Δολοφονία στο κέντρο της Αθήνας. Ανεπαρκής έρευνα για αναζήτηση δραστών και μη αναζήτηση ρατσιστικού κινήτρου στη δολοφονία
ΑΠΟΦΑΣΗ
Gjikondi κ.α. κατά Ελλάδας της 21.12.2017 (αριθ. 17249/10)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Αλβανός υπήκοος δολοφονήθηκε στο κέντρο της Αθήνας το 2004 από άγνωστο. Η έρευνα αναφορικά με τον θάνατο του συγγενή των προσφευγόντων ήταν αναποτελεσματική, οι αρμόδιες αρχές δεν είχαν αξιολογήσει την υπόθεση με την απαιτούμενη επιμέλεια και το ζήτημα του κατά πόσον υπήρξε ρατσιστικό κίνητρο στη δολοφονία δεν είχε εξεταστεί. Παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή (άρθρο 2 διαδικαστική πτυχή).
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 2 (δικαίωμα στη ζωή – έρευνα)
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες, Sefit Berdellima, Violeta Berdellima και Ana Gjikondi, είναι Αλβανοί υπήκοοι οι οποίοι γεννήθηκαν το 1938, 1948 και 1972 αντίστοιχα και ζουν στο Gramsh (Αλβανία). Είναι οι γονείς και η αδελφή αντίστοιχα του Luan Berdellima ο οποίος δολοφονήθηκε στο κέντρο της Αθήνας το 2004 από άγνωστο. Η υπόθεση αφορά την έρευνα σχετικά με την ανθρωποκτονία εκ προθέσεως και τη σχετική διαδικασία.
Στις 11.08.2004, ο Luan Berdellima και δύο άλλοι Αλβανοί υπήκοοι (V.D. και I.S.) λογομάχησαν με τον Ι.L. έξω από μια πιτσαρία στο κέντρο της Αθήνας. Ο I.L. στη συνέχεια έφυγε από τον χώρο. Μετά από λίγο, την ίδια μέρα, ο Luan Berdellima επέστρεψε στην πιτσαρία για να συναντήσει τον φίλο του V.D. Χτυπήθηκε στο πρόσωπο από έναν άνδρα που επέβαινε σε μοτοσικλέτα και τον είχε ρίξει κάτω αναίσθητο. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο και υπέκυψε στα τραύματά του στις 25.08.2004.
Στις 26.08.2004, ο V.D. υπέβαλε μήνυση στον Εισαγγελέα Πλημ/κών Αθηνών κατά του I.L. και κατά αγνώστου, ισχυριζόμενος ότι είχαν διαπράξει την επίθεση. Ο ίδιος εξήγησε, ειδικότερα, ότι κατά τη διάρκεια της λογομαχίας τους ο I.L. τους είπε, με απειλητικό τόνο «θα μάθετε ποιος είμαι και τι θα κάνω με εσάς και θα μετανιώσετε που ήρθατε στην Ελλάδα». Στις 30.08.2004 το Τμήμα Ασφαλείας για τα αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας διαπίστωσε ότι το περιστατικό ανέρχονταν σε ανθρωποκτονία εκ προθέσεως, η οποία διαπράχθηκε από δύο αγνώστους και διαβίβασε το φάκελο στην εισαγγελική αρχή, η οποία διέταξε έρευνα για να προσδιοριστούν οι δράστες. Στις 23.06.2005, οι προσφεύγοντες δήλωσαν παράσταση πολιτικής αγωγής..
Στις 15 και στις 21.01.2010, το Ποινικό Δικαστήριο διεξήγαγε δύο ακροάσεις, ερήμην των προσφευγόντων και του V.D. και I.S. Η μαρτυρία και η δήλωση του V.D. η οποία ελήφθη κατά τη διάρκεια της προκαταρκτικής έρευνας αναγνώστηκε στην ακροαματική διαδικασία, καθώς η παρουσία του στο δικαστήριο θεωρήθηκε αδύνατη, επειδή ζούσε στο εξωτερικό. Ενώπιον του Δικαστηρίου οι προσφεύγοντες ισχυρίζονται ότι οι V.D. και ο I.S. είχαν εκβιαστεί και, φοβούμενοι για τη ζωή τους, είχαν εγκαταλείψει την Ελλάδα για την Αλβανία και αρνήθηκαν να καταθέσουν. Στις 12.02.2010 ο I.L. αθωώθηκε ελλείψει αποδεικτικών στοιχείων.
Εν τω μεταξύ, κινήθηκαν τρεις περαιτέρω διαδικασίες – διαδικασίες σχετικά με τους ισχυρισμούς για παραλείψεις στην υπόθεση της κύριας δίκης, τη διερεύνηση της ενδεχόμενης συμμετοχής του αστυνομικού στα γεγονότα και έρευνα σχετικά με τις υποτιθέμενες παραλείψεις των δικαστών που ήταν υπεύθυνοι για την υπόθεση – αλλά στη συνέχεια διακόπηκαν.
Επικαλούμενοι το άρθρο 2 (δικαίωμα στη ζωή), το άρθρο 6 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη) και το άρθρο 13 (δικαίωμα σε αποτελεσματικά ένδικα μέσα), οι προσφεύγοντες διαμαρτύρονται για τον τρόπο διεξαγωγής έρευνας και για τις δικαστικές διαδικασίες που διεξήχθησαν στην παρούσα υπόθεση. Επικαλούμενοι το άρθρο 14 (απαγόρευση των διακρίσεων) σε συνδυασμό με τα άρθρα 2 και 6, οι προσφεύγοντες προσάπτουν στις αρχές ότι διέπραξαν διάφορα διαδικαστικά σφάλματα, και ότι, ειδικότερα, δεν εκπλήρωσαν την υποχρέωσή τους να εξακριβώσουν εάν τα γεγονότα έγιναν εξαιτίας ρατσιστικών κινήτρων και δεν εξέτασαν τους Αλβανούς μάρτυρες. Επικαλούμενοι το άρθρο 34 (δικαίωμα σε ατομική προσφυγή) διαμαρτύρονται για το γεγονός ότι σε αρκετές περιπτώσεις τους είχε απαγορευθεί η πρόσβαση σε διάφορες δικογραφίες, προκειμένου να λάβουν αντίγραφα και να προσφύγουν στο Δικαστήριο. Επικαλούμενοι το άρθρο 46 (δεσμευτική ισχύ και εκτέλεση των αποφάσεων), οι προσφεύγοντες καλούν το Δικαστήριο να ζητήσει από την κυβέρνηση την επανάληψη της ποινικής διαδικασίας.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 2 (δικαίωμα στη ζωή)
Καταρχάς, το Δικαστήριο σημείωσε ότι η διαδικασία διήρκεσε περίπου ενάμιση χρόνο (από τις 26 Αυγούστου 2004 έως 12 Φεβρουαρίου 2010), ότι η προκαταρκτική εξέταση διήρκεσε περίπου τέσσερα χρόνια και οκτώ μήνες και ότι κατά το διάστημα αυτό οι εισαγγελικές αρχές δεν είχαν κινήσει καμία έρευνα μεταξύ Φεβρουαρίου 2005 και Μαρτίου 2006. Επιπλέον, ο μόνος ύποπτος που ταυτοποιήθηκε (Ι.L.) δεν εξετάστηκε μέχρι τον Ιούλιο του 2006, δηλαδή σχεδόν δύο χρόνια μετά τα γεγονότα. Το Δικαστήριο θεωρούσε ότι, παρόλο που η παρούσα υπόθεση ήταν κάπως περίπλοκη και αφορούσε τη λήψη μαρτυρίας ατόμου που ζούσε στο εξωτερικό, η διάρκεια της προκαταρκτικής εξέτασης, η οποία περιελάμβανε μια περίοδο αδράνειας ενός έτους, θα μπορούσε να έχει θέσει σε κίνδυνο την αποτελεσματικότητα της έρευνας, παρά την επιμέλεια που έδειξε αργότερα το Ανώτατο Δικαστήριο.
Δεύτερον, το Δικαστήριο σημείωσε ότι στις 23 Ιουνίου 2005 οι προσφεύγοντες είχαν δηλώσει την πρόθεσή τους να προσχωρήσουν στη διαδικασία ως πολιτικώς ενάγοντες. Παρατήρησε ωστόσο ότι κανένας από τους προσφεύγοντες δεν ήταν παρών κατά τη διάρκεια των ακροάσεων ενώπιον του Ποινικού Δικαστηρίου. Αφενός, η κα Gjikondi (η αδελφή του αποβιώσαντος) είχε εξεταστεί ως μάρτυρας τον Νοέμβριο του 2004 και τον Ιανουάριο του 2005 και έκτοτε δεν έλαβε καμία Κλήση σχετικά με το Δικαστήριο. Η κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν είχε δώσει τη νέα της διεύθυνση, οι προσφεύγοντες επεσήμαναν ότι το Ελληνικό Παρατηρητήριο του Ελσίνκι είχε στείλει στον ανακριτή ένα φαξ τον Απρίλιο του 2007, στο οποίο τον ενημέρωσε για την αλλαγή της διεύθυνσής τους. Το Δικαστήριο επισήμανε από αντίγραφο του φαξ ότι η κ. Gjikondi είχε όντως είχε δηλώσει τη διεύθυνσή της στην Αλβανία. Από την άλλη πλευρά, ο κ. και η κα Berdellima (γονείς του αποβιώσαντος) ζούσαν στην Αλβανία κατά τη διεξαγωγή όλων των ποινικών διαδικασιών και ενημέρωσαν τις αρμόδιες αρχές για το γεγονός αυτό στις 23.06.2005. Είχαν ενημερώσει τις δικαστικές αρχές ότι οι δικηγόροι τους ήταν έτοιμοι να ζητήσουν από τους πελάτες τους να ταξιδέψουν στην Ελλάδα, σε εύθετο χρόνο, για να καταθέσουν. Ωστόσο, ούτε οι αποφάσεις του Δικαστηρίου, ούτε η κλήτευση για την επ’ ακροατηρίω συζήτηση ενώπιον του ποινικού δικαστηρίου δεν τους επιδόθηκαν.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι αρχές είχαν την υποχρέωση να ενημερώνουν τους προσφεύγοντες σχετικά με την εξέλιξη της έρευνας, χωρίς να απαιτείται από τους προσφεύγοντες να υποβάλουν αιτήματα για πρόσθετες πληροφορίες. Ακόμη και αν η κα Gjikondi είχε λάβει Κλήση για να εμφανιστεί στο Δικαστήριο, το Δικαστήριο έκρινε ότι η σοβαρότητα των καταγγελιών ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων ήταν τέτοια ώστε το Δικαστήριο έπρεπε τουλάχιστον να ελέγξει αν οι ενάγοντες είχαν απωλέσει το ενδιαφέρον τους για την εκδίκαση της υπόθεσης ή είχαν παραιτηθεί από το δικαίωμά τους να εξεταστούν. Η απόφαση του Δικαστηρίου δεν είχε αναφερθεί στην απόφαση των προσφευγόντων να συμμετάσχουν στις διαδικασίες ως πολιτικώς ενάγοντες. Το Δικαστήριο σημείωσε επίσης ότι το αίτημα των προσφευγόντων για αντίγραφο του φακέλου της κύριας δίκης είχε απορριφθεί τον Φεβρουάριο του 2010. Επιπλέον, οι προσφεύγοντες δεν είχαν λάβει αντίγραφα πολλών εγγράφων και αποδεικτικών στοιχείων που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας η οποία κινήθηκε στις 17.11.2004 σχετικά με τη συμμετοχή αστυνομικού.
Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο απέρριψε την προκαταρκτική αντίρρηση της κυβέρνησης σχετικά με τα αιτήματα των προσφευγόντων, έλλειψη καθεστώτος θύματος.
Τρίτον, το Δικαστήριο σημείωσε ότι οι δικαστικές αρχές είχαν ειδοποιηθεί για τη δυνατότητα ρατσιστών κινήτρων όταν ο V.D. είχε καταθέσει την μήνυσή του. Ωστόσο, δεν αναλήφθηκε καμία ενέργεια για διερεύνηση ύπαρξης ενός τέτοιου κινήτρου. Συγκεκριμένα, ο Ι.L. δεν είχε ποτέ εξεταστεί και ερωτηθεί σχετικά με τη γενική στάση του αναφορικά με την εθνο-πολιτιστική ομάδα του θύματος, ούτε οι αρχές προσπάθησαν να εξακριβώσουν, για παράδειγμα, αν κατά το παρελθόν είχε εμπλακεί σε βίαιες πράξεις φυλετικών προεκτάσεων ή αν ήταν θετικά προσκείμενος προς εξτρεμιστικές ή ρατσιστικές ιδεολογίες. Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι αρχές έπρεπε να έχουν πραγματοποιήσει μια πιο λεπτομερή αξιολόγηση όλων των γεγονότων προκειμένου να αποκαλυφθεί πιθανό ρατσιστικό κίνητρο.
Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η έρευνα αναφορικά με τον θάνατο των συγγενών τους, δεν επαρκούσε στο βαθμό που απαιτείται βάσει του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2 της Σύμβασης, ότι οι αρμόδιες αρχές δεν είχαν αξιολογήσει την υπόθεση με την απαιτούμενη επιμέλεια και ότι το ζήτημα του κατά πόσον υπήρξε ρατσιστικό κίνητρο δεν είχε εξεταστεί.
Κατά συνέπεια, διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 2 της Σύμβασης.
Λοιπά άρθρα
Το Δικαστήριο δεν είχε στη διάθεσή του κανένα αποδεικτικό στοιχείο για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το κράτος δεν είχε εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του στο πλαίσιο του άρθρου 34 (δικαίωμα ατομικής προσφυγής) της Σύμβασης.
Σύμφωνα με το άρθρο 46 (δεσμευτική ισχύς και εκτέλεση αποφάσεων), το Δικαστήριο υπενθύμισε ότι η έκδοση αποφάσεως με την οποία το Δικαστήριο διαπιστώνει παραβίαση της Σύμβασης ή των Πρωτοκόλλων και επιβάλλει στο κράτος τη νομική υποχρέωση όχι μόνο να καταβάλει στους ενδιαφερόμενους τα ποσά που έχουν καταβληθεί ως δίκαιη ικανοποίηση, αλλά και να επιλέξει, υπό την εποπτεία της Επιτροπής Υπουργών, τα γενικά και / ή, κατά περίπτωση, ατομικά μέτρα που πρέπει να ληφθούν στην εσωτερική έννομη τάξη.
Άρθρο 41 (δίκαιη ικανοποίηση)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ελλάδα οφείλει να καταβάλει σε κάθε προσφεύγοντα 13.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 2.000 ευρώ από κοινού για έξοδα και δαπάνες (επιμέλεια echrcaselaw.com).
