομική αναγνώριση της σχέσης τους, τοποθετούσε τον κ. Taddeucci και τον κ. McCall σε διαφορετική κατάσταση από εκείνη ενός ετερόφυλου ζευγαριού. Σε αντίθεση με κάποιον σε μια ετερόφυλη σχέση, ο κ. McCall δεν είχε κανένα  νόμιμο μέσο στην Ιταλία, με τον οποίο να αποκτήσει το καθεστώς του «οικογενειακού μέλους»  αναφορικά με τον κ. Taddeucci και δεν είχε, ως εκ τούτου δικαίωμα απόκτησης άδειας παραμονής. Το Δικαστήριο έκρινε έτσι ότι το γεγονός ότι δεν αντιμετωπίστηκαν οι προσφεύγοντες διαφορετικά σε σχέση με τα ετερόφυλα ζευγάρια, τα οποία είχαν πρόσβαση σε στο καθεστώς του συζύγου, δεν μπορούσε να δικαιολογηθεί. Υπήρξε, επομένως, παραβίαση του άρθρου 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 8 της Σύμβασης.

Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η Ιταλία όφειλε να καταβάλει στους προσφεύγοντες 20.000 ευρώ αναφορικά με την ηθική βλάβη, και 18.924,58 ευρώ για δικαστικά έξοδα και δαπάνες.