Η καθολική μείωση του επιδόματος ενοικίου χωρίς διαφοροποίηση σε γυναίκα που υπήρξε θύμα ενδοοικογενειακής βίας παραβίασε την ΕΣΔΑ
ΑΠΟΦΑΣΗ
J.D. και Α κατά Ηνωμένου Βασιλείου της 24.10.2019 (προσφ. 32949/17 και 34614/17)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η υπόθεση αφορούσε την καταγγελία των προσφευγουσών ότι η νέα νομοθεσία για τα στεγαστικά επιδόματα (ανεπίσημα γνωστός ως «φόρος της κρεβατοκάμαρας») περιείχε διάκριση ως προς αυτές εξαιτίας των ιδιαίτερων συνθηκών τους. Η πρώτη προσφεύγουσα φροντίζει μια κόρη με ειδικές ανάγκες, ενώ η δεύτερη είναι θύμα ενδοοικογενειακής βίας. Και οι δύο ζουν σε ειδικά διαμορφωμένα σπίτια.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι προσφεύγουσες είχαν ιδιαίτερα πληγεί από την εφαρμογή του μέτρου, το οποίο οδηγεί σε μείωση του επιδόματος ενοικίου, εφόσον οι ένοικοι έχουν περισσότερα υπνοδωμάτια από αυτά που δικαιούνται βάσει της νομοθεσίας, με σκοπό να τους ενθαρρύνουν να μετακομίσουν σε άλλο σπίτι.
Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα επιδόματα στέγασης (DHP), τα οποία μπορούν να καλύψουν τις ελλείψεις του μισθώματος, επέτρεψε το Δικαστήριο να διαπιστώσει ότι η διαφορετική μεταχείριση στην περίπτωση της πρώτης προσφεύγουσας ήταν δικαιολογημένη.
Εντούτοις, αυτό δεν συνέβαινε με τη δεύτερη προσφεύγουσα, η οποία ήταν μέρος ενός άλλου συστήματος του οποίου στόχος ήταν να επιτρέψει στα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας να παραμείνουν στα σπίτια τους και τα DHPs δεν θα μπορούσαν να επιλύσουν τη σύγκρουση μεταξύ αυτού του σκοπού και του σκοπού του «φόρου της κρεβατοκάμαρας», το οποίο είχε ως στόχο να την παροτρύνει να μετακομίσει.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε, ομόφωνα, ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 14 (απαγόρευση των διακρίσεων) σε συνδυασμό με το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου (προστασία της περιουσίας) αναφορικά με την πρώτη προσφεύγουσα και, με πέντε ψήφους έναντι δύο, ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου όσον αφορά την δεύτερη προσφεύγουσα.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 14
Άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγουσες, J.D. και Α, είναι υπήκοοι της Μεγάλης Βρετανίας.
Και οι δύο προσφεύγουσες ζουν σε κοινωνική στέγη και λαμβάνουν επίδομα στέγασης για να πληρώσουν το ενοίκιο τους. Μετά από την εισαγωγή νέου νόμου το 2012, μειώθηκαν τα στεγαστικά τους επιδόματα επειδή διαπιστώθηκε ότι έχουν ένα υπνοδωμάτιο περισσότερο από αυτό που είχαν δικαίωμα βάσει του κανονισμού.
Η πρώτη προσφεύγουσα, J.D., έχει μια ιδιαιτέρως προσαρμοσμένη ιδιοκτησία καθώς ζει με τη κόρη της η οποία είναι άτομο με ειδικές ανάγκες. Οι δύο τους ζουν σε ένα διαμέρισμα με τρία υπνοδωμάτια.
Η δεύτερη προσφεύγουσα, η οποία κινδυνεύει από ακραία ενδοοικογενειακή βία, συμπεριλήφθηκε σε ένα «ιερό Σχέδιο», το οποίο επίσης σήμαινε ότι υπήρξαν κάποιες προσαρμογές στην ιδιοκτησία της, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάστασης ενός «δωμάτιου πανικού» στη σοφίτα για τον εαυτό της και το γιο της με τον οποίο ζει σε ένα σπίτι με τρία υπνοδωμάτια.
Και οι δύο προσφεύγουσες υπέβαλαν αίτηση για το επίδομα στέγασης (“DHPs”) για κάλυψη της διαφοράς ενοικίου μετά την εισαγωγή της νέας νομοθεσίας το 2012 και λάμβαναν προσωρινά το επίδομα DHP.
Ξεκίνησαν δικαστικές διαδικασίες σχετικά με τις αποφάσεις για τις παροχές επιδόματος στέγασης λόγω διακρίσεων, υποστηρίζοντας ότι η μείωση του επιδόματος τους έθεσε σε επισφαλείς συνθήκες οι οποίες δεν επιδιορθώνονταν μέσω των πληρωμών επιδομάτων στο πλαίσιο του καθεστώτος DHP. Οι υποθέσεις εκδικάστηκαν και στη συνέχεια παραπέμφθηκαν ενώπιον του Ανώτατου Δικαστηρίου, το οποίο εξέδωσε την απόφασή του τον Νοέμβριο του 2016, απορρίπτοντας τους ισχυρισμούς τους.
Το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι τα κατώτερα δικαστήρια είχαν δίκιο να επικαλεστούν ότι «προφανώς δεν υπήρχε εύλογη βάση» για τη διακριτή μεταχείριση των προσφευγουσών και ουσιαστικά διαπίστωσε ότι το καθεστώς διακριτικής ευχέρειας ήταν κατάλληλο για την αντιμετώπιση των υποθέσεων τους.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η ουσία των καταγγελιών των προσφευγουσών απαιτούσε να εξεταστούν σύμφωνα με το άρθρο 14 και το Πρώτο Πρωτόκολλο και όχι βάσει του άρθρου 8.
Η ΕΣΔΑ και οι αρχές της νομολογίας
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι τα άτομα που φροντίζουν ένα ανάπηρο παιδί με το οποίο είχαν στενούς προσωπικούς δεσμούς καθώς και τα άτομα, στη συντριπτική πλειοψηφία γυναίκες, τα οποία είχαν υποστεί βία με βάση το φύλο, θα μπορούσαν να διεκδικήσουν τη προστασία του άρθρου 14.
Σημείωσε επίσης ότι κάθε διαφορετική μεταχείριση για τους λόγους που απαριθμούνται στην εν λόγω διάταξη θα ήταν διακριτή αν δεν είχε «αντικειμενική και εύλογη αιτιολόγηση». Τα κράτη δεν έπρεπε μόνο να αποφεύγουν τη διακριτή μεταχείριση αλλά έχουν καθήκον να διασφαλίζουν ότι οι άνθρωποι που βρίσκονται σε πολύ διαφορετικές καταστάσεις δεν θα πρέπει να έχουν διαφορετική μεταχείριση, εκτός και αν είναι απαραίτητο.
Τα κράτη είχαν ευρεία ευχέρεια («ευρύ περιθώριο εκτίμησης») κατά την εισαγωγή γενικών οικονομικών ή κοινωνικών μέτρων, αλλά δεν πρέπει να οδηγούν σε διακρίσεις. Οποιαδήποτε διαφοροποίηση στη μεταχείριση ατόμων με ειδικές ανάγκες ή λόγω του φύλου θα απαιτούσε «πολύ σοβαρούς λόγους» για να δικαιολογηθεί ή να είναι συμβατή με τη Σύμβαση.
Η υπόθεση των προσφευγουσών
Το Δικαστήριο έκρινε ότι, λόγω της κατάστασής τους, οι προσφεύγουσες είχαν θιγεί ιδιαίτερα από το γεγονός ότι είχαν αντιμετωπιστεί με το ίδιο τρόπο όπως και άλλοι αποδέκτες επιδομάτων στέγασης των οποίων τα επιδόματα είχαν μειωθεί.
Παρατήρησε ειδικότερα ότι οι προσφεύγουσες κατείχαν ειδικά προσαρμοσμένους χώρους και ότι θα αντιμετώπιζαν δυσκολίες ή, στην περίπτωση της δεύτερης προσφεύγουσας, κίνδυνο για την προσωπική τους ασφάλεια, εάν έπρεπε να μετακομίσουν.
Στη συνέχεια, το Δικαστήριο εξέτασε αν η μη λήψη υπόψιν της ιδιαίτερης κατάστασης των προσφευγουσών ήταν μεροληπτική. Το ΕΔΔΑ οφείλει να εξετάσει αν υπήρξε μια αντικειμενική και εύλογη αιτιολόγηση για τη μεταχείριση αυτή. Με άλλα λόγια, η μεταχείριση έπρεπε να επιτύχει θεμιτό στόχο και έπρεπε να υπάρξει εύλογη σχέση αναλογικότητας μεταξύ των μέσων που χρησιμοποιήθηκαν και του επιδιωκόμενου στόχου; Επανέλαβε ότι οι αρχές έπρεπε να αιτιολογήσουν με πολύ σοβαρούς λόγους το εν λόγω μέτρο.
Επισήμανε ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν αποδεχθεί ότι ο στόχος του μέτρου της μείωσης των κρατικών δαπανών μέσω της ενθάρρυνσης ατόμων σε ηλικία όπου μπορούσαν να εργαστούν και τα οποία διέμεναν σε κοινωνικές κατοικίες με περισσότερα υπνοδωμάτια από αυτά που χρειάζονταν να μετακινηθούν σε μικρότερα καταλύματα ήταν νόμιμη. Οι προσφεύγουσες είχαν επίσης δεχθεί ότι αυτό υφίσταται γενικά.
Όσον αφορά το ζήτημα της αναλογικότητας, το Δικαστήριο εξέτασε τη συμβατότητα του συστήματος ως σύνολο σε σχέση με το άρθρο 14, όχι μόνο στις προσωπικές περιστάσεις των προσφευγουσών.
Η πρώτη προσφεύγουσα
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι οποιαδήποτε κίνηση θα ήταν αποδιοργανωτική και εξαιρετικά ανεπιθύμητη για την προσφεύγουσα. Την ίδια στιγμή, η μετάβαση σε μικρότερες ειδικά προσαρμοσμένες κατοικίες δεν θα ήταν αντίθετη στις αναγνωρισμένες ανάγκες των ατόμων με ειδικές ανάγκες που ζούσαν σε τέτοια καταλύματα, με τη προϋπόθεση όμως να μην υπάρχει ανάγκη για ένα επιπλέον δωμάτιο.
Το Δικαστήριο έκρινε επίσης ότι το DHP, μολονότι παρουσιάζει μειονεκτήματα, όπως η διακριτή ευχέρεια, επέτρεψε στις τοπικές αρχές να λαμβάνουν αποφάσεις σε ατομική βάση και είχαν διάφορες διασφαλίσεις, όπως π.χ. όφειλαν να ευθυγραμμιστούν με τον νόμο για τα δικαιώματα του ανθρώπου και το καθήκον των δημοσίων αρχών για Ισότητα.
Το Δικαστήριο εξέτασε τις εν λόγω απαιτήσεις υπό την έννοια ότι δεν θα μπορούσε η πρώτη προσφεύγουσα να μη λάβει το επίδομα, αν αυτό σήμαινε ότι η ανάγκη της για κατάλληλα προσαρμοσμένη στέγαση δεν πληρούνταν. Πράγματι, λάμβανε το DHP για αρκετά χρόνια.
Επομένως, το καθεστώς DHP ισοδυναμούσε με επαρκώς σοβαρό λόγο για να ικανοποιηθεί το Δικαστήριο ότι τα μέσα αυτά για την εφαρμογή του εν λόγω μέτρου, είχαν εύλογη σχέση αναλογικότητας με το νόμιμο σκοπό του. Επομένως, η διαφορετική μεταχείριση της πρώτης προσφεύγουσας ήταν δικαιολογημένη και δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου πρωτοκόλλου.
Η δεύτερη προσφεύγουσα
Το Δικαστήριο επεσήμανε ότι ο στόχος του κανονισμού για την ενθάρρυνση της μετακίνησης των ανθρώπων ερχόταν σε αντίθεση με το σκοπό του προγράμματος Sanctuary Scheme το οποίο επέτρεπε στα θύματα βίας λόγω φύλου να παραμείνουν στα σπίτια τους.
Ο αντίκτυπος της μεταχείρισης της δεύτερης προσφεύγουσας ή άλλων ανθρώπων στα προγράμματα Sanctuary με τον ίδιο τρόπο με εκείνον που υπόκεινται άλλοι στους νέους κανόνες για τις παροχές στέγασης ήταν δυσανάλογος καθώς δεν αντιστοιχεί με τον θεμιτό σκοπό του μέτρου. Η κυβέρνηση δεν προσέφερε κανένα βάσιμο λόγο που να δικαιολογεί την ιεράρχηση του στόχου του μέτρου έναντι του ότι θα επιτρέψει στα θύματα ενδοοικογενειακής βίας να παραμείνουν στα σπίτια τους. Το επίδομα DHP, συμπεριλαμβανομένων των μειονεκτημάτων που είχε αναγνωρίσει το Δικαστήριο δεν μπορούσε να διορθώσει την κατάσταση αυτή.
Στο πλαίσιο της ενδοοικογενειακής βίας, τα κράτη είχαν επίσης το καθήκον να προστατεύουν τους ανθρώπους από απειλές άλλων ατόμων, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου διακυβεύονταν το δικαίωμα του ατόμου στην ειρηνική και χωρίς βία απόλαυση του σπιτιού του.
Εν κατακλείδι, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η δεύτερη προσφεύγουσα υπέστη παραβίαση των δικαιωμάτων της σύμφωνα με το άρθρο 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο οφείλει να καταβάλει στην δεύτερη προσφεύγουσα 10.000 ευρώ για την ηθική βλάβη που έχει υποστεί.
Ξεχωριστές απόψεις
Οι δικαστές Wojtyczek και Pejchal εξέφρασαν κοινή μερικώς αντίθετη άποψη.
