Αναγκαστική σίτιση κρατουμένου που έκανε απεργία πείνας, με μοναδικό σκοπό την καταστολή των διαμαρτυριών! Απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση
ΑΠΟΦΑΣΗ
Yakovlyev κατά Ουκρανίας της 08.12.2022 (αρ. προσφ. 42010/18)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο προσφεύγων, μετά την καταδίκη του για ληστεία, άρχισε να εκτίει ποινή του κάθειρξης 9 ετών στη φυλακή Zamkova, η οποία ήταν πρώην μοναστήρι του 17ου αιώνα, και στο οποίο οι συνθήκες κράτησης ήταν κακές. Έτσι, ξεκίνησε απεργία πείνας σε ένδειξη διαμαρτυρίας για αυτές τις συνθήκες κράτησης και για τη στάση των σωφρονιστικών υπαλλήλων. Εξαιτίας αυτού, τοποθετήθηκε στην απομόνωση για δύο εβδομάδες. Μετά από ιατρική εξέταση διαπιστώθηκαν διάφορα προβλήματα υγείας και κρίθηκε ότι η ζωή του βρισκόταν σε κίνδυνο και αποφασίστηκε να σιτιστεί με εξαναγκασμό. Ο ίδιος ο οποίος ήταν παρών στην ακροαματική διαδικασία, έφερε αντίρρηση, υποστηρίζοντας ότι δεν είναι βαριά άρρωστος και αμφισβήτησε τη νομιμότητα της απόφασης της αναγκαστικής σίτισης. Η διαδικασία, σύμφωνα με τον προσφεύγοντα, ήταν επίπονη.
Επικαλούμενος ιδίως το άρθρο 3 (απαγόρευση απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης), ο προσφεύγων ισχυρίστηκε ότι αυτός και άλλοι κρατούμενοι είχαν σιτιστεί εξαναγκαστικά με μοναδικό σκοπό την καταστολή των διαμαρτυριών τους. Υποστήριξε ακόμη ότι αυτή η διαδικασία του προκάλεσε σωματικό πόνο και ψυχική ταλαιπωρία. Επιπλέον, επικαλούμενος το άρθρο 6 § 1, παραπονέθηκε ότι παραβιάστηκε το δικαίωμά του σε δίκαιη δίκη λόγω της συμμετοχής του στην ακρόαση στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο μέσω τηλεδιάσκεψης και όχι αυτοπροσώπως.
Δεδομένου του σχετικά σύντομου χρόνου που είχε παρέλθει από την έναρξη της απεργίας πείνας του, την απουσία εξηγήσεων στην ιατρική έκθεση ως προς τον επικείμενο κίνδυνο για τη ζωή του, την απουσία οποιασδήποτε ανάγκης νοσηλείας στο νοσοκομείο και το γεγονός ότι ήταν αρκετά καλά για να παραστεί στην ακροαματική διαδικασία, το Δικαστήριο δεν πείστηκε ότι ήταν απαραίτητο να εξαναγκαστεί ο προσφεύγων σε σίτιση. Ακόμη, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η απεργία πείνας του προσφεύγοντος θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια μορφή διαμαρτυρίας που προκλήθηκε από την έλλειψη άλλων τρόπων για να ακουστούν τα αιτήματά των. Καθώς η μόνη απάντηση στην απεργία πείνας των κρατουμένων ήταν να σιτιστούν με το ζόρι, το Δικαστήριο δεν μπορούσε να αποκλείσει ότι ο στόχος πίσω από την αναγκαστική σίτιση ήταν η καταστολή των διαδηλώσεων στη φυλακή Zamkova.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το κράτος δεν είχε διαχειριστεί σωστά την κατάσταση σε σχέση με την απεργία πείνας του προσφεύγοντος και έτσι διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ (απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση). Επιδίκασε στον προσφεύγοντα 12.000 ευρώ για ηθική βλάβη.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 3
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Andriy Yakovlyev, είναι Ουκρανός υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1983. Η σημερινή του κατοικία είναι άγνωστη. Τον Νοέμβριο του 2014 ο προσφεύγων κρίθηκε ένοχος για ληστεία και καταδικάστηκε σε 9 χρόνια κάθειρξη. Στις αρχές του 2015 άρχισε να εκτίει την ποινή του στη φυλακή Zamkova η οποία ήταν πρώην μοναστήρι που χρονολογείται από τον 17ο αιώνα, και στο οποίο υπήρχαν συνεχείς συγκρούσεις μεταξύ της διοίκησης των φυλακών και των κρατουμένων λόγω των κακών συνθηκών κράτησης. Στις 22 Ιανουαρίου 2018 τουλάχιστον 10 κρατούμενοι, συμπεριλαμβανομένου του προσφεύγοντος, έκαναν απεργία πείνας σε ένδειξη διαμαρτυρίας για αυτές τις συνθήκες κράτησης και για τη στάση των σωφρονιστικών υπαλλήλων. Τρεις μέρες μετά, ο προσφεύγων τοποθετήθηκε στην απομόνωση για δύο εβδομάδες, φαινομενικά επειδή αρνήθηκε να καθαρίσει την αυλή. Στις 29 Ιανουαρίου εξετάστηκε από τον προϊστάμενο της ιατρικής μονάδας των φυλακών και τον γιατρό του Κέντρου Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας Izyaslav, ο οποίος διέγνωσε ότι έπασχε από υποσιτισμό, χαμηλότερα από τα κανονικά επίπεδα καλίου, έξαρση χρόνιας παγκρεατίτιδας και γενική δηλητηρίαση του συστήματός του. Έκριναν ότι έπρεπε να σιτιστεί έστω και με το ζόρι. Για να αποφασίσει εάν θα εγκρίνει την αίτηση του διοικητή της φυλακής για αναγκαστική σίτιση, το δικαστήριο του Izyaslav εξέτασε τον επικεφαλής της ιατρικής μονάδας της φυλακής και τον γιατρό, ο οποίος υποστήριξε ότι η υγεία του προσφεύγοντος χειροτέρευε και ότι η ζωή του βρισκόταν σε κίνδυνο. Παρόλα αυτά, δήλωσαν ότι δεν χρειαζόταν νοσηλεία και ότι η αναγκαστική σίτιση θα τον οδηγούσε σε γρήγορη ανάκτηση των δυνάμεών του. Ο προσφεύγων, ο οποίος ήταν παρών στην ακροαματική διαδικασία, έφερε αντίρρηση, υποστηρίζοντας ότι δεν είναι βαριά άρρωστος και ισχυρίστηκε ότι δεν υπάρχουν νομικές ρυθμίσεις που να διέπουν την διαδικασία της αναγκαστικής σίτισης.
Το δικαστήριο έκρινε ότι υπήρχαν επαρκείς αποδείξεις ότι η υγεία και η ζωή του προσφεύγοντος βρίσκονταν σε κίνδυνο. Δέχτηκε την αίτηση του διοικητή της φυλακής για άμεση επιβολή της αναγκαστικής σίτισης στις 31 Ιανουαρίου 2018 και επέκτεινε επίσης την αίτηση σε τρεις άλλους κρατούμενους που είχαν ξεκινήσει απεργία πείνας ταυτόχρονα με τον προσφεύγοντα. Λίγες μέρες αργότερα εκδόθηκαν παρόμοιες εντολές για άλλους έξι απεργούς πείνας στη φυλακή.
Από 1 έως 5 Φεβρουαρίου 2018, ο προσφεύγων υπόκειτο σε αναγκαστική σίτιση σε καθημερινή βάση. Περιέγραψε την διαδικασία ως έχοντας δεμένα τα χέρια του πίσω από την πλάτη του και κρατούμενος από αρκετούς σωφρονιστικούς υπαλλήλους ενώ ένας από τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους πίεζε έναν λαστιχένιο σωλήνα στο λαιμό του προκαλώντας έντονο πόνο και τον έκανε να πνίγεται. Η διαδικασία είχε διάρκεια 30-90 λεπτά.
Στις 5 Φεβρουαρίου 2018 ο προσφεύγων άσκησε έφεση, αναφέροντας ότι ο Κώδικας Εκτέλεσης Ποινών απαγόρευε ρητά την αναγκαστική σίτιση κρατουμένων σε απεργία πείνας και ότι ένα τέτοιο μέτρο θα μπορούσε να εφαρμοστεί μόνο όταν υπήρχε κίνδυνος μόνιμης βλάβης στην υγεία τους ή εάν η ζωή τους κινδύνευε. Αν και δεν υπήρχε νομικά καθιερωμένη διαδικασία για αναγκαστική σίτιση στην Ουκρανία, ένας από τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους είχε διευκρινίσει στην ακροαματική διαδικασία ότι ο κρατούμενος θα ταϊζόταν με τροφή η οποία ήταν στην ουσία υγρό μείγμα μέσα από ένα σωληνάριο και ότι, αν αντιστεκόταν, θα τον έδεναν με χειροπέδες και θα του έβαζαν εάν «διαστολέα στο στόμα» έτσι ώστε ο λαστιχένιος σωλήνας να μπορεί να πιαστεί κάτω από το λαιμό του. Ο προσφεύγων υποστήριξε ότι μια τέτοια μεταχείριση ισοδυναμούσε με βασανιστήρια. Στις 6 Φεβρουαρίου 2018 τερμάτισε την απεργία πείνας. Το δευτεροβάθμιο δικαστήριο απέρριψε την έφεσή του, θεωρώντας πως τα επιχειρήματά του ότι η μέθοδος της αναγκαστικής σίτισης ήταν τραυματική και ότι δεν προβλεπόταν από το νόμο ήταν «αβάσιμα».
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 3
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι ο προσφεύγων παραπονέθηκε για την έλλειψη ιατρικής ανάγκης για την αναγκαστική σίτισή του και για τη σκληρότητα αυτής της διαδικασίας, ισχυριζόμενος ότι η πραγματική πρόθεση των αρχών ήταν η καταστολή των διαδηλώσεων στη φυλακή. Σημείωσε ότι, μόλις ο προσφεύγων ενημέρωσε τη διοίκηση των φυλακών σχετικά με την απεργία πείνας του, είχε υποβληθεί σε ιατρική εξέταση. Σε επιπρόσθετη εξέταση μία εβδομάδα αργότερα, αν και ο γιατρός θεώρησε ότι η κατάσταση της υγείας του δεν ήταν αρκετά σοβαρή ώστε να νοσηλευτεί, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι έπρεπε να τον ταΐσουν με το ζόρι καθώς η ζωή του βρισκόταν σε κίνδυνο. Παρά την έλλειψη περαιτέρω εξηγήσεων, το εθνικό δικαστήριο δέχθηκε αυτό το συμπέρασμα ως επαρκή λόγο για τον προσφεύγοντα να τραφεί με το ζόρι, παρόλο που ήταν αρκετά ικανός για να συμμετάσχει στην ακρόαση αυτοπροσώπως και υποστήριξε ότι δεν υπήρξε σοβαρή επιδείνωση της υγείας του. Δεδομένου του σχετικά σύντομου χρόνου που είχε περάσει από την έναρξη της απεργίας πείνας του, την έλλειψη οποιασδήποτε εξήγησης στην ιατρική έκθεση σχετικά με τον επικείμενο κίνδυνο για τη ζωή του, την απουσία οποιασδήποτε ανάγκης για νοσηλεία και το γεγονός ότι ήταν αρκετά καλά για να παραστεί στην ακροαματική διαδικασία, το ΕΔΔΑ δεν πείστηκε ότι η αναγκαστική σίτιση ήταν ιατρικά απαραίτητη. Εξάλλου, ο δικαστής είχε διατάξει να τον ταΐσουν με το ζόρι χωρίς να ανταποκριθεί στις ανησυχίες του και χωρίς να διερευνηθεί εάν θα μπορούσε να υπάρξει εναλλακτική λύση. Ο ισχυρισμός του ότι δεν υπήρχαν νομικά καθιερωμένες διαδικασίες για την αναγκαστική σίτιση στην Ουκρανία είχαν μείνει αναπάντητες και το δευτεροβάθμιο δικαστήριο είχε απλώς απορρίψει τα επιχειρήματά του ως «αβάσιμα» και «μη άξια προσοχής». Έτσι, το Δικαστήριο δεν ήταν πεπεισμένο ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν εκπληρώσει τον ρόλο τους σχετικά με την αποτελεσματική διαδικαστική διασφάλιση κατά της κατάχρησης.
Επιπλέον, η αναγκαστική σίτιση είχε πραγματοποιηθεί ελλείψει νομικών ρυθμίσεων σχετικά με τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούνται σε τέτοιες περιπτώσεις. Ο Συνήγορος του Πολίτη είχε σημειώσει ότι «κάθε μέλος του σωφρονιστικού προσωπικού θα μπορούσε να πραγματοποιήσει … αναγκαστική σίτιση κατά την κρίση του». Αυτό και η έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο είχε πράγματι εφαρμοστεί ήταν αρκετά ώστε το Δικαστήριο να αποδεχθεί την εκδοχή των γεγονότων εκ μέρους του προσφεύγοντος, συμπεριλαμβανομένου του ότι είχε υποστεί υπερβολικό σωματικό περιορισμό και πόνο.
Τέλος, το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι, όπως αναγνώρισαν οι ίδιες οι εθνικές αρχές, οι τρόφιμοι της φυλακής Zamkova είχαν κάνει παράπονα για παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους από την διοίκηση των φυλακών εδώ και πολλά χρόνια, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Κάτω από τέτοιες συνθήκες η απεργία πείνας που ξεκίνησαν ο προσφεύγων μαζί με άλλους κρατούμενους στις 22 Ιανουαρίου 2018 θα μπορούσε πράγματι να θεωρηθεί ως μια μορφή διαμαρτυρίας που προκλήθηκε από την έλλειψη άλλων τρόπων για να ακουστούν τα αιτήματά τους. Μια έρευνα για τους πραγματικούς λόγους πίσω από τη διαμαρτυρία και μια ουσιαστική απάντηση στα παράπονα και τα αιτήματά τους θα ήταν ο σωστός τρόπος για να εξετάσει και να διαχειριστεί το κράτος την κατάσταση. Ωστόσο, όχι μόνο δεν είχε διεξαχθεί μια τέτοια έρευνα αλλά και η μόνη απάντηση στην απεργία πείνας των κρατουμένων ήταν να τους ταΐσει με το ζόρι. Επομένως, το Δικαστήριο δεν μπορούσε να αποκλείσει ότι, όπως υποστήριξε ο προσφεύγων, η εξαναγκαστική σίτισή του είχε στην πραγματικότητα στόχο την καταστολή των διαδηλώσεων στη φυλακή Zamkova.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το κράτος δεν είχε διαχειριστεί σωστά την κατάσταση σε σχέση με την απεργία πείνας του προσφεύγοντος και έτσι διαπίστωσε ότι υπέστη κακομεταχείριση κατά παράβαση της απαγόρευσης των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης μεταχείρισης (άρθρο 3 ΕΣΔΑ).
Άρθρα 6 § 1 και 8
Το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν ήταν απαραίτητο να εξεταστεί το παραδεκτό και το βάσιμο των υπολοίπων καταγγελιών.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε στον προσφεύγοντα 12.000 ευρώ για ηθική βλάβη (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
