Η «μάχη» για την προστασία της ελευθερίας της έκφρασης των δημοσιογράφων και το ναυάγιο του Kursk

ΑΠΟΦΑΣΗ

Novaya Gazeta και Milashina κατά Ρωσίας της 3/10/2017 (αρ. προσφ. 45083/06)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Δημοσιεύματα σε εφημερίδα δημοσίου ενδιαφέροντος αναφορικά με πυρηνικό δυστύχημα στο ρωσικό πυρηνικό υποβρύχιο «Kursk», στο οποίο πέθαναν οι επιβαίνοντες. Η έρευνα από την στρατιωτική εισαγγελία ετέθη στο αρχείο λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων. Σε δύο δημοσιεύματα των προσφευγόντων αναφέρθηκε ότι υπήρξε αναποτελεσματική έρευνα και κατάχρηση εξουσίας από τους στρατιωτικούς εισαγγελείς και από άλλους πολιτειακούς παράγοντες. Οι θιγόμενοι άσκησαν αγωγή κατά των προσφευγόντων που καταδικάστηκαν σε αποζημιώσεις. για δυσφήμηση, θεωρώντας ότι τα δημοσιεύματα προσέβαλαν την τιμή και την αξιοπρέπειά τους. Η συλλογιστική των εθνικών δικαστηρίων βασίστηκε  στην παραδοχή ότι η προστασία της τιμής και της αξιοπρέπειας των άλλων επικρατούσε της ελευθερίας της έκφρασης σε όλες τις περιστάσεις. Το ΕΔΔΑ έκρινε αντίθετα με την συλλογιστική των εθνικών δικαστηρίων και διαπίστωσε παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης των δημοσιογράφων, που εξέφρασαν μια διαφορετική εκδοχή των γεγονότων για ένα θέμα που έλαβε μεγάλες διαστάσεις δημοσιότητας στη Ρωσία.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 10

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Οι προσφεύγοντες στην παρούσα υπόθεση είναι η ANO «Redaktsionno-Izdatelskiy Dom Novaya Gazeta», μια εκδοτική εταιρεία στη Μόσχα («η εκδότρια»), η οποία εκδίδει την εθνική εφημερίδα Novaya Gazeta και η δημοσιογράφος Yelena Milashina, Ρωσίδα υπήκοος, η οποία γεννήθηκε το 1977 και ζει στη Μόσχα.

Η υπόθεση αφορά τη διαδικασία δυσφήμισης κατά των προσφευγόντων μετά τη δημοσίευση στην Novaya Gazeta δύο άρθρων της κας  Milashina σχετικά με το ναυάγιο ενός πυρηνικού ρωσικού ναυτικού υποβρυχίου  το «Kursk» στη Θάλασσα του Barents στις 12 Αυγούστου 2000 και την έρευνα σχετικά με το ατύχημα. Ενώ το μεγαλύτερο μέρος του πληρώματος πέθανε μέσα σε λίγα λεπτά από τις εκρήξεις που είχαν λάβει χώρα στο υποβρύχιο εκείνη την ημέρα, 23 μέλη του πληρώματος επέζησαν και συνέταξαν αναφορά στην οποία περιέγραφαν  το συμβάν. Ωστόσο και αυτοί οι 23 άνδρες πέθαναν, πριν από την άφιξη της ομάδας διάσωσης. Η έρευνα που διέταξε ο στρατιωτικός εισαγγελέας τερματίστηκε το 2002 λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων.

Τα δύο άρθρα, που δημοσιεύθηκαν τον Ιανουάριο του 2005, ανέφεραν ότι ο πατέρας του Δ.Κ., υπολοχαγός του Kursk που είχε πεθάνει στο υποβρύχιο, είχε υποβάλει προσφυγή ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ισχυριζόμενος παραβίαση του δικαιώματος του D.K. στη ζωή.

Το πρώτο άρθρο περιέγραφε τον D.K. ως το πρόσωπο που είχε γράψει το σημείωμα, αναφέροντας ότι τα μέλη του πληρώματος που είχαν επιβιώσει από τις εκρήξεις περίμεναν τους διασώστες. Σύμφωνα με το άρθρο, το σημείωμα, το οποίο βρέθηκε τον Οκτώβριο του 2000, αντικρούει την επίσημη έκδοση ότι όλα τα μέλη του πληρώματος είχαν πεθάνει λόγω των εκρήξεων. Το άρθρο ανέφερε ότι ο πατέρας του D.Κ. και ο δικηγόρος του είχαν δοκιμάσει να αποδείξουν ενώπιον των ρωσικών δικαστηρίων ότι οι ανακριτές του γραφείου του εισαγγελέα και ο δικαστικός εμπειρογνώμονας του Υπουργείου Άμυνας ήταν ένοχοι κατάχρησης δημόσιας εξουσίας, επειδή απέτυχαν να αναγνωρίσουν ότι οι ήχοι χτυπημάτων που προέρχονταν από το εσωτερικό του υποβρυχίου την ημέρα του ατυχήματος ήταν σήματα SOS στον κώδικα Morse.

Το δεύτερο άρθρο ανέφερε ειδικότερα ότι ο δικηγόρος που εκπροσωπεί τον πατέρα του D.K. και τις 47 οικογένειες των νεκρών μελών του πληρώματος θεώρησε ότι η προσφυγή ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποτελούσε την τελευταία ελπίδα, δεδομένου ότι ο Γενικός Εισαγγελέας και ο Προϊστάμενος Στρατιωτικής Εισαγγελίας είχαν προφανώς λάβει «απόφαση για να βοηθήσουν τους αξιωματικούς του Βόρειου Στόλου να διαφύγουν της εγκληματικής ενέργειας και ευθύνης και να τερματίσουν την έρευνα».

Η αγωγή αδικοπραξίας (δυσφήμισης) κατά του εκδότη και κατά της κας Milashina ασκήθηκε από τον επικεφαλής ιατροδικαστή πραγματογνώμονα του Υπουργείου Άμυνας, από τον επικεφαλής στρατιωτικό Εισαγγελέα, από τον Αρχηγό της Στρατιωτικής Εισαγγελίας της Ρωσίας κλπ. Τον Δεκέμβριο του 2005 ένα περιφερειακό δικαστήριο της Μόσχας αποφάνθηκε υπέρ των εναγόντων. Ισχυρίστηκε ειδικότερα, ότι η έκφραση «να βοηθήσει στην αποφυγή απόδοσης ποινικής ευθύνης» ήταν δυσφημιστική, καθώς αυτή περιείχε ισχυρισμό περί εγκληματικής συμπεριφοράς. Έδωσε εντολή στην εκδότρια να δημοσιεύσει ανάκληση της αρχικής δήλωσης σχετικά με τη συμμετοχή των εναγόντων σε κατάχρηση δημοσίου αξιώματος. Η εκδότρια και η κα Μιλαζίνα καταδικάστηκαν να καταβάλουν σε κάθε ενάγοντα το ποσό των περίπου 1.500 και 200 ευρώ αντίστοιχα, ως αποζημίωση. Η καταδικαστική απόφαση κατέστη αμετάκλητη κατόπιν ασκήσεως των ενδίκων μέσων.

Η εκδότρια και η κα Μιλάσινα καταγγέλλουν ότι οι αποφάσεις των ρωσικών δικαστηρίων παραβιάζουν τα δικαιώματά τους σύμφωνα με το άρθρο 10 (ελευθερία έκφρασης).

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Δεν υπήρξε αμφισβήτηση μεταξύ των διαδίκων ότι η απόφαση του περιφερειακού δικαστηρίου του Δεκεμβρίου 2005  συνιστούσε παρέμβαση στο δικαίωμα της εκδότριας και της κας Μιλάσινα στην ελευθερία της έκφρασης.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η επέμβαση ήταν νόμιμη σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις των διατάξεων του εθνικού δικαίου  και ότι είχε επιδιώξει θεμιτό σκοπό, δηλαδή την προστασία της φήμης ή των δικαιωμάτων τρίτων, για τους σκοπούς του άρθρου 10 της Σύμβασης.

Όσον αφορά το ερώτημα εάν η παρέμβαση ήταν «αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία» κατά την έννοια του άρθρου 10, το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι οι τέσσερις ενάγοντες στις διαδικασίες δυσφήμησης, λόγω των αντίστοιχων θέσεών τους, θα έπρεπε να είναι πιο ανεκτικοί στη κριτική απ’ ό, τι οι  ιδιώτες. Τρεις από τους προσφεύγοντες ήταν υψηλόβαθμοι δημόσιοι υπάλληλοι και ο τέταρτος, ο Αρχηγός της Στρατιωτικής Εισαγγελίας της Ρωσίας, ήταν κρατική υπηρεσία. Ήταν αλήθεια ότι οι εισαγγελείς, ως μέρος του δικαστικού συστήματος, έπρεπε να προστατεύονται από προσβλητικές και καταχρηστικές επιθέσεις. Ωστόσο, αυτό δεν τους έδινε ασυλία από οποιαδήποτε κριτική στα μέσα μαζικής ενημέρωσης για τις πράξεις τους που εκτελούνται λόγω της επίσημης ιδιότητάς του.

Όσον αφορά το θέμα των εν λόγω άρθρων, το Δικαστήριο σημείωσε ότι η καταστροφή του Kursk ήταν χωρίς αμφιβολία θέμα δημοσίου ενδιαφέροντος στη Ρωσία, κατά συνέπεια ο εκδότης και η κα Μιλάσινα συνέβαλαν στη προώθηση συζήτησης δημόσιου ενδιαφέροντος. Το Δικαστήριο παρατήρησε επιπλέον ότι τα άρθρα δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν προσβλητικά ούτε περιείχαν αβάσιμες προσωπικές επιθέσεις στους ενάγοντες.

Λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις αντίστοιχες θέσεις των εναγόντων όσο και το αντικείμενο των άρθρων, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι εθνικές αρχές είχαν περιορισμένο περιθώριο ελιγμών («περιθώριο  εκτίμησης» κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου) κατά τον καθορισμό της αναγκαιότητας παρέμβασης του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης των προσφευγόντων.

Το Δικαστήριο δεν ήταν πεπεισμένο ότι τα ρωσικά δικαστήρια είχαν εξισορροπήσει μεταξύ της  ανάγκης προστασίας της φήμης των εναγόντων και τα δικαιώματα των προσφευγόντων  βάσει του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ. Αντιθέτως, η συλλογιστική των εθνικών δικαστηρίων φαίνεται να βασίζεται στην παραδοχή ότι η προστασία της «τιμής και της αξιοπρέπειας των άλλων» επικράτησε σε σχέση με την ελευθερία έκφρασης σε όλες τις περιστάσεις. Τα δικαστήρια δεν έκαναν αναφορά στις βασικές λειτουργίες που πληρούν τα μέσα ενημέρωσης σε μια δημοκρατική κοινωνία.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η ουσία της υπόθεσης ήταν το γεγονός ότι η εκδότρια και η κα Milashina είχε κριθεί υπεύθυνοι για την αναφορά απόψεων τρίτων, δηλαδή του πατέρα του υπολοχαγού-καπετάνιου D.K. και B.K., συμβούλου που εκπροσωπεί τις οικογένειες των νεκρών μελών του πληρώματος του Kursk. Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου, θα χρειαζόταν ιδιαίτερα ισχυροί λόγοι ώστε να τιμωρηθεί δημοσιογράφος για την υποβοήθησή του στη διάδοση δηλώσεων τρίτου προσώπου.

Ωστόσο, τα ρωσικά δικαστήρια δεν είχαν εεξτάσει τέτοιους λόγους. Θεωρούσαν εντελώς αδιάφορο κατά πόσο ο δημοσιογράφος είχε εκφράσει τις δικές του απόψεις ή τις θέσεις τρίτου.

Επιπλέον, το Δικαστήριο διαφώνησε με τον ισχυρισμό της ρωσικής κυβέρνησης ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν ενεργήσει «με καλή πίστη». Τα άρθρα έκαναν σαφές στους αναγνώστες ότι η κα Μιλάσινα ανέφερε τις απόψεις του πατέρα D.K. και Β.Κ. για πράξεις οι οποίες, κατά την άποψή τους, συνιστούν κατάχρηση του δημόσιου αξιώματος. Οι απόψεις αυτές εκφράστηκαν στις καταγγελίες που άσκησαν ο πατέρας του D.K. και από τον  B.K. σε εθνικό επίπεδο και ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καθώς και σε ένα βιβλίο που δημοσιεύθηκε από τον B.K. Υπό τις συνθήκες αυτές δεν μπορεί να λεχθεί ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν παράσχει πραγματική βάση για τις εν λόγω δηλώσεις. Είχαν ενεργήσει σύμφωνα με την δημοσιογραφική δεοντολογία και η  κα Μιλάσινα επέδειξε την αναμενόμενη επιμέλεια ενεργώντας ως υπεύθυνη δημοσιογράφος για ένα ζήτημα δημόσιου συμφέροντος.

Τέλος, το γεγονός ότι η διαδικασία κατά των προσφευγόντων ήταν αστική και όχι ποινική και ότι οι αποζημιώσεις που όφειλαν να πληρώσουν ήταν σχετικά μέτριες δεν άλλαξαν το σκεπτικό του Δικαστηρίου, διαπιστώνοντας ότι τα ρωσικά δικαστήρια εφάρμοσαν πρότυπα τα οποία δεν ήταν σύμφωνα με τις αρχές του άρθρου 10. Συνεπώς, υπήρξε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10).

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ρωσία έπρεπε να καταβάλλει 2.388 ευρώ στην εκδότρια εταιρία και 170 ευρώ στην κα Milashina για αποζημίωση και 1.000 ευρώ στην πρώτη και 2.000 ευρώ στην δεύτερη για την ηθική τους βλάβη (επιμέλεια echrcaselaw.com).


ECHRCaseLaw
Close Popup

Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε καλύτερη εμπειρία στο διαδίκτυο. Συμφωνώντας, αποδέχεστε τη χρήση των cookies σύμφωνα με την Πολιτική Cookies.

Close Popup
Privacy Settings saved!
Ρυθμίσεις Απορρήτου

Όταν επισκέπτεστε μία ιστοσελίδα, μπορεί να λάβει κάποιες βασικές πληροφορίες από τον browser σας, κατά βάση υπό τη μορφή cookies. Εδώ μπορείτε να ρυθμίσετε τη συγκατάθεσή σας σε όλα αυτά.

These cookies allow us to count visits and traffic sources, so we can measure and improve the performance of our site.

Google Analytics
We track anonymized user information to improve our website.
  • _ga
  • _gid
  • _gat

Απορρίψη όλων των υπηρεσιών
Save
Δέχομαι όλες τις υπηρεσίες