Απαγωγή και εξαφάνιση πολίτη από την αστυνομία. Παραβίαση διαδικαστικής και ουσιαστικής πτυχής δικαιώματος στη ζωή

ΑΠΟΦΑΣΗ

Murdalovy κατά Ρωσίας της 31.03.2020 (αρ. 51933/08)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Απαγωγή από την αστυνομία και επακόλουθη εξαφάνιση του συγγενή των προσφευγόντων κατά τη διάρκεια αντιτρομοκρατικής επιχείρησης στην Τσετσενία. Έλλειψη αποτελεσματικής διερεύνησης της εξαφάνισης και του ενδεχόμενου θανάτου του. Παραβίαση του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ (δικαίωμα στη ζωή).
Βασανιστήρια από την αστυνομία. Αποτελεσματική έρευνα και καταδίκη του υπαίτιου αστυνομικού για την κακομεταχείριση. Αστική αποζημίωση των συγγενών. Το ποσό που καταβλήθηκε στον πρώτο προσφεύγοντα από τα εθνικά δικαστήρια ως αποζημίωση για τα βασανιστήρια που υπέστη ο συγγενής του ήταν εύλογο. Μη παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ (απαγόρευση βασανιστηρίων).
Τέλος, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν στη διάθεσή τους αποτελεσματικά ένδικα μέσα για τις καταγγελίες τους που βασίζονταν στα άρθρα 2 και 3 της Σύμβασης, κατά παράβαση του άρθρου 13. Παραβίαση του άρθρου 13 (δικαίωμα προσφυγής) της ΕΣΔΑ.

ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

Άρθρο 2
Άρθρο 3
Άρθρο 13

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Α. Απαγωγή και κακομεταχείριση του κ. Murdalov

Ο πρώτος και η δεύτερη των προσφευγόντων είναι ο πατέρας και η μητέρα του Zelimkhan Murdalov, ο οποίος γεννήθηκε το 1975, και η τρίτη προσφεύγουσα είναι η αδελφή του.
Σύμφωνα με τους προσφεύγοντες, ο Murdalov , στις 11 π.μ. στις 2 Ιανουαρίου 2001, περπατούσε κατά μήκος της οδού Musorov στο Grozny της Τσετσενίας, δίπλα στο Υπουργείο Εσωτερικών του Oktyabrskiy (“VOVD”), όταν τον περικύκλωσαν έξι αστυνομικοί, που τον παρακολουθούσαν υπό το πρόσχημα της υποψίας ότι κάνει παράνομη χρήση ναρκωτικών και τον χτύπησαν. Στη συνέχεια οι αστυνομικοί έβαλαν ένα παλτό πάνω στο κεφάλι του και τον οδήγησαν μέσα στο Υπουργείο. Στη συνέχεια, ένας ανακριτής επιλήφθηκε της υπόθεσης και συνέλαβε επισήμως τον Murdalov, ασκήθηκε δε ποινική δίωξη εναντίον του σύμφωνα με το άρθρο 228 του Ποινικού Κώδικα (παράνομη κατοχή ναρκωτικών). Φαίνεται ότι στη συνέχεια η υπόθεση τέθηκε στο αρχείο λόγω της απουσίας corpus delicti.
Στο Υπουργείο ένας αστυνομικός, ο L. (γνωστός με το ψευδώνυμο «Δόκιμος») χτύπησε τον κ. Murdalov με γροθιές, μπότες και γκλομπ με σκοπό να τον αναγκάσει να γίνει πληροφοριοδότης της αστυνομίας. Στις 7 μ.μ. στις 2 Ιανουαρίου 2001, ο Murdalov μεταφέρθηκε σε αστυνομικό κέντρο κράτησης («το IVS») με εμφανή τραύματα, τα οποία καταγράφηκαν από γιατρό. Αυτοί οι τραυματισμοί περιελάμβαναν τραυματισμό στο κεφάλι, απώλεια αισθήσεων, δύσπνοια, ανοικτό κάταγμα αριστερού βραχίονα και σκισμένο αυτί. Τότε ο κ. Murdalov τοποθετήθηκε σε ένα κελί, όπου υπέστη πολλαπλά εγκεφαλικά επεισόδια. Ο γιατρός κλήθηκε στο κελί και του χορήγησε μερικές ενέσεις.
Στις 3 Ιανουαρίου 2001 ο Ανακριτής, έδωσε εντολή στον αστυνομικό L. να αφήσει ελεύθερο τον κρατούμενο. Ο αστυνομικός, φαίνεται να πλαστογράφησε την υπογραφή του Murdalov, και επέστρεψε στον Ανακριτή, προκειμένου να τον παραπλανήσει, το έγγραφο με την υπογραφή του κρατουμένου που δήθεν υπέγραψε την αποφυλάκισή του. Αργότερα την ίδια μέρα, ο Murdalov απήχθη από το κελί του από αστυνομικούς, συμπεριλαμβανομένου και του αστυνομικού L. (ο οποίος τον είχε κτυπήσει). Έκτοτε, δεν τον έχει δει κανείς.
Η κυβέρνηση δεν αμφισβήτησε τα πραγματικά περιστατικά, όπως τα κατέγραψαν οι προσφεύγοντες.
Β. Επίσημη έρευνα για το περιστατικό
Η έρευνα για την εξαφάνιση, το θάνατο και την κακοποίηση του Murdalov έγινε στο πλαίσιο των πέντε ποινικών υποθέσεων.
Α. Η πρώτη έρευνα, με αρ. 15004, αφορούσε την εξαφάνιση και το θάνατό του. Στις 25 Σεπτεμβρίου 2003, μετά από αίτημα του πρώτου προσφεύγοντος, το Επαρχιακό Δικαστήριο κήρυξε τον Murdalov αγνοούμενο. Στις 17 Ιουνίου και στη συνέχεια, στις 17 Οκτωβρίου 2005, ο πρώτος προσφεύγων υπέβαλε στην εισαγγελία της Τσετσενίας αίτημα ποινικής δίωξης κατά τριών αστυνομικών και κατά του ανακριτή, οι οποίοι (σύμφωνα με τον πρώτο προσφεύγοντα) θα μπορούσαν να είχε διαπράξει το αδίκημα της απαγωγής. Φαίνεται ότι δεν δόθηκε απάντηση σε αυτό το αίτημα.
Β. Η δεύτερη έρευνα, με αρ. 90003, αφορούσε την κακομεταχείριση από τρεις αστυνομικούς και την υποτιθέμενη κατάχρηση εξουσίας.
Με αποφάσεις της 18ης και 26ης Ιανουαρίου 2016, η ποινική διαδικασία κατά των αξιωματικών P. και Μ. αντιστοίχως περατώθηκε λόγω έλλειψης αποδείξεων. Στο κείμενο των αποφάσεων αυτών, οι ανακριτικοί υπάλληλοι δήλωσαν ότι η έρευνα δεν διαπίστωσε στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι αστυνομικοί Μ και P. είχαν καταχραστεί την εξουσία τους ή προκάλεσαν τραυματισμούς στον Murdalov. Οι αποφάσεις ανέφεραν επίσης ότι από επτά αυτόπτες μάρτυρες που ρωτήθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας, μόνο ο αξιωματικούς L., όταν ερωτήθηκε απουσία του δικηγόρου του, είχε δώσει μια κατάθεση που ενοχοποιούσε τους αξιωματικούς Μ. και Ρ. Ωστόσο, αργότερα, με την παρουσία του δικηγόρου του, ανακάλεσε την προηγούμενη κατάθεσή του όσον αφορά και τους δύο αξιωματικούς, δεδομένου ότι ισχυρίστηκε ότι είχε καταθέσει υπό πίεση.
Στις 22 Μαρτίου 2016, ο πρώτος προσφεύγων έστειλε επιστολή στον Αναπληρωτή Γενικό Εισαγγελέα ζητώντας να διωχθούν οι Μ. και Ρ. για υποτιθέμενη συμμετοχή τους στην κακομεταχείριση και την πιθανή δολοφονία του γιου του. Σε απάντηση, πληροφορήθηκε ότι είχε ξεκινήσει έρευνα σχετικά με τη δολοφονία του.
Επίσης, σε απροσδιόριστη ημερομηνία μεταξύ 2003 και 2004, η εισαγγελία στην ποινική υπόθεση αριθ. 90003 άσκησαν ποινική δίωξη κατά τον αστυνομικού L. για κατάχρηση εξουσίας και πρόκληση σοβαρών τραυματισμών στον Murdalov.
Στις 29 Μαρτίου 2005, το Επαρχιακό Δικαστήριο, έκρινε τον αστυνομικό L. ένοχο των αδικημάτων του άρθρου 111 (σοβαρές βλάβες στην υγεία), 286 (κατάχρηση εξουσίας) και 292 (κακομεταχείρισης) του Ποινικού Κώδικα και τον καταδίκασε σε ποινή κάθειρξης 11 ετών και απαγόρευσε την απασχόλησή του στην αστυνομία για τρία χρόνια. Το δικαστήριο έκρινε ότι αποδείχτηκε ότι ο αστυνομικός L. είχε προκαλέσει στον Murdalov κακομεταχείριση με γροθιές, λακτίσματα και χτυπώντας τον με ρόπαλο, με στόχο να τον αναγκάσει να γίνει πληροφοριοδότης της αστυνομίας. Στις 30 Μαρτίου 2005 ο αξιωματικός L. άσκησε έφεση. Μετά από αλλεπάληλες προσφυγές σε διαφορετικους βαθμούς δικαιοδοσίας, στις 26 Ιουλίου 2011 το Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσίας μείωσε τη ποινή του από 11 σε 10 χρόνια κάθειρξης.Σε απροσδιόριστη ημερομηνία το 2014 ο αξιωματικός L. αποφυλακίστηκε μετά την εκτέλεση της ποινής του.
Γ. Η τρίτη έρευνα, με αρ. 61883, αφορούσε επίσης την κακομεταχείριση του από δύο αστυνομικούς και τους ισχυρισμούς κατάχρησης της εξουσίας τους, η οποία συγχωνεύτηκε με τη δεύτερη.
Δ. Επίσης, διενεργήθηκαν άλλες δύο έρευνες που συγχωνεύθηκαν σε μια σχετικά με τη δολοφονία και την εξαφάνιση. Στις 28 Μαΐου 2016, η έρευνα ανεστάλη λόγω μη εντοπισμού των δραστών. Ο πρώτος προσφεύγων ενημερώθηκε σχετικά. Δεν υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με περαιτέρω εξελίξεις στις διαδικασίες αυτές.
Γ. Αστικές διαδικασίες για ηθική βλάβη
Στις 24 Φεβρουαρίου 2009, ο πρώτος προσφεύγων υπέβαλε αίτηση στο Επαρχιακό Δικαστήριο ζητώντας να του χορηγηθεί η ιδιότητα του πολιτικώς ενάγοντος στην υπόθεση που αφορούσε την εξαφάνιση του Murdalov. Αναφερόμενος στη δίωξη του αστυνομικού L., ζήτησε ως αποζημίωση 10.000.000 ρωσικά ρούβλια (216.000 ευρώ) για υλική ζημία και ηθική βλάβη που προκλήθηκε από την κακομεταχείριση και την εξαφάνιση του Murdalov , καθώς και τα έξοδα.
Στις 11 Ιουνίου 2009, το Επαρχιακό Δικαστήριο, αναφερόμενο στη δίωξη του L., επιδίκασε στον πρώτο 500.000 ρούβλια (περίπου 11.500 ευρώ) ως αποζημίωση για ηθική βλάβη λόγω κακομεταχείρισης του Murdalov. Η απόφαση αυτή κατέστη αμετάκλητη στις 15 Σεπτεμβρίου 2009.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Άρθρο 2 (ουσιαστική και διαδικαστική πτυχή)

Το Δικαστήριο έχει ήδη διαπιστώσει ότι ο Murdalov πρέπει να θεωρηθεί νεκρός μετά την κράτηση του. Ελλείψει οποιουδήποτε αντιθέτου υπομνήματος ή τυχόν εξηγήσεων της κυβέρνησης, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο θάνατός του μπορεί να αποδοθεί στο κράτος και ότι υπήρξε παραβίαση της ουσιαστικής πτυχής του άρθρου 2 όσον αφορά τον Murdalov.
Το Δικαστήριο έχει ήδη διαπιστώσει ότι μια ποινική έρευνα δεν συνιστά αποτελεσματικό ένδικο βοήθημα σε σχέση με τις εξαφανίσεις που σημειώθηκαν στην Τσετσενία μεταξύ 1999 και 2006 ειδικότερα και ότι μια τέτοια κατάσταση συνιστά συστημικό πρόβλημα στο πλαίσιο της Σύμβασης.
Στην προκειμένη περίπτωση, όπως και σε πολλές παρόμοιες περιπτώσεις που εξετάστηκαν από το ΕΔΔΑ, η έρευνα εκκρεμούσε εδώ και πολλά χρόνια χωρίς να προκληθούν σημαντικές εξελίξεις όσον αφορά την ταυτότητα των δραστών ή την τύχη του Murdalov. Ενώ η υποχρέωση να διεξάγεται αποτελεσματική έρευνα κρίνεται ως μέσο και όχι ως αποτέλεσμα, το Δικαστήριο σημειώνει ότι η ποινική διαδικασία διεπόταν από πλημμέλειες. Η έρευνα ανεστάλη επανειλημμένα, οι εν λόγω αναστολές ακολουθήθηκαν από περιόδους αδράνειας, οι οποίες μείωσαν περαιτέρω τις προοπτικές εξιχνίασης του εγκλήματος. Εξάλλου, από τον φάκελο της υπόθεσης προκύπτει ότι οι ανακριτές έλαβαν μέτρα μόνο όσον αφορά την έρευνα για την πρόκληση σωματικών βλαβών και καταχρήσεων εξουσίας (ποινικές υποθέσεις 90003 και 61883), ενώ η διαδικασία δεν είχε εξέλιξη σε σχέση με την εξαφάνιση και τη δολοφονία (ποινικές υποθέσεις 15004 και 252/404523-15). Δεν είχαν ληφθεί έγκαιρα και εμπεριστατωμένα μέτρα από τους ανακριτικούς υπαλλήλους για τον εντοπισμό και την αμφισβήτηση των μαρτύρων – συμπεριλαμβανομένων των αστυνομικών, οι οποίοι θα μπορούσαν να έχουν δει τον Murdalov εκεί και θα μπορούσαν να συμμετάσχουν στην εξαφάνιση και το θάνατό του. Τέλος, η συμμετοχή του L. στην εξαφάνιση θα έπρεπε να ήταν στο επίκεντρο της έρευνας που οι εθνικές αρχές διεξήγαγαν.
Με βάση τα ανωτέρω, το Στρασβούργο διαπίστωσε ότι οι αρχές δεν διενήργησαν αποτελεσματική ποινική έρευνα σχετικά με τις συνθήκες εξαφάνισης και θανάτου του κ. Murdalov. Ως εκ τούτου, υπήρξε παραβίαση της διαδικαστικής πτυχής του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ.
Άρθρο 3
Οι προσφεύγοντες διαμαρτυρήθηκαν επίσης ότι ο κ. Murdalov είχε βασανιστεί από την αστυνομία και ότι η έρευνα για την κακομεταχείριση του ήταν αναποτελεσματική.
Όσον αφορά τον ισχυρισμό της κυβέρνησης όσον αφορά την παράλειψη της δεύτερης και τρίτης προσφεύγουσας να ασκήσουν ένδικα μέσα, το Δικαστήριο παρατηρεί ότι καμία από αυτές (αντίθετα με τον πρώτο προσφεύγοντα) δεν υπέβαλε ποτέ αγωγές αποζημίωσης για την κακομεταχείριση του Murdalov από τα εθνικά δικαστήρια, τα οποία διαφορετικά θα είχαν την ευκαιρία να εξετάσουν το θέμα, δεδομένου ότι ο δράστης της κακομεταχείρισης είχε εντοπιστεί και διωχθεί (όπως ο αστυνομικός L.).
Λαμβάνοντας υπόψη τα αποδεικτικά στοιχεία που υποβλήθηκαν, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο πρώτος προσφεύγων είχε ασκήσει αγωγή αποζημίωσης και το ποσό που καταβλήθηκε από τα εθνικά δικαστήρια ως αποζημίωση για τα βασανιστήρια που υπέστη ο Murdalov ήταν εύλογο.
Επιπλέον, το Δικαστήριο έκρινε ότι το εναγόμενο κράτος εκπλήρωσε τις υποχρεώσεις του βάσει του άρθρου 3 της Σύμβασης να διεξαγάγει αποτελεσματική έρευνα για την κακομεταχείριση του Murdalov.
Εν όψει των ανωτέρω, το Δικαστήριο δεν μπορεί παρά να διαπιστώσει ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ για την κακομεταχείριση του Murdalov.
Άρθρο 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 2 και 3
Οι προσφεύγοντες παραπονέθηκαν ότι, αντίθετα προς το άρθρο 13 της Σύμβασης, στερήθηκαν αποτελεσματικών ένδικων μέσων όσον αφορά τις καταγγελίες τους σύμφωνα με το άρθρο 2 σχετικά με την εξαφάνιση και το θάνατο του Murdalov και βάσει του άρθρου 3 της Σύμβασης σχετικά με την κακομεταχείριση του κ. Murdalov και τη δική τους ψυχική οδύνη.
Το Στρασβούργο επαναλαμβάνει τις διαπιστώσεις του σχετικά με τη γενική αναποτελεσματικότητα των ποινικών ερευνών σε υποθέσεις, όπως η παρούσα. Ελλείψει ποινικής έρευνας που να έχει αποτελέσματα, οποιαδήποτε άλλη πιθανή επανόρθωση ήταν μη προσβάσιμη στην πράξη. Κατά συνέπεια, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν στη διάθεσή τους αποτελεσματικό ένδικο μέσο για τις καταγγελίες τους βάσει του άρθρου 2 της Σύμβασης, κατά παράβαση του άρθρου 13.
Επιπλέον, το ΕΔΔΑ θεωρεί ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν στη διάθεσή τους αποτελεσματικό ένδικο μέσο για τα παράπονά τους βάσει του άρθρου 3 όσον αφορά την ηθική βλάβη που τους προκάλεσε η εξαφάνιση του στενού συγγενή τους, κατά παράβαση του άρθρου 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 3 της Σύμβασης
Άρθρο 41
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε σε καθέναν από τους πρώτο και δεύτερη των προσφευγόντων τα ποσά: των 5.000 ευρώ ως αποζημίωση, των 80.000 ευρώ από κοινού για ηθική βλάβη και των 2.000 ευρώ για έξοδα και δαπάνες (επιμέλεια echrcaselaw.com).