Η εκταφή παρά την άρνηση των συγγενών παραβιάζει το δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής ζωής
ΑΠΟΦΑΣΗ
Solska και Rybicka κατά Πολωνίας 20.09.2018 (αρ. προσφ. 30491/17 και 31083/17)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Εκταφή. Αεροπορικό δυστύχημα και θάνατος 96 ανθρώπων. Διαταγή διενέργειας εκταφής και αυτοψίας, ώστε να εξακριβωθεί υπό ποιες συνθήκες έλαβαν χώρα οι τραυματισμοί των θυμάτων. Υποβολή αντιρρήσεων από τις συζύγους των θυμάτων κατά της εκταφής, χωρίς αποτέλεσμα. Κατά το ΕΔΔΑ η εκταφή εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του σεβασμού της οικογενειακής ζωή. Ο πολωνικός νόμος δεν παρείχε επαρκείς εγγυήσεις κατά της αυθαιρεσίας σε σχέση με μια απόφαση που διέταζε την εκταφή. Ο νόμος δεν προέβλεπε μηχανισμό για την αναθεώρηση της αναλογικότητας των περιορισμών των σχετικών δικαιωμάτων του ενδιαφερομένου δυνάμει του άρθρου 8. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι οι προσφεύγουσες στερήθηκαν τον ελάχιστο βαθμό προστασίας που δικαιούνταν και ως εκ τούτου παραβιάστηκε το δικαίωμά τους στην οικογενειακή ζωή.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 8
Άρθρο 13
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγουσες, Ewa Maria Solska και Małgorzata Ewa Rybicka, είναι δύο υπήκοοι της Πολωνίας γεννημένες το 1937 και το 1955. Η κυρία Solska ζει στο Sopot και η κα Rybicka στο Γκντανσκ. Η υπόθεση αφορά τις καταγγελίες τους για την εκταφή των σωμάτων των συζύγων τους χωρίς τη συγκατάθεση τους.
Οι σύζυγοί τους, Leszek Solski και Arkadiusz Rybicki, σκοτώθηκαν στο αεροπορικό δυστύχημα στη Ρωσία (Smolensk) το 2010, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο των μελών της πολωνικής κρατικής αντιπροσωπείας που βρισκόταν στο δρόμο για τη τελετή που θα σηματοδοτούσε την 70ή επέτειο από τη σφαγή του Katyń. Η αντιπροσωπεία περιελάμβανε τον Πρόεδρο της Πολωνίας και πολλούς υψηλόβαθμους αξιωματούχους.
Ο κ. Solski ήταν μέλος του συνδέσμου των οικογενειών Katyń και ο κ. Rybicki ήταν μέλος του κοινοβουλίου. Και οι 96 άνθρωποι στο αεροπλάνο πέθαναν.
Υπήρχαν αντικρουόμενα συμπεράσματα σχετικά με τα αίτια της συντριβής. Οι πολωνικές και ρωσικές αεροπορικές αρχές κατέληξαν το 2011 στο συμπέρασμα ότι το συμβάν ήταν ατύχημα το οποίο προκλήθηκε από τη γρήγορη κάθοδο του αεροσκάφους κάτω από το ελάχιστο επιτρεπόμενο υψόμετρο σε κακές καιρικές συνθήκες, ενώ μια πολωνική κοινοβουλευτική ομάδα ισχυρίστηκε ότι έκρηξη έλαβε χώρα στο σκάφος.
Το 2016 οι πολωνικές διωκτικές αρχές, οι οποίες είχαν ξεκινήσει έρευνα το 2010, διέταξαν τη διεξαγωγή αυτοψιών στα σώματα, ώστε να εξακριβωθεί εάν οι τραυματισμοί των θυμάτων είχαν προκληθεί από τη σύγκρουση του αεροσκάφους με το έδαφος ή λόγω έκρηξης στο σκάφος.
Οι προσφεύγουσες αντιτάχθηκαν στις εκταφές, αποστέλλοντας επιστολές προς τον Γενικό Εισαγγελέα, υποβάλλοντας αιτήματα για έκδοση προδικαστικών αποφάσεων και επιδιώκοντας την εκδίκαση ασφαλιστικών μέτρων ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων, χωρίς αποτέλεσμα.
Ο εισαγγελέας αρνήθηκε να δεχθεί τις αιτήσεις υποβολής προδικαστικών αποφάσεων, θεωρώντας τις απαράδεκτες σύμφωνα με το νόμο. Τα πολιτικά δικαστήρια απέρριψαν το αίτημα λήψης ασφαλιστικών μέτρων, διαπιστώνοντας ότι ο εισαγγελέας είχε καθήκον στο πλαίσιο του σχετικού εσωτερικού δικαίου να διατάξει αυτοψία σε περίπτωση ύποπτου θανάτου και, αν το πτώμα είχε ήδη θαφτεί, να διατάξει την εκταφή του.
Τα σώματα των συζύγων των προσφευγουσών αποτεφρώθηκαν στις 14 και 16 Μαΐου 2018, αντίστοιχα. Οι προσφεύγουσες υποστηρίζουν ότι το δικαίωμα σεβασμού της μνήμης των συγγενών τους εμπίπτει στην έννοια της οικογενειακής ζωής που προστατεύεται βάσει του άρθρου 8 (δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής ζωής). Ισχυρίζονται ειδικότερα ότι, για να διεξαχθεί η έρευνα, δεν ήταν απαραίτητο να εκταφιαστούν τα σώματα όλων των θυμάτων.
Επίσης, εκφράζουν τη λύπη τους για το γεγονός ότι δεν υπήρξε πραγματική διαβούλευση μαζί τους για τις εκταφές ή κάποιος δικαστικός έλεγχος.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ….
Αυτή είναι η πρώτη περίπτωση κατά την οποία το Δικαστήριο έπρεπε να εξετάσει ειδικά τη δυνατότητα εφαρμογής του άρθρου 8 § 1 στο πλαίσιο μιας εκταφής ενάντια στη βούληση της οικογένειας σε ποινικές διαδικασίες. Θεώρησε ότι η εν λόγω υπόθεση εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Διαπίστωσε ότι οι εκταφές, που πραγματοποιήθηκαν παρά τις αντιρρήσεις των προσφευγουσών, θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι παρεμβαίνουν στο δικαίωμά τους για σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής τους ζωής και ότι υπήρχε νομική βάση στο πολωνικό δίκαιο, πιο συγκεκριμένα το άρθρο 210 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (CCP), για την εν λόγω παρέμβαση.
Επιπλέον, έκρινε ότι ο πολωνικός νόμος δεν είχε προβλέψει μηχανισμό για την επανεξέταση των αντικρουόμενων συμφερόντων, δηλαδή την απαίτηση αποτελεσματικής διερεύνησης περιστατικού πρωτόγνωρης βαρύτητας για το κράτος και τη σημασία του συμφέροντος των προσφευγουσών τα σώματα των θυμάτων να χειριστούν με σεβασμό.
Ειδικότερα, κατά την έκδοση της απόφασής του, ο εισαγγελέας δεν είχε κληθεί από τον ΚΠΔ να αξιολογήσει κατά πόσον οι στόχοι της έρευνας θα μπορούσαν να επιτευχθούν με λιγότερο περιοριστικά μέσα ή να αξιολογήσει τις επιπτώσεις στις προσφεύγουσες. Ούτε μπορούσε κάποιος να ασκήσει έφεση στην απόφασή του ενώπιον ποινικού δικαστηρίου ή οποιασδήποτε άλλης μορφής ελέγχου ενώπιον ανεξάρτητης αρχής. Ομοίως, τα πολιτικά δικαστήρια δεν είχαν αναθεωρήσει την αναγκαιότητα της εκταφής ούτε στάθμισαν τα επίμαχα συμφέροντα.
Έτσι, οι προσφεύγοντες στερήθηκαν τον ελάχιστο βαθμό προστασίας που δικαιούνταν. Επομένως, η παρέμβαση στο δικαίωμά τους για σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής δεν ήταν “σύμφωνη με το νόμο”, δεδομένου ότι ο νόμος δεν είχε παράσχει τις κατάλληλες διασφαλίσεις κατά των πράξεων αυθαιρεσίας, κατά παράβαση του άρθρου 8 της Σύμβασης.
Δεδομένης της διαπιστώσεως αυτής, το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν ήταν αναγκαίο να εξετασθεί χωριστά η προσφυγή των προσφευγόντων σύμφωνα με το άρθρο 13.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Πολωνία έπρεπε να καταβάλει σε κάθε προσφεύγοντα 16.000 ευρώ για ηθική βλάβη.
Ξεχωριστή γνώμη
Ο δικαστής Eicke εξέφρασε σύμφωνη γνώμη, η οποία επισυνάπτεται στην απόφαση(επιμέλεια echrcaselaw.com).
