Η καταδίκη συντακτών και συγγραφέων για σχόλιά τους σε άρθρο σχετικά με το Ισλάμ ήταν υπερβολική και παραβίασε την ελευθερία έκφρασης
ΑΠΟΦΑΣΗ
Tagiyev και Huseynov κατά Αζερμπαϊτζάν της 5.12.2019 (αρ. προσφ. 13274/08)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ελευθερία έκφρασης και κριτική στο ισλάμ. Καταδίκη των προσφευγόντων για υποκίνηση θρησκευτικού μίσους και εχθρότητας λόγω των σχολίων τους σχετικά με το Ισλάμ σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2006.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ειδικότερα ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν δικαιολόγησαν γιατί η καταδίκη των προσφευγόντων ήταν απαραίτητη, δεδομένου ότι το άρθρο απλώς συνέκρινε τις δυτικές με τις ανατολικές αξίες, και συνέβαλε σε μια συζήτηση σχετικά με ένα ζήτημα δημόσιου ενδιαφέροντος, δηλαδή το ρόλο της θρησκείας στην κοινωνία.
Πράγματι, τα δικαστήρια είχαν απλώς εγκρίνει μια έκθεση, σύμφωνα με την οποία οι ίδιοι είχαν προβεί σε σχόλια που ανέρχονταν σε υποκίνηση θρησκευτικού μίσους και εχθρότητας, χωρίς να ληφθεί υπόψιν το ευρύτερο πλαίσιο των σχόλιων αυτών. Επίσης, δεν προσπάθησαν να εξισορροπήσουν το δικαίωμα των προσφευγόντων να μεταδώσουν στο κοινό τις απόψεις τους σχετικά με τη θρησκεία και του δικαιώματος των θρησκευόμενων για σεβασμό των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες Rafig Nazir oglu Tagiyev και Samir Sadagat oglu Huseynov, ήταν υπήκοοι του Αζερμπαϊτζάν, οι οποίοι γεννήθηκαν το 1950 και το 1975 αντίστοιχα. Ο κ. Tagiyev, τώρα εκλιπών, ζούσε στο Μπακού και ήταν γνωστός συγγραφέας και αρθρογράφος. Ο κ. Huseynov ζει στο Lankaran (Αζερμπαϊτζάν) και εργάζεται ως αρχισυντάκτης του Sanat Gazeti (Εφημερίδα της τέχνης).
Η υπόθεση αφορά την καταδίκη των προσφευγόντων για τη δημοσίευση ενός άρθρου τον Νοέμβριο του 2006 στη Sanat Gazeti, ως μέρος μιας σειράς μελετών από τον κ. Tagiyev που συγκρίνει δυτικές και ανατολικές αξίες με τίτλο «Η Ευρώπη και εμείς». Στο άρθρο αυτό ασκήθηκε κριτική από διάφορες θρησκευτικές προσωπικότητες του Ιράν και του Αζερμπαϊτζάν, ορισμένες εκ των οποίων ζητούσαν το θάνατο των προσφευγόντων.
Λίγο μετά τη δημοσίευση του άρθρου, οι προσφεύγοντες διώχθηκαν για υποκίνηση θρησκευτικού μίσους και εχθρότητας. Ένα περιφερειακό δικαστήριο διέταξε την προσωρινή κράτηση των προσφευγόντων. Ο ανακριτής που διεξήγαγε την υπόθεση διέταξε δικαστική πραγματογνωμοσύνη γλωσσικής και ισλαμικής αξιολόγησης του άρθρου. Η έκθεση που προέκυψε χαρακτήρισε ορισμένα σχόλια, ιδίως εκείνα που αφορούν την ηθική στο Ισλάμ, τον Προφήτη Μωάμεθ, τους Μουσουλμάνους που ζουν στην Ευρώπη και τους Ανατολικούς φιλοσόφους, για υποκίνηση σε θρησκευτικό μίσος και εχθρότητα.
Υποστηρίζοντας τα συμπεράσματα αυτής της έκθεσης, τα εγχώρια δικαστήρια έκριναν τους προσφεύγοντες ενόχους σύμφωνα με τις κατηγορίες τον Μάιο του 2007 και τους καταδίκασαν σε φυλάκιση τριών και τεσσάρων ετών αντιστοίχως. Τα ένδικα μέσα που άσκησαν απορρίφθηκαν.
Οι προσφεύγοντες αφέθηκαν ελεύθεροι τον Δεκέμβριο του 2007 μετά από προεδρική χάρη, αφού εξέτισαν περισσότερο από ένα έτος φυλάκισης.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι δεν υπήρχε αμφισβήτηση ότι η ποινική καταδίκη των προσφευγόντων συνιστούσε παρέμβαση στο δικαίωμά τους στην ελευθερία της έκφρασης. Αυτή η παρέμβαση βασίζονταν στο εθνικό δίκαιο, στο άρθρο 283 του Ποινικού Κώδικα και είχε ως στόχο την προστασία των δικαιωμάτων των τρίτων και την πρόληψη της δημόσιας αναταραχής.
Η κυβέρνηση είχε υποστηρίξει ότι η καταδίκη των προσφευγόντων είχε επίσης αντιμετωπίσει μια πιεστική κοινωνική ανάγκη καθώς το άρθρο τους αποτελούσε μια καταχρηστική επίθεση εναντίον του Ισλάμ και είχε προσβάλει τα θρησκευτικά συναισθήματα.
Από την άλλη πλευρά, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ήταν σαφές από την ανάγνωση ολόκληρου του κειμένου του άρθρου ότι κατά κύριο λόγο συνέκρινε τις δυτικές και τις ευρωπαϊκές αξίες και θα έπρεπε επομένως να εξεταστεί όχι μόνο στο πλαίσιο των θρησκευτικών πεποιθήσεων αλλά και σε μια συζήτηση για ένα ζήτημα δημόσιου ενδιαφέροντος, δηλαδή τον ρόλο της θρησκείας στην κοινωνία.
Επιπλέον, διαπίστωσε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν δικαιολογήσει την καταδίκη των προσφευγόντων με «σχετικούς και επαρκείς» λόγους. Τα δικαστήρια είχαν απλώς εγκρίνει την εγκληματολογική έκθεση, χωρίς να δώσουν εξηγήσεις γιατί ορισμένα σχόλια στο άρθρο είχαν χαρακτηριστεί ως υποκίνηση θρησκευτικού μίσους και εχθρότητας. Η έκθεση είχε ουσιαστικά παράσχει ένα νόμιμο χαρακτηρισμό αυτών των παρατηρήσεων, ξεπερνώντας έτσι την επίλυση των γλωσσικών και θρησκευτικών ζητημάτων.
Μια τέτοια κατάσταση ήταν απαράδεκτη για το Δικαστήριο, το οποίο τόνισε ότι πρέπει όλα τα νομικά θέματα να ρυθμίζονται αποκλειστικά από τα δικαστήρια.
Επιπλέον, τα δικαστήρια δεν είχαν αξιολογήσει τα σχόλια εντός του ευρύτερου πλαισίου. Δεν είχαν εξετάσει ούτε το δημόσιο συμφέρον ή την πρόθεση του δημιουργού και, ειδικότερα, εάν η χρήση προκλητικής γλώσσας ή η χρήση υπερβολής ήταν δικαιολογημένη.
Πράγματι, στις αποφάσεις που καταδίκαζαν τους προσφεύγοντες, τα δικαστήρια δεν προσπάθησαν καν να εξισορροπήσουν το δικαίωμα των προσφευγόντων να μεταδώσουν στο κοινό τις απόψεις τους σχετικά με τη θρησκεία εναντίον του δικαιώματος των θρησκευόμενων για σεβασμό των πεποιθήσεών τους.
Τέλος, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι δεν υπήρξε δικαιολογία για την επιβολή ποινή φυλάκισης στους προσφεύγοντες. Μια τέτοια αυστηρή κύρωση θα μπορούσε να αποτρέψει τον Τύπο από την ανοιχτή συζήτηση για τη θρησκεία και το ρόλο της στην κοινωνία και γενικά έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα στην ελευθερία της έκφρασης στο Αζερμπαϊτζάν.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η καταδίκη των προσφευγόντων ήταν δυσανάλογη και συνεπώς δεν ήταν «αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία», κατά παράβαση του άρθρου 10.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι το Αζερμπαϊτζάν έπρεπε να καταβάλει τόσο στη γυναίκα του κ. Tagiyev, όσο και στον κ. Huseynov 12.000 ευρώ όσον αφορά την ηθική τους βλάβη και 850 ευρώ για τα έξοδα και τις δαπάνες.
